«Бюхълай личIаннав!»

ilchi_47_10ЩапI куну бувцIусса зал, Аьра­сатнал личIи-личIисса регионнаясса бусравсса хъамал, рес­публикалул къуллугъчитал, творчествалул интеллигенция, студентътал, цинявппагу шаэрнал поэзиялух, ванаясса мукъух мякь бувкми.
Бачин бувну ия юбилейрал мажлис Дагъусттан Республикалул БакIчи Рамазан АьбдуллатIипов. Ларгунни юбилей бюхттулсса даражалий, ххаллилсса шаэрнан лайкьну.

Юсуп Рамазанович 100 шин хьуннин къаличIарчангу, чIалай бия ва халкьуннан ххирану ва бусравну ушиву. Юбилейрал сакиншинначиталну хьусса, мажлисрай гьурттушинна дан увкIсса гьарицагу хъамаличунах къулагъас дан хIарачат бувсса, бавкьусса, кувннал кув бувгьусса, мукьилчинмур никирайн бияннинсса шаэрнал наслулул барашинна дуллай бия Юсуп Рамазанович цинявппагу цала гьунардацIун цIакьсса тарбиячигу ивкIшиву.
Исват хъанай бия буттал бу­ттая шихуннай нанисса аьдатир­ттай тарбия бувсса шаэрнал арсру Сулайман, Аьзиз, Арслан, душ Аьжа, ца лакрал миллатрал дянив бакъассагу, щалагу республикалул агьулданучIагу бусравну бушиву. Шаэрнал юбилейрал мажлис хъун бан, вайннал чIарав бацIан бувкIун бия коллегахъул, дустал, чIахху-чIарахми. Ва кьинисса шаэрнал мажлис лахъа-хъун бунни, ванил сий гьаз дунни Рамазан АьбдуллатIиповлул. Мажлис къуртал хьунцIакул, хъярч-махсартту буллай, шикку гьуртту хьун бувкIми тяхъа буккан буллай ия Республикалул БакIчи.
Шаэрнал оьрмулия ва творчествалия гьарта-гьарзану бусласи­сса ихтилатгу ванал цала бунни. Цала мукъуву ванал увкунни:
— Дагъусттаннал литературалул гьану бивзминнавасса, мунил бакIщаращи хьуминнавасса ца ур Юсуп Хаппалаев. Юсуп Рамазановичлул произведенияртту кIулну бур, жула республикалул халкьуннан бакъассагу, Ухссавнил Ккав­кказуллал республикарттай ва Аьра­сатнал чIяруми регионнайгу.
Юсуп Хаппалаевлул творчествалуву ца агьамсса кIану бугьлай бур Буттал КIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъвилун ва жула халкьуннал къучагъшиврун хас бувсса произведениярттал. Шаэрнал поэзия бур хансса зунттал аьрщарая нанисса асардал вибувцIусса. Хъиннува авадан бунни Дагъусттаннал поэзия ляличIисса колорит дусса Юсуп Хаппалаевлул шеърирдал. Ватандалия, мунил цIуцIи кIанттурдая чивчусса шеърирду хъиннува бюххан­сса, асар хьунсса бур. Юсуп Рамазанович ия захIматрал инсан, чичлайгу ия захIматкаштурая. Цува машгьур хьуну мукьахгу ва цала халкьунная арх къаувцуннича, ялунгума миннащал хъиннува гъан хьунни.
Цил багьайкун ниттил маз кIул­сса шаэрнаща усттарну таржума бан бювхъуну бур дагъусттаннал, оьруснал ва дунияллул литературалул классиктурал произведенияр­тту. Сайки 25 шинай таржума буллай ивкIун ур ва машгьурсса Гуржиял шаэр Шота Руставелил чивчусса «ЦIиникьрал луттиравусса нарт» тIисса поэма. Ттизаманнул ишир­ттан хас бувсса произведениярттава чIалай бур ва оьрму ккавксса, зун­ттал халкьуннал багьу-бизу кIулсса, куртIсса пикрирду аьч буллали­сса шаэр ушиву. Ванал шеърирдаву асар хъанай дур караматсса зун­ттал тIабиаьт. Миннуву бур оьрмулул хIал ккавксса шаэрнал насихIатру. Шаэрнал чивчусса гьарицагу байтливу цIу бур, пасихIшиву дур. Укун­сса шеърирдан тачIав бивкIу ба­къассар.
