Виричунал Ватандалийнсса аьрххи

41_10Совет Союзрал Виричу, гвардиялул полковник ХIусманнул арс Бугъанов ХIажи ниттил увсса кьини ванал буттал шяраву Хъанарив хьунадакьлай

Вай гьантрай Къизилюртуллал райондалийсса Султанянгиюртуллал 2-мур школалул (ва Къизилюртуллал райондалийсса Хъанардал шяравусса школар) дуклаки оьрчIру ва учительтал хьунабавкьунни Гъумучиял школалул дуклаки оьрчIащал. Вайннал Лаккуйнсса аьрххилул мурад бия Совет Союзрал Виричу, гвардиялул полковник ХIусманнул арс Бугъанов ХIажи ниттил увсса кьини ванал буттал шяравун Хъанарив биянсса.

ДакIнийн бутанну, Къизилюртуллал райондалийсса ХIажи Бугъановлул цIанийсса Султанянгиюртуллал школалий хъуннасса даву дуллай бушиву Виричунал аьпа абад буван. Гьашину Ххувшаву ларсун 70 шин хъанахъисса гьантрай ва школалул хIаятраву, хъунисса къуллугъчиталгу, бусравсса хъамалгу бавтIун, лахъа-хъунну тIиртIуссия Виричунансса гьайкал. Вара кьини школалий мукунма тIивтIуссия ХIажи Бугъановлул цIанийсса музей. Султанянгиюртуллал шяравалу бизан бувсса хъанардая хIасул хьусса шяравалу дунугу, хIакьину шикку ялапар хъанай бур яруссаннал, къумукьнал, даргиял ва цаймигу миллатирттал агьлу. Вай цинявппа миллатирттал оьрчIру заназисса, жула лакрал Виричунал цIа дусса школалий каялувшиву дуллай бур чIярусса шиннардий кIулшивуртту дулаврил аралуву зий бусрав хьусса учитель, лавайсса даражалул пишакар, Хъусращиял шяравасса IMG_9096АхIмадлул душ Аьлибагова Сайдхалум.
Сайдхалумлулгу, Бугъановлул цIанийсса фондрал председатель Давуд Бугъановлулгу хъунмасса хIарачат бунни школалий Виричунал гьайкал дацIан дан ва мунал музей тIитIин. ХIакьинусса кьинигу ва школалий дуклаки оьрчIахь Виричуная, мунал агьлу-авладрая, дяъвилул цIараву дурсса къучагъшивурттая бусласисса мероприятияртту чан къашай.
Виричунал Ватандалийнсса – Лаккуйсса Хъанардал шяравунсса аьрххигу хIакьсса патриот Давуд Бугъановлул сипталийсса хьунни.
Цалчин аьрххилий бувкIсса оьрчIру, зунттавусса тIабиаьтрал хIайран бувну, ябатIин къахъанай, лагма-ялтту буруглай бия.
Ва аьрххилул мурад бия, Виричунал буттал шяравун бияву бакъассагу, тарихравун багьсса Гъази-Гъумучиял шяравалугу ххал даву, Гъумучиял школалул дуклаки оьрчIащал ва учительтуращалгу хьунабакьаву.
Лакрал аьрщарайсса цалчинсса ликказан хьунни цIанихсса драматург, революционер, публицист Гьарун Саэдовлул гьайкалданучIа. Шикку учительтурал бувсунни оьрчIахь лакрал тарихраву яргсса цIа кьадиртсса Гьарун Саэдовлул оьрмулия, ккаккан бунни революционер аьщун ивзсса кIанттурду.
— Буниялагу авадансса тарих бусса, чIявусса вирттал бусса лакрал аьрщарай жунна уттигу хьунадакьлантIиссар лакрал вир­ттаврансса гьайкаллу, — тIий, буслай бия оьрчIахь школалул директор Сайдхалум АхIмадовна.
Гъумучиял шяравун бухлахисса кIанттай, Ханмуртазялил гьайкалданучIа, хъамал хьунабакьин бувкIун бия Гъумучиял школалул учительтал ва дуклаки оьрчIру. Гъумучиял школалул учительница Роза Оьмаровнал бувсунни оьрчIахь Дагъусттаннал зунттаву Ханмуртазяли бакIчисса кьюкьлул Надир-шагь ххит увсса талатаврия, му талатавриву зун­ттал жагьилтурал ккаккан дурсса къучагъшиврия. Дуклаки оьрчIал хъинну асар хьунну бивхьунни кIа талатавриясса сценка, бувккунни шеърирду, увкунни балайрду.
Яла оьрчIругу, учительталгу бахьтта лавгунни кIичча арх дакъа дирхьусса лакрал Виричусса душ ПартIу ПатIимал гьайкалданучIан. Шиккугу Роза Оьмаровнал гьарта-гьарзану, бюхханну бувсунни цукунсса къучагъшиву кка­ккан дур­ссарив лаккудуш ПартIу ПатIимал Аьрчча Тимурдул аьралуннащалсса талатавриву. ОьрчIал дакIних був­ккунни «ПартIу ПатIима» эпосрава­сса парчри.
Гъумучиял шяравун бувххун махъгу оьрчIру бувцунни дяъвилий ливтIуминнал гьайкалданучIан ва уттигъанну тIиртIусса Совет Союзрал, Аьрасатнал ва Социалист ЗахIматрал Виричу тIисса цIарду ларсъсса лакрал Вирттаврансса стеллалучIан. СтеллалучIа Гъумучиял школалул дуклаки оьрчIал бувсунни хъамаллурахь бакIра- бакIрах гьарица виричуная. Цинярда гьайкаллачIа тIутIивгу дирхьуну, минутIрайсса пахъ багьаву дунни.
Хъирив хъамал хьунабавкьунни Лакрал райондалул администрациялул бакIчи Юсуп МахIаммадовлущал. Давуд Бугъановлул барчаллагь увкунни Султан­янгиюртуллал 2-мур школалий Виричунан гьайкал дацIан дайнигу ххуйсса кумаг бувсса, ва аьрххилул сиптагу хъинчулий ккарккун, чIарав авцIусса Юсуп ХIамидовичлухь.
ОьрчIал гъирарай ххал дунни администрациялул къатравусса Лак­рал райондалул щархъал галерея.
Ва суратирттайн ящувкун аьр­ххилий оьрчIащал бувкIсса хъуниминнангу, жун жунмагу хъинну ва асар хьунни бизан баву сававну эяллайн дурккун, духларгун ларгсса лакрал шяраваллал кьадар.
Администрациялул хъунаманащал дакIний личIансса суратругу рирщуну, цинявппа лавгунни Гъумучиял школалийн. Шикку оьрчIру хьунабавкьунни Гъумучиял школалул директор ЖахIпар Канкаевлул ва учительтурал коллективрал. ЖахIпар ХIажибуттаевичлул бувсунни хъамаллурахь Гъумучиял школалул тарихрая, хIакьинусса школалул оьрмулия. КIивагу школалул оьрчIал ккаккан дунни цалла хIадур дурсса программа. Султан­янгиюртуллал 2-мур школалул цала чулуха Гъумучиял школалун бахшишран ларсун бувкIунни хахливу дирхьусса Совет Союзрал Виричу ХIажи Бугъановлул сурат, ванал оьрмулия бусласисса суратирттащалсса альбом ва аьрххилун хасну школалул итабавкьусса календарду. Гъумучиял школалулгу дуллунни хъамаллуран дакIний личIансса бахшиш. КIивагу школалул учительтурал ва оьрчIал икьраллу дунни кувннал кувннащалсса дахIаву руцан къаритан, ччя-ччяни кувнначIан кув хъамалу занан.
Школалияту оьрчIругу, учительталгу, автобусрай щябивтун, бувцунни тарихравун багьсса БурхIай-къалалийн, Нуххулу-щаращучIан, Муса Маннаров аьламравун левхсса чIумал танал савлугъран дацIан дурсса ракеталул макетрачIан. Ва щалва аьрххилийсса экскурсиярдай Гъумучиял шяравусса тарихравун багьсса кIанттурдая оьрчIахь буслай бия Роза Оьмаровна. Нуххулу-щаращуясса бусалагу бувсун, мунил барчаллагьрай кIицI лавгунни, хъунмасса харжгу буккан бувну, Нуххулу-щаращи цуппагу, лагма-ялттусса кIанттурдугу бакьин бувну, чIюлу бувсса чумартсса гъумучиричу Гьаруннул цIа.
КIилчинмур кьинисса аьрххи хьунни Хъанардал шяравун. Гъумучату Хъанардал шяравун дур 7 километра. Район сакин хьуннин (1929 ш.) Хъанардал шяраву 78 къуш бивкIун бур. ЦIана, тIурча, цIувцIу-чарттая дурсса къатрая эяллу хьуну дур. ХIакьину Хъанардал шяраву бувагу 3 къуш ялапар хъанай бур. ХIайп, укунсса кьини дурксса, халкь бизан бувну, эяллай дарцIусса лакрал шяраваллу чансса дакъар.
ХIакьинусса кьини Хъанардал жямат яхъанай бур гъурватрай. 1965 шинал, кьанивсса аьрщарай бигьа-рахIатсса оьрму бикIанссар тIисса бяйкьусса умудрай, Чириюртуллал зума-къирагърайн бивзун, гикку мина дирхьуну дур.
Арулвагу барчаллагьри шяравалу башттанна дачIра хдуккан шяравалу къариртун, буттахъал мина цIудуккан дуллай, шикку ялапар хъанай, захIмат буллалисса уссурваврайн: ХIамзат ва Залимхан Ибрагьимовхъайн, миннала ссурахъу АьвдулхIалин Бугъановлуйн.
Вай кIиягу уссу, буттал шяраву минагу дирхьуну, ризкьи-кьинилуха зий ялапар хъанай бур. Махъсса шиннардий Къизилюртлия шяравун ивзун, шикку ялапар хъанай ур ХIажи Бугъановлул уссил оьрчI АьвдулхIалингу. Хъанардал шяравун бувкIсса хъамал кьамул буллалимигу ми бия.
Шяраву ялапар хъанахъими чансса бунугу, лухччайх итабавкьу­сса ризкьи, кIичIирттавух заназисса урдакру, къазру, индюшкартту ххал хьувкун, шяраву оьрму цIубуклай чIалай, дакI ххари хъанай дия.
Виричу увсса кьини ванал бу­ттал шяравун бувкIсса оьрчIахь Хъанардал шяраваллил тарихрая, Виричунал агьулдания буслай ия шикку оьрчIшиву ларгсса, ХIажи Бугъановлул фондрал председатель, гъанчу Давуд Бугъанов.
— ОьрчIрув, вана ва дачIра дурксса шяравалур жула Виричунал Ватан. Ва шяраву школагу къуртал бувну, Дагъусттаннал ПаччахIлугърал Педагогикалул институтравун увххун ивкIссар ХIажи Бугъанов.
Ттун дакIний дур шяраву оьрму щиривкIусса, циняв ужагъирттай чирахъру лавхъсса чIун. ЦIанагу ттул хьхьичI бацIлай бур, цалла-цалла хъуру дугьлай, ттихIлай, захIмат буллалисса шяраваллил халкь. ЦIанагу ттул итталу бур тай нава буттал ниттичIан, ниттил ниттичIан занай ивкIсса жегъир ххуллурду. ДакIний дур ттарацI ччарду дуллай бивкIсса чIунну. На, чIивисса оьрчI, цимилгу лавгссара ттуккуй къалмул гьивурду дирхьуну. ДакIнийри, гьиву ца чулухуннай кIу хьуну, му ттуккуя къадагьан, нава тамур чулухун лавчIун най ивкIсса куц. Шяравалу дизан дур­сса чIумал ттун 8 шин диркIун дур. ЧIивинийсса тай чIунну ттун тачIав хъамакъаритай, — тIий, дакIнийн бичлай ия шяравусса оьрмулул лахIзарду Давуд Бугъанов.
Лахъсса бакIуй дирхьусса Хъанардал шяравату, витIянхърай дирхьусса кунна, чIалай дия цаймигу лакрал шяраваллу. Зунттурду тачIав къаккавксса, цалчин зунттал билаят­райн бувкIсса оьрчIан ми хъинну тамаша дизлай дия.
Шярава нани ххуллий, Гъумучиял колхозрал багъраву ссупрагу тIивтIуну, ххункIгу бивчуну, хъамаллурах ялугьлай бия Хъанардал шяравасса ХIамзат, Залимхан, АьвдулхIалин.
Хъамаллурал хIурмат бан шиккун увкIун ия Гъумучиял райондалул полициялул хъунама Марат МахIмудов, Хъанардал шяравасса Руслан МухIадов, Лакрал райондалул полициялул ветерантурал советрал председатель Исмяил МахIаммадов, райондалул КIулшивуртту дулаврил управлениялул хъунама Явсупа ХIамзаев, Кумиял школалул директор АхIмад Касаев. КIирагу кьини хъамаллурал хIурмат буллай, чIарату къабукьлай бия Лакрал райондалул администрациялул зузала Соня Макьаева, райондалул полициялул хъунаманал хъиривчу Хъанардал шяравасса Закир МухIадов, Гъумучиял школалул завуч Зугьра Рамазановна, учительтал Роза Бавасулайманова, Зувайрижат Къюннуева. Ца ссуп­ралух щябивкIун, дакIнийхтунусса ихтилатругу бувну, дусшивугу цIакь дурну, хъамал цала ххуллийн багьуна.
Аьлибагова Сайдхалумлул цила школалий хъамалу оьвкунни Гъумучиял школалул учительтурайн ва дуклаки оьрчIайн. Ва аьрххи буниялагу оьрчIангу, хъуниминнангу мюнпатсса, хъуннасса агьамшиву дусса хьунни, школардал дянив бивхьунни дусшиврул ламурду.
Хъунмасса барчаллагьри, ва хъуннасса даву бакIрайнгу ларсун, дузрайн дуккан дуван захIмат бивхьусса Давуд Бугъановлуйн ва мунал арс Элмурад Бугъановлуйн.
Шиккува кIицI лаган ччай бур, школалий Виричунан гьайкал дацIан дуллалисса чIумалгу, хъуннасса хъар лархъун, чIирисса чIумул мутталий чIярусса давурттив дурсса Элмурадлул цIа.
Гьарза хьуннав лакрал миллат­рал цIа-кьини бюхттул дуллалисса вирттал, жулва тарих, маз, культура дуручлачисса наслу.
Андриана Аьбдуллаева,
Имара Саидова