Жул гъанчуналгу гъан дурссар Ххувшаву

unc_8

Вана на канил бувгьуну бу­ра дяъвилия Бадавинал бувкI­сса чагъарду. Цаппара чивчуну бур аьраб хIарпирдай, дугьарасса ниттил Рабиятлул буккиншиврул. Ганил цилагу шяраваллил оьрчIан аьрабрай буккин-чичин лахьхьин байсса бия.

ГьунчIукьатIату бувккун нани­сса кIанай КIулушавсса фермалул лув буссар «Чару личай кьун». IMG_1852
Бусала бур, га кьунттуйн бувтсса чару щяв къабагьарча, тIайлабацIу шай­ссар тIисса. Колхозрал давурттайн лавгсса чIумал гъараягу, бургъиягу жу циняв га кьунттал лув буххай­ссияв. Тамансса хъярч-махсартту, лавгзаманнул хаварду бавссар жун, жагьилминнан, га кьунттул лув бугьараминная!
Буттауссил кулпатрачIан бувкI­сса чагъардавасса ца ниттин ххуйну дакIний ливчIун бия. «ПатIимат, шикку тIайланнасса цIу дур. Сагъну шавайн зана икIарча, жува га Чару личай кьунтталу ялапар хьунну. Зу так яхI бара, куннах кув бурувгун, бавкьуну бикIира, оьрчIру ябара».

Бадави усса Клухорский перевалданиunc_3й жул шяравасса Штанчаев Насруллагьгу ивкIссар. Мунал уссу ТIагьир икIайва миннал кунначIан куннал чагъарду чичайва тIий, амма цавагу яхьуну ба­къар. ТIайлассар, ттучIа бур Насруллагьлул шаппайн чивчусса циняв чагъардал копияртту. Гъанчу рязий хьурча, бучIия кказитрай бищун, жулва оьрчIангу кIул бан, цукун аякьалий бивкIссарив шаппа ливчIминнаха дяъвилул цIараву талатисса вирттал! Насруллагьлул ца чагъар чивчуну бур машиналул кузоврай, гамур – Гуржиял ча­гъарду бай фабрикалул итабавкьусса тетрадрал обложкалий. СаллатIнан хъинну бувчIлай бивкIссар фронтрай хъанахъимур. Академик Дандамаев МахIаммадлул хъунама уссу Шарабуттин Керчлия буттачIансса чагъарунниву чичлай ур: «…Бю­хъайссар тти ттул чагъар къабучIан». Хъунма хIал къавхьуну жамилийн бомба багьну, муная ятIа-тIар къабавну бур.
IMG_1785Ттун ччива бусан, Хъунмасса Буттал КIанттул цIанийсса бакъа, махъсса дяъвирдайгу гьурттушинна дан багьсса гъанчуная. Вайнная ттухь бувсунни нитти-буттал, уссурссуннал, чIявусса кIул хьунни Амин Аьбдуллаевлул «Книга памяти» тIисса луттирава. Жу, гьунчIукьатIи, ванайн барчаллагьрай буру, вайксса затру кIулгу бувну, цачIунгу бувну, лу итабакьин биялсса захIмат бивхьусса.

Ягизарова СултIанат Кьур­банмахIаммадлул душ (ниттил ссурахъу). Бувну бур 1921 ш., 10 класс къуртал бувну бур Бакуй. Комсомолка, хIаллугу кьувкьуну, фронт­райн лавгссар хушрай. Ттуплислив зенитно-артиллерий училищагу бувккуну, архIалсса душваращал талай бивкIссар Ухссавнил Ккавкказнаву, лейтенантнал чиндалуву. Мунил дуссия орден «Отечественной войны II степени», медаллу «За победу над Германией», «За отвагу», «За оборону Кавказа» ва м. ц. Був­ччуну бур Бакуйва.[tube]http://www.youtube.com/watch?v=2od-d9HjNmA[/tube]

Каримов Увайс Багьабуттиннул арс, ниттил нину Асиятлул уссу.1936 -1938 шиннардий армиялий ивкIссар. Яла зий ивкIссар заводрай №182. 1942 шинал июль зуруй фронтрайн увцуну ур.Талай ивкIун ур 16-мур дивизиялул 32-мур танковый IMG_1819полкраву. Ивссар Берлиннайн. Наградартту: орден «Славы III степени», «Отечественной войны I степени», медаллу. И. В. Сталиннул ванан баян бувну бур барчаллагь. Шавайн зана хьуну махъ Каспийскалий «Дагдизель» завод­рай зий уссия (слесарь – лекальщик высшего разряда). Увайслул уссу Султан лавайсса даражалул специалист хIисаврай гава заводрай ацIан увну ур (бронь).

IMG_1823Къушиев Ибрагьин Кьурбаннул арс, буттал ссурахъу. Гьуртту хьу­ссар Сталинградуллал талатавриву, Курскаллал дугалий. 1943 шинал мунан дуллуну дур орден «Отечественной войны I степени», медаллу «За отвагу» ва м. ц. Цал хьхьувай вай бувцуну бур поездрай, чуннивгу къабувсун. Цинявннан бувчIлай бивкIун бур – Сталинградрайн. Ликкан бувну бур тIивтIусса авлахърай. Вайннан ххал хьуну бур ссая бувссарив къакIулсса лахъсса чIира. КIюрххил чантI увкукун махIатталшиврул дазу дакъая тIар: ливтIусса саллатIнал микIларчIсса нурчIив… Гайннал цивппа ливтIуну махъгу сагъми ххассал бувну бур. Микку Ибрагьиннул иттату цалчин макь лирчуну дия, цибанссия, талан багьлай бия гихунмайгу. Ка дакъа зана хьуссия цувагу.
Вай ххару чичлачиний кьакьар­ттий къурхъ дацIлай дур, мукунма бухьунссар ккалаккиминнангу. Вай уттизаманнул къюкIултран баян бан ччива халкьуннал чIу: «Мабулларду дяъвирду!»

IMG_1825Ибрагьиннул ссил арсру АхIмад ва Шяпи АхIмадовхъул. АхIмад, МахIачкъалалив медучилищагу къуртал бувну, Гъумук фельдшерну зий ивкIун ур. 1941 шинал августрай лавгун ур фронтрайн, октябрьданул 15-нний Малгобек шагьрулий ивкIуну ур. Уссил извещение бувкIукун, ганахлу кьисас ласун Шяпигу цала хушрай дяъвилийн лавгссар. Февральданул 25-нний ВаршавалучIа вагу ивкIуну ур. Ттун дакIний бур Подольский архиврава бувкIсса чагъар военрукнал оьрчIахь ккалай. Ганий уссур­вал нигь дакъасса, кьянкьасса бивкIшиву буслай бия.

Хизриев ТIалхIат Хизрил арс, Асиятлул ссурахъу, Ибрагьиннул щарнил уссу. Зий ивкIссар ЧукIнав дарс дихьлай. 1940 шинал армиялий Латвия, Литванаву ивкIун ур. Майрай 1941 шинал полковой школалул курсантну кьамул увну ур. Дяъви байбивхьуну цалчинсса ссятурдийва погранзастава ппив дурну дур. Пограничниктуран кумагран гьан бувну бур курсантътал, миннавух – ТIалхIатгу. Цалчинсса бомба полкрал штабрайн багьну, архиврая цичIав лирчIун дакъар. Ванал арс Аьбдулкьадир яхъанай ур МахIачкъалалий, зий ур школданий.

IMG_1834Дандамаев Сулайман Шамсу­ттиннул арс, буттал ниттил Аьишатлул ссурахъу. 1942 шинал январьданий армиялийн увцуссар. Ттуплислив 9 зуруйсса артиллерий училищагу бувккуну, Чачан-Ингушнавун Малгобек шагьрулучIан гьан увну ур. Моздок тархъан баврихлу лейтенант Дандамаевлун дуллуну дур орден «Отечественной войны I степени».1943 шинал Крымская станицалучIа кIусса щаву дирну шяравун зана хьуну ур. Зий уссия школданий дарс дихьлай, советрал председательну.
Гай шиннардий Каспийскалий яхъанахъисса Роза цила ниттил ниттил ссу Насиятлул гьарца кьини буцайсса бия поездру бацIайсса станциялийн, кIулсса цучIав хьунаакьайрив ккаккан, оьрус мазрай цIухху-бусу бан. Ца кьини авурсса, хьхьимичIругу кIяласса чай Сулайман гъан хьуну, «Инагу ккаккай­ссияв, даццил, ттун», тIий, ххира бувнав тIар. Га дяъвилийн най ивкIун ия. Мура кьини вайннан шагьрулул зума-къирагърай руртсса немецнал самолёт ккарккун дия пилотнащал.
Сулайман Шамсуттинович канил пагьму бусса икIайва. КIивагу дяъвирдай ливтIуминнансса шяравусса гьайкаллу мунал давур.

Керимов Расул Аьлиллул арс, Асиятлул ссурахъу. Ккавкказуллал дивизиялул 172-мур полкраву фельдшерну ивкIссар. Щаву дирну госпитальданийн агьну ур. Хъин хьуну махъ Сталинградуллал фронт­рай контузия хьуну ясирну агьссар. Мичча ливхъун ур. КъакIулли Гъумучатусса Буттаев Сиражу­ттин чув бакIрайн агьссарив, цанма лявкъусса мандолина бишлай, кIиягу ччатIухсса аьмал буллай буссияв, тIий бувсуна хъамалу увкIун уна. Дяъви къуртал хьуннин талай ивкIссар Франциянал партизан кьюкьлуву. Жулла дакъасса, Францияналгу наградартту дуссар. Шавайн зана хьуну махъ, ца учIи акъул аьрзирайн бувну, плендалу­хьхьун агьссар тIий, Шамхаллал дуснакьрай 10 шин дурну дур. Ва хъинну ххирая уссурссуннан, бу­сраврай икIайва даврий. АрхIал зузиминнал «мусил кару» учайссия Расуллийн.

Апанни ва Пача, Расуллул уссур­вал. Апаннинал армия лавхъун бур бурттигьалтрал полкраву Владикавказрай. 1942-ку шинал дайдихьулий лавгун ур фронтрайн. Шинал ахирданий Клухорский даралуву кIусса щаву дирну, Цхалтуболий хъин хъанайгу ивкIун, комиссоват увну шавайн зана хьуну ур. Зий ивкIссар Лакрал райондалул земотделданий, Новолакрай МТС-рал директорну, райкомрал секретарну.
Пача тIурча Сталинградрая Берлиннайн ивну ур. Ца шин ялагу Германнаву жулва аьралуннаву дурну дур. Ваналгу орден «Отечественной войны I степени», медаллу ларсъссар. Москавлий аспирантурагу бувккуну, Дагъусттаннал НИИСХ-раву зий ивкIун ур.

ЧIимаев МахIаммад, жул куяв Тажуттиннул ппу. Ванал бувккуну бур бухгалтертурал курсру, зий ивкIун ур колхозраву бригадирну, ттучандалий. 1941-ку шинал захIматрал фронтрайн бригадирну гьан увну ур. Шяравун увкIун хъирив кьинива ца гьанттавагу кулпатрачIа, дахьа увсса арсначIа бан къаивтун, увцуну ур армиялийн. Ттуплислив 2 зуруйсса пулемётчиктурал курсру бувккуну бур. 1942-ку шинал февральданий тIайла ув­ккун ур Къиримнавун. Майрай щаву дирну, ясирну агьну ур Хмельницкий тIисса шагьрулия арх бакъасса Роково тIисса кIанттай. Щавурдал къиялул 27-мур июньдалий баш­ттан хьуну ур. Та лагерьданий цачIу увччусса 62000 инсаннава ца буссарив кIул бан бювхъуну бур увагу 6, миннавух МахIаммадгу. Вай цимурцагу кIул бувну, хъирив лавну махъ, Тажуттин нину Ххадижат ва буттал ссурахъу Кубрагу бувцуну, 1988 шинал лавгуна буттал гьаттай цIа-бакI чирчусса ула дишин. Вай барчаллагьрай бия, цана кумагран солдатгу гьан увну, чIарав бавцIусса аьрали частьрал хъуниминнайн.
Лакрал РВК-рал архивраву дур чичру № 23: «Чимаев Магомед. Призван 28. 03.42 г. Пропал без вести».

Аттаев Атта ва Аттаев Сергей ттул буттал ссурахъалъя. Аттал Ташккантлив шупиртурал курсру бувккуну бур. 1943-ку шинал ссу­ттил цала хушрай дяъвилийн лавгун ур. 1-мур Украиннал фронтращал машиналул рульданух ивну ур Берлиннайн. Тикку Рейхстаграй кьариртун дур чичру: «Дагестан. Лакский район. Атта». Берлинная частьращал гьан увну ур Прагалийн. Ххуллий мина пIякь увкуну, щаву дирну дур. Госпитальдания итаавкьуну махъ 1946 шинал шавайн увкIун ур.
Сергейл бакIрачIан тIурча чIя­вусса бувкIун бур. Ташккантлив аьра­ли училищалуву дуклакисса жагьил, аьрзирайн бувну, увгьуну ур, ай, вил ссурахъал дуснакьрай бусса бур тIий («враги народа»). Щяивтун ур 8 шинай. Реабилитироват увссар 1942-ку шинал. Дуснакьрал хъуниминнал тавакъюрайн бувну, гиккува зун ацIан увну ур (начальник по технике безопасности). Чун гьарчагу, му даврий зий ивкIун ур.

ХIусайнов КьурбанмахIаммад, буттал хъинирву. Сагъ акъашиврийн бувну, аьрали училищалувун кьамул увну акъар. 1941 шинал цала хушрай дяъвилийн лавгукун, мува багьана хьуну, зана ивтун ур. Так шамилчин увцуну ур армиялийн. Сухумилий кутIасса курсругу бувккуну, фронтрайн лавгун ур. 1942 шинал июльданий бомбардалу ивкIуну ур.

Сулайманов Сайпуттин, КьурбанмахIаммадлул уссу. Школа къуртал бувну махъ, 1958 шинал армиялийн увцуссар. Венгриянаву хьусса иширттавух хIала хьуну ур Будапешт шагьрулий.
КъачIарах бувккуна жул Авгъаннавумур дяъвигу.

Ттул ниттилссу Раисал арс Мурадов Жамил Юнуслул арс 1978 шинал Бакуйннал лавайсса общевойсковой училищагу къуртал бувну, 2 шинай Прибалтий аьрали округрай Ригалий уссия. КIиччава гьан увну ия Авгъанисттаннайн. Ца бита-ххитавриву мунал хьхьичI снаряд пIякь увкуну, никирайн щаву дирну дия, ца цIалцIи тIурча, кьяпувух дурххун, бакIрайн къарщуна лирчIун дия.
Жамил хъинну буттал шяравун кIункIу тIий икIайва. ЖучIана увкIсса чIумал, хъинну цIухлан бивкIукун, бувсуна ца укунсса иширая. Бивтун увтун ия мунал дус. Цаппара хIаллава увцуну бувкIун бур ганайн бивтсса авгъан оьрчI. Цайва бияла бакъа ххявххун ия мунайн. Амма ганал ссурссулийсса цалва кIисри, паралич хьусса кунма, лахIан бан къавхьуна тIива. Цимилгу щукру бара тIий ия га оьрчI цичIав къабувна шавайн итаакьаврийн. Къаавкьуну цибан­ссия. «Къабивтссания, жуламиннал ивчIанссияв, утти зулминнал къаитанссара», — тIий ивкIун ур.

ХIажиев Мурад Камиллул арс, бутталссу Сабиратлул арс. Ленинградуллал ветеринар институт був­ккуну махъ армиялийн лавгуна. Ча­гъарду бучIайва аьрали частьрал номер бивхьуну, Польшанаву ура тIий. Буттал Камиллул хавар баян бан Польшанавун чичлан бивкIукун, телеграммарду махъуннай дукIлай дия. ВоенкоматрайхчIин кIул хьуна Мурадгу Авгъанисттаннай Кундузрай ушиву. Шин ва дачIи хьуна гьарца кьини нигьал ва хьуллил дянив. Щукрур та дяъвилул цIарава ттула кIиягу ссурахъу шаппайн зана бикIаврийн.
Н. Къушиева,
ш. ГьунчIукьатIи