Жуна тачIавгу хъама къаитан­тIиссар жула шаэр ва мудангу кьиматрай бикIантIиссар ванал произведенияртту. Юсуп Хаппалаевлул цIа абадлий яхьунтIиссар Дагъус­ттаннал культуралул ирс ябуллали­минначIа.
Ва хIакьинусса юбилейрал мажлисралгу чIалачIи дунни шаэрнал сий, мунал произведениярттал куртIшиву ва агьамшиву. Дагъусттаннал поэзия ххираминнангу ва хIакьинусса вечер дакIний личIансса агьамсса ишну хьунтIиссар.
Хъирив шаэр дакIнийн утлати­сса, мунал творчествалун лавайсса кьимат бишлашисса ихтилатру бунни ДР-лул Чичултрал союзрал правлениялул председатель МахIаммад АхIмадовлул, шаэр Багьауттин Аджиевлул, «Московский литератор» кказитрал хъунама редактор Иван Голубничийл, Ставропольлал крайрал Чичултрал союзрал председатель Александр Куприннул, Чувашнал республикалул Чичултрал союзрал председатель Валерий Тургайл, Аьшттарханнал областьрал Чичулт­рал союзрал председатель Юрий Щербаковлул, Лакрал райондалул хъунама Юсуп МахIаммадовлул ва мукунма цайминнал.
Ихтилатру къуртал хьуну мукьах дуллунни Юсуп Хаппалаевлул цIанийсса премияртту.
— Цаппара шиннардил хьхьичI хIасул дурссар творчествалуха зузисса, Дагъусттаннал миллатирттал маз ва культура дуруччаврил цIаний захIмат бихьлахьисса жагьилтурал чIарав бацIансса, Юсуп Хаппалаевлул цIанийсса фонд. Ххюлчин­сса шин хъанай дур мукунсса инсантуран ва фондрал чулухасса премияртту дуллай. Гьашину шаэрнал юбилейрацIун дархIуну ца премия (кIилчинмур даражалул диплом) ххишалану дуллунни. Премияр­тту дулунми язи бугьлагьисса конкурсрал жюрилул председатель хьунни Дагъусттаннал Чичултрал союзрал председатель МахIаммад АхIмадов.
Конкурсраву ххув хьуминнан премияртту дуллайгу ва цува ия. Юсуп Рамазановичлул цIанийсса фонд тIитIинсса пикри хьунни бу­ттал цIа узданну дуручлачисса ванал оьрчIан.
Юсуп Хаппалаев буниялагу гьунар бусса шаэрди, ванал чивчуссар ххаллилсса шеърирду. Амма ванал язими произведениярттан ккалли бан бучIиссар уздансса буттал даву гихуннайгу дачин дурну нанисса чумартсса арсру, — увкунни МахIаммад АхIмадовлул. Хъирив АхIмадовлул 1-мур даражалул дипломгу, 150 азарда къуруш премиялулгу ду­ллунни лазгиял мазрай чичлачи­сса жагьилсса шаэр Владик Батмановлун.
КIилчинмур даражалул диплом ва 100 азарда къуруш арцул дуллунни машгьурсса художник Буниямин Каллаевлун (Лак Буни). КIилчинмур даражалул диплом мукунма буллунни «Дагъусттан» тIисса издательствалул къатлул коллективран, диплом ва 100 азарда къуруш премиялул тапшур дунни ва издательствалул къатлул директор УмархIусман ХIажиевлуйн. Шамилчинмур даражалул диплом ва 50 азарда къуруш дуллунни Дагъусттан Республикалул Халкьуннал артист Аслан МахIаммадовлун.
Премияртту дуллуну махъ байбивхьунни музыкалулмур бутIа. Концертрал дайдихьу дунни Дагъус­ттаннал машгьурсса балайчи Лариса ХIажиевал. Дуклаки оьрчIал був­ккунни шаэрнал шеърирду. Мажлис наниссаксса хIаллай сахIналий ккаккан дуллай бия шаэрнал оьрмулиясса кинорду.
Ахирданий цала мажлис хъун бан, цала чIарав бацIан бувкIсса бусравсса хъамаллурахь, циняв­ппагу мажлисрай гьуртту хьуминнахь барчаллагь тIутIисса ихтилат бунни шаэрнал арс Сулайман Ха­ппалаевлул.

МахIаммад АхIмадов, Дагъус­ттаннал Чичултрал союзрал председатель:
— Юсуп Хаппалаевлул поэзия бур хансса зунттал билаятрал поэзия. Дагъусттаннал литературалуву ванал кьабивтунни буттал кIанттул ляличIишиврул асардайну хIасул хьусса яргсса поэзия. Шаэрнал поэзиялуву ккаккан дурну дур чаннасса ссавгу, бюхттулсса зунттал кIяласса мицIругу, ванал шеърирдаву асар хъанай бур лакку мазрал тIин-тIааьнгу, чIюхлай бур ниттил чIугу. Зунттава, къучагъсса буттахъал аьрщараяр байбихьлахьисса шаэрнал оьрму, миччар нанисса мунал поэзиялулгу, капливун багьсса мукъулгу мархри. Буттал аьрщарал тIабиаьтралли, усттарну ках куну, дючIан дурсса ванал лирика.
Лакку билаятрал, ХьурукIуннал шяраваллил, ВацIилу зунттул хан­сса ва бюхттулсса поэзия – ва Юсуп Хаппалаевлул поэзияр. ЦIунилва цIунил Юсуп Хаппалаевлул шеърирду ккалаккисса чIумал хъунмасса хIаллай къаккавксса дуснащал, дакI рахIат дансса махъ бусайсса аькьилнащал хьунаавкьусса куна икIара. Щукру Дагъусттаннай Юсуп Хаппалаев кунасса, инсантуран ххаришивуртту, хъиншивуртту чIа тIутIисса, шаэр лявхъусса. Ванал поэзиялун бивкIу бакъассар.

Иван Голубничий, «Московский литератор» кказитрал хъунама редактор:
— Аьрасатнал Чичултрал союзрал, щалагу оьруснал халкьуннал цIанияту на барча буллай ура зу бюхттулсса шаэрнал юбилейращал. Юсуп Хаппалаев ия жула литературалул цIанихсса ишккаккултравасса ца, мукунсса шаэртурал творчествалулли жула чIяву миллатирттал совет литературалул гьану бивзсса, мунил сий гьаз дурсса. Цала шеърирдаву, поэмардаву ва макьаларттаву Юсуп Рамазанович бюхттул дуллай ия Ватан ва гьаз дуллай ия буттал буттахъая шихуннай жучIара кьиматраймур: ниттихсса, хъамитайпалухсса, оьрчIахсса ччаву, бугьараминнахасса хIурмат. Вайри жула оьрмулуву яла агьамми кьанунну. На мукIруну ура жунна оьрмулухсса ччаву, тIайламур, ххуймур ва хъинмур аманат дурсса Юсуп Хаппалаевлул ва цаймигу Аьрасатнал шаэртурал поэзиялул жувува хъинмунийнсса гьавас чантI учин буванссар, чаннасса бучIантIимунийнсса вихшала ххишала данссар тIисса.

Багьауттин Аджиев, шаэр:
— ХIакьину Дагъусттаннал жяматийсса ва культуралул оьрмулуву хъуннасса агьамшиву дусса иш хьунни. Жува бавтIун буру республикалул культуралуву ва литературалуву яргсса хха кьабивтсса Да­гъусттаннал халкьуннал шаэр Юсуп Ха­ппалаевлул юбилейрал мажлисрайн. Жагьилсса оьрмулуву Юсуп Хаппалаевлущал кIул хьун бахтти хьуминнавасса ца нагу ура. Ттун чIявуну ккаккайссия шаэр буттал дустураву. Миннан му ххирасса ушиву, мунал хIурмат бушиву чIалан бикIайва. На 70-90-ку шиннардий чIявуну хьунаакьайссияв Юсуп Рамазановичлущал. Жу чIаххуврай яхъанай бу­ссияв. Ттун ххуйну кIулссия вайннал кулпат. Жул кувнначIан кувннал бухху-букку шайссия. Юсуп Рамазанович мудан, бутта куна, насихIатру буллай, жагьилтуран тарбия дуллай икIайва. Къумукьнал яла машгьурми чичултрал ванащал дусшиву дия.
Юсуп Рамазановичлуя чивчуну бур, ванал шеърирду таржума бувну бур Абубакар Сулаймановлул, Аткъай Аджаматовлул, Анвар Аджиевлул, Камил Султановлул, Камал Абуковлул ва мукунма цайминналгу. Юсуп Хаппалаев ия цинявппагу миллатирттал агьулданух ччаву дусса интернационалист. Мунал дусшиву дия ХIамзат ЦIадассащал, Расул ХIамзатовлущал, Кайсын Кулиевлущал, чувашнал, чачаннал, азирбижаннал чичултращал. Шаэрнаву салкьи хьуну дия цинявппагу миллатирттал ххуй-ххуйми хасият­ру. Юсуп Хаппалаевлул оьрмулуха лавхьхьусса, цанма хасъсса бия ванал поэзиягу. Гьарицагу шеъри шаэрнал шану къалавхъсса хьхьурдур, цанчирча ва ия шеърилул техникалул ялув хъинну ацIайсса шаэр, чIивиссагу, хъунмасса шеърилул усттар. Наталья Къапиевал увкуну бур ванайн «мукъул усттар» куну. Мяйжаннугу мукъул усттар ия Юсуп Рамазанович.
Юсуп Рамазановичлул бувтунни яргсса оьрму ва хъирив нани­сса никиран кьабивтунни авадансса поэзиялул ирс.

Александр Куприн, Ставропольлал крайрал Чичултрал союзрал председатель:
— Ттуйнма ва ххаллилсса мероприятиялий гьурттушиву дан оьвкусса чIумал, ттун ччан бивкIунни Дагъусттаннайн учIайхту гьунар бусса художник Хайрулла Кьурбановлул дирхьусса шаэрнал сурат ххал дан. Юсуп Хаппалаев увну ур хъун дакъасса ХьурукIуннал шяраву, ванал буттал къатрая арх акъа ялапар хъанай ивкIун ур лакрал поэзиялул цамагу классик – МухIуттин Чаринов, цалгу агьам­сса кIану бувгьусса шаэрнал оьрмулуву. МухIуттин Чаринов хьуссар Юсуп Рамазановичлул учитель ва насихIатчи.
На нава Пятигорск шагьрулияссара. Хъунмасса пахру бур Юсуп Хаппалаевлул оьрмулул цаппарасса лахIзарду ва шагьрулущал бавхIусса буну тIий. Хъиннува ххари шара шаэрнал арсру МахIаммадаьзиз, Сулайман Пятигорскалийн бувкIун, жува хьунабавкьусса чIумал, жу буххаву дакъа поэзиялия, М. Лермонтовлуя, А. Къапиевлуя гъалгъа тIун бикIару. Юсуп Хаппалаевлул усттарну таржума бувну бур Лермонтовлул шеърирду, Апанни Къапиевлущаллив ванал цIакьсса дусшиву диркIссар. Юсуп Хаппалаев Апанни КъапиевлучIан чичлай ивкIссар «Зий ура Сурхайханнал арс, къучагъсса Муртазааьлихасса эпосрал ялув, архIала батIлай ура халкьуннал магьри ва бусаларду. Жаваб­лувсса даву дур, бувчIлай бур цуксса захIмат бишин багьантIиссарив ва даву чулийн дуккан дан», — тIий.

Юсуп МахIаммадов, Лакрал райондалул бакIчи:
— ХIакьину жува кIицI лаглай буру ххаллилсса шаэр, лакку билаятрал хIакьсса патриот Юсуп Рамазанович Хаппалаевлун 100 шин шаврил юбилей. Юсуп Хаппалаев увну ур буттал кIанттух ччаву ду­сса, мусил усттартурал захIматрал ва шаэрнал мукъул кьимат бусса ХьурукIуннал шяраву. Шаэрнал гьунарданул мархригу миччар нанисса. Лахъисса, авадансса ва яргсса оьрмугу бувтун, Юсуп Хаппалаевлул кьабивтун бур хъирив нанисса никирттан буттал кIанттухсса, Ккавкказуллал миллатирттахсса дазу-зума дакъасса ччаврил асардал бувцIусса произведенияртту. Гьашину, шаэрнан 100 шин хъанахъи­сса чIумал, ванан хас дурсса личIи-личIисса мероприятияртту, мажлисру хьунни республикалий. Лак­рал райондалийгу лахъа-хъунну кIицI дурссар шаэрнал юбилей. Ялун нанисса ник буттал кIанттух ччаву дуну, буттахъал аьдатру дуручлай тарбия даву мурадрай, цинявппагу школарттай ларгссар шаэрнан хас дурсса, республикалул чичулт, журналистътал, дуклаки оьрчIру, райондалул интеллигенция гьуртту хьусса литературалул вечерду. Школардал библиотекарттай хьуссар шаэрнал луттирдал выставкарду, ванал оьрмулия ва творчествалия бусласисса стендру. Юсуп Хаппалаевлул буттал шяраву ХьурукIравгу ларгунни шаэрнан хас дурсса хъуннасса мероприятие. Шикку гьуртту хьунни райондалул Культуралул къатлул зузалт, райондалул щархъая­сса хъамал. Ванал творчествалун хас дурсса вечерду хьунни мукунна райондалул оьрчIал библиотекалуву Гъумук, Ккурклив. Дуклаки оьрчIал бувккунни Юсуп Хаппалаевлул шеърирду, увкунни ванал мукъурттийсса балайрду. Гъумучиял дянивмур даражалул школалул дуклаки оьрчIал, бунияласса артистътурал кунма, ккаккан бунни «Нину ва арс» драмалувасса парчри. КIицI къабувну къабучIир, Юсуп Хаппалаевлул таржумарттайну жула халкьуннан кIул хьу­ссар дунияллул поэзиялул ххазинартту. ХIакьину жущава жула ниттил мазрай бу­ккин бюхъла­хъиссар оьруснал кла­ссиктурал произведенияртту.
Юсуп Рамазанович ия яхI-къирият дусса, инсаншиврул бутIа буллусса, мукъуйну, иширайну мюхтажнан кумаг буван, чIарав ацIан чялишсса инсан. ХьурукIуллал агьулданун шаэр шяравун учIаву хъуннасса байран шайва. Юсуп Рамазановичлун ххирая хъамал, инсанталгу муначIан кIункIу тIун бикIайва. Шаэрнан хъунанащалгу, чIивинащалгу маз лякъин кIула. Жула учай­ссар «гьивч мурхьирая архну къабагьайссар» куну. Юсуп Рамазановичлул оьрчIругу цала бюхъу-бажарданийну, ларайсса пишакаршиврийну, Дагъусттаннал социал экономикалул ва культуралул даража гьаз бан хъунмасса захIмат бихьлахьисса, цува кунма яхI-къирият дусса, уздансса хьунни. На дакIнийхтуну барчаллагь тIий ура Юсуп Хаппалаевлул творчествалун лайкьсса кьимат бивщу­сса Дагъусттаннал БакIчи Рамазан АьбдуллатIиповлухь, шаэрнал юбилейрай гьуртту хьун бувкIсса цинявннахь.

Валерий Тургай, Чувашнал Республикалул Чичултрал союзрал председатель:
— Дагъусттаннал халкьуннал чичу Юсуп Хаппалаев ва Чувашнал халкьуннал шаэр Петр Хузангай бия хъинсса дустал. Бусалдаравун дагьсса шаэртурал дусшиврул жунма кьабивтунни ляличIисса шеърирдал ххазина. Дагъусттаннайнсса ттул аьрххилия баяйхту, Чувашнал агьалинал миннат бувна Дагъусттаннал БакIчи Рамазан АьбдуллатIиповлухь хъунмасса ссалам бусияра куну. Жул республикалий Дагъусттаннал агьалинал хIурмат-кьимат лавайсса бу­ссар. ХIакьину на Дагъусттаннал аьрщарай ура Чувашнал респуб­ликалул чулухасса вакил куна. На дакIнