Дин-чаклил кьуллалийхгурив тур рищайсса?

uduev_7Буттал кIану, ниттил маз ла­кку мазраву яла нахIуми, яла нацIуми, яла ттюнгъами махърур. «Ппу» ва «Нину» тIисса махъру цуксса дакIнин язисса бурив, муксса чIуруссар инсаннал буттал улклух­ссагу, ниттил мазрахссагу ччаву. Ватандалухссагу, ниттил мазрахссагу хIурматрайнур цумацагу инсаннал цалва нитти-буттал хIурмат цуксса буссарив хIисав байсса.
Дунияллийн ляхъавривуна хъунасса Аллагьналгу гьарцумацаннан хьхьичIва-хьхьичI буллуну бур буттал кIанугу, ниттил мазгу. Му ххира бангу, буруччингу жулва биялалухьсса иш бур. Амма, инсаният хьхьичIуннай шавривун, гьарма цува лявхъу кIанттай учIи ляхълай акъар, кIулшивуртту, бюхъу-бажар гьарта-гьарзанан лявхъу кIану къума хъанай бур. Инсангу гьартанийнай, цува учIи ляхълахъинийнай излай ур. Мукун жулва ватанлувталгу дунияллийх кIама бивщуну, миллат ххялтIа буклай, кьянатшиву чIярусса ватангу духлаглай дур. DSC_5733
Амма лакну ливчIми лакрал дакIру, МухIуттин Чариновлул шеърилуву кунна, кьянатшивручIаннай кIункIу тIий дур, Абачара ХIусай­наевлул шеърилуву тIийкун, цува чув унугу, лявхъу кIану бюхттул бан хIарачат буллалиссагу бур. Бур лакрал миллат ттигу сагъну буссарив тIиссагу. (Ттигъанну ца ттуна кIулсса инсан ия буслай Москавлив ххуйсса къуллугърай зузисса адамина хьунаавкьуну, цIа баяйхту «Ина урав, пулансса инсан укунсса къуллугърай уссар тIий бавссар, жугу лак буру», увкукун: «Такая нация еще существует?» — куну, бакIрайх рирщусса кунма, хIалдания лавгун, жуйнма жува къабучIавай бивкIру тIий).
Кьянатсса буттал улча чIюлу бан, ххари бан ца кIапикIранссавагу харж буккан бувну, чIирисса духьурчагу лакку улклун мюнпатсса даву дурсса яхI ххисса инсанная жу барчаллагьрай кказитрай бищару. Гъумук Нуххулу Кьулла бакьингу бувну, ххуллийх нанима игьалагансса, чак бансса шартIругу дузал дурсса, Москавлив зий ва ялапар хъанахъисса Оьмаров Гьаруннущал хьунабакьинсса, ванал дурсса уздансса даврия бусансса сант къадирияврия хъинну ламусну бура.
3Ларгсса нюжмардий «Фейсбукраву» Гъумучатусса ХIасан-ХIусайн Шавлухъовлул цалла лажиндарай, Шагьимардан Акниевлул макьандалий Арслан Шахмардановлул тIутIисса, МухIуттин Чариновлул мукъурттийсса, «Лакку билаят» балайгу бивхьуну, кьуллалиясса чIирисса видеороликгу, суратругу дирхьуну дия, Гьаруннухь барчаллагь тIисса, лакку мазрай усттарну чивчусса текстращал. Нагу буссияв га текст бусса куццуй суратирттащал бищунна, нара къадур­сса даврихлу ХIасан-ХIусайннухьгу барчаллагь куну, тIий.
Текстгу (1-мур лаж.) бувккуну, суратир­ттая мякь лиххансса мугьлатвагу бакъа, ХIасан-ХIусайннул дирхьунни цамургу видео ва суратру, амма якьамасса – комплексрал периларду ва балясинарду дур пуч-палачат дурну. Гилуннай дур ва вахIшисса тIул дащуй дихьлахьисса комментариярдугу.
— Лакку кIану цукун цIубуккан­ссар, укунсса гъарачитал жула дянив бусса чIумал, — тIий бур Загьидат Будаева.
— ДакIурдил нукьцансса инсанталли мурхьирдащал, чарттащал, кьуллардащал ччалаччими, талатими. Инсаннал щинал ххув учайсса кьуллалувун увкусса пуй зана бикIантIиссар тава-тагу, чара бакъа. На зай тIий бакъара, учингу къашай. Амма му «виричунай» аьтIий бура, цукссава дакIнил чулахъсса иявав щаращуйн ка гьаз дайсса инсан тIий, — тIий бур ПатIимат Рамазанова.
— Нач, хIая, кьюкьала! Ва тIул дурми лагу-лявкъуну, багьайсса танмихI кьукьин буржлувссар низам дуруччай органнал зузалт. Вагу террор дакъарив? — тIий бур Качар ХIусайнаева.
— Укунсса иширттал хъирив лаян къабюхълахъисса полицалул зузалтгу баххана бан аьркинссар,- тIий бур цIунилгу Загьидат Будаева.
— Лакрайн бувагу ци ливккун бур? – тIий бур Казима Булаева.
— Къуркъахъал Гьаруннуя начри ва иширал цIаний. Ванал дурсса ххаллилсса даву барчаллагьрай дуруччин къархьунни жущара. Гьарун, ххирама, жу цинявппа багъишла бити, уссу. Ина дурцири, дуллалицири давуртту щалва Гъумучиял агьулданул дакIурдиву чичлай дуссар, вин хъинну барчаллагьрайгу буссару. Амма укунссагу ишру хьунабакьлай бур, — тIий ур адвокат Михаил Мудуев.
ВахIшисса тIул дащуй дихьлахьисса комментариярду ялагу чIярур, миннул мяъна-мурад цава-ца бур – миннан Лакку кIану хIаранссар, оьттун уккан ан аьркинссар тIисса.
Ссуттил Хан-Муртазааьлил гьайкалданучIасса мурхьру гъагъари бувми лякъиннин, цамургу мурдалсса тIул дунни Лакрал байтагърай – Гъази-Гъумук. Аькьлугу, дакIгу нукьцанминнал цалва сси ва базилух дин-чаклил щаращуйх лавхъунни.
Арматура къадирхьуну дурсса хьхьарасса балясинарду, хатIалий кьатI хьуну дур, — увкунни къаралчинал тIий ур Гъумучиял шяраваллил участковый Илияс МахIаммадов. Агарда мукун хьурча, нааьна хьуннав инсаннал хъунмасса харж бу­ккан бувсса даву цала жиплин хайрну дурсса усттартурангу.
Амма хатIалий хьусса иш бакъашиву исват хьунни, перилардай бавцIуну цала гьунарду мяш тIисса «вирттаврал» суратру ХIасан-ХIусайннул гьан дурукун. «ТIайлассар, периларду ва балясинарду щалла цIакьну дакъая. Чаругу, цуппа кIусса бухьурчагу, зузнасса бур. Амма ва хатIалий хьусса ишгу бакъар. Гуж бувтун цал рирщуну гъаргъун дур дянивсса перила. Мукунсса дур ишарашиву. Балясинардал бакIругу жун гилун ламулун дирчуну ляркъунни», — тIий ур ХIасайн-ХIусайн.
— Навагу махIатталну ура. На кIюрххил суратру ва видео дишав. Ахттая чул хьусса чIумал Гьарун цувагу уссия гьалмахтуращал. Ххарину, рязину лавгуна. Га комплексрах уруглай, мурхьирдайн щин дихьлай, ятту-гъаттарая мюхчан буллай ттул ппу уссар. ОьрчIнияцIава ттул буттан ххуйну кIулсса, ххира хьусса кIанур ва. ЧIилайннал махIлалиясса цалва дустуращал кьулла ва мунил лагма-ялттусса кIанттурду бакьин бувну бур жагьилнийвагу. Гьаруннуйн бияннингу ттул буттал ва Ульяновскалий хIакинну зий ивкIсса, аьпа биву, МахIаммадов Сяидлулгу 80-ку шиннардил ахирданий нузру дирхьуну, ялттусса чIалачIин ххуй дурну дур. Яла Гьаруннунгу гъира багьну, цувагу зий айивхьуна. Машинартту бацIайсса кIану бувна, лагма мурхьру, тIутIив дургьуна. Эмаратсса комплекс бувуна. Ватанлувтуран хайрданун бакъарив ванал, цалла жиплува ваксса харжгу буккан бувну, хъунмасса захIматгу бивхьусса? Амма шиннарагу чIарах дукканнин байбивхьуна комплекс зия буллай – плитка гъагъавай, мурхьру гъагъавай, тIутIив ппив-ппартран давай. Ттунма бувчIлачIиссаксса, халкьуннал дакIру ххуймунил да­къасса дурча ххари дайсса, цаманал дурмур лиян дарча дур.
Гьаруннущалгу икьрал дурну, ппу уссия октябрь зуруя шихунай ва комплексрах уруглай. Инт дучIавривун бувгьуна цIусса мурхьру. Гьарца кьини цIан-чаннаву ивзун, лагайва мурхьирдайн щин рутIин. Гикку лага-бучIаймигу чан къашайва. БучIир-къабучIир учавугу чIявучин тIааьн бизлай къабикIайва. Ахиргу, укунсса къел дунни. Буттал ва Къюннухъал Загьидинал дакьин дунни».
Ци учиви, райондалул каялувчитурайн сси бунал дурссар, Гьаруннуй дакI мяшнал дурссар тIий бур цIухху-бусу бувминнавасса чIявуми.
Хан-Муртазааьлил ­гьай­­­­­кал­­­данучIасса мурхьру гъагъари бувсса ппурттуву ХIасан КIу­ру­хов­лул бувсуна ва бусала.
Революция хьуну махъ ца активист ивкIссар тIар бург ришлай, хIатталливсса кIялабарзру гъагълай, малланахьгу: «Ванахха на вай кIялабарзру гъагълай, туну, циванни ттуйх Аллагьнал къарищайсса, Аллагьнал рищайссар тIун икIайвавхха ина», тIий. «Ппухълуннал кIялабарзру гъагълагъи увну урахха ина, мунияр гужну цукун рищайссар?» — куссар тIар малланал. Тани мурхьру гъавгъмигу, утти кьуллалийн тур гьаз дурмигу Аллагьнал рирщусса, Аллагьнал танмихI бувсса инсанталли. Миннал ахир хъиннийн къадуккантIиссар. Амма, хIайп, Аллагьнал рирщусса инсантал жула дянив гьантлия-гьантлийн чIяву хъанай, маз къакIулсса, рухI дакъасса, махъуннай рищунсса кару дакъасса мурхьирдайх, тарихрайх, миллатрал ххазинарттайх сси лахълай бур.
Ца кьини МахIачкъалаливсса ца скверданувух най бунува, левчуна увкIун ца 3 шин хьусса оьрчI: «Я Аллагь, ва скамейка бувсса инсаннахьхьун цIуллушиву дулуннав!» — куну, цала мукьавсса чIири къахълалува (рюкзак) ацци дуккан дурну, амудада дияннин ххитгу ливхьуну, щяивкIунни. На ттулва яруннийн ва вичIайн вих бакъа, ва макIривав ягу нава цамур дунияллийн багьссарав тIисса пикри хьунни. Чув хьунаакьайссар Да­гъусттаннай хIакьину укунсса чIиви оьрч?! Га чIивитIул увкумургу, гайннуцIун ца лахъисса нагъил зукьлурдал ва дуаьртталгу дурну, амудадагу чIарав щядиркIунни. Вана вин тарбия, вана вин тIювал тIабиаьт. Ужагърайгу, кьатIувгу га хъамитайпалул гьарца ххуйсса тIул дурнахь барчаллагьгу учайхьунссар, зукьлугу байхьунссар гьармудан. ЧIивитIулгу нярайн ласайхьун­ссар. На вихра кIай мурдалтурал дурсса тIулучIан гъансса тIул ва оьрчIал тачIав къадантIишиврийн. Цанчирча ванал тIювай мудан ххуймунил кьадру-кьимат буну тIий. Иш бавчусса инсантурайн ссигу къабикIантIиссар ва оьрчIаву, ваная цаявагу иш бавчусса чув-адаминар уккантIисса. Инсан цала тIювай цукунсса урив, кьатIушавгу мува-муври.
«Замана укунсса бур, туну цибанну?» тIими нитти-буттахъал оьрчIавур я нитти-буттал, я ватандалул, я захIматрал кьадру-кьимат бакъасса. «ТIювал тIабиаьт» тIисса махъ ттул няраву, оьтту-ттурчIаву чIивинияцIава миналул хьусса махъри, ттун му оьрмулул хъуниминная баяйва, тти навагу ишла бара. Сси бунал дарчагу, дакI мяшнал дарчагу, щил дарчагу, цалла нину къаххирасса инсаннал дакъа къадантIиссар цалла ватандалунгу, жяматрангу душмансса тIул. Цанчирча нахIакь бакъар ххуйсса тIул дурманахьгу, «ина увсса ниттил лякьа ттеркьюкьал хьуннав!», лайкь дакъасса тIул дурманал хъиривгу «ина хъуна увсса ниттин аруллагу нааьна хьуннав!» — учайсса, зукьлугу, нааьнагу ниттийн дайсса. Нину ххирананни ниттил мазгу ххирасса, ватангу ххирасса, ватандалул цIаний захIмат буллалиминнал кьиматгу бусса. Нину къаххирананни ватангу душмансса, ватандалул цIаний дурмунил кьадругу бакъасса. Лайкь дакъасса тIулуйну нитти-буттал цIар хьхьичIра-хьхьичI щяв рутлатисса. Мурхьругу кIайнна цIунил бувгьуну, кьуллагу бакьин бувну. Буттал аьрщаран цIун бувминнал, тIурча, цаява барачат яла гьан баврияр ххисса цичIар къадурххуссар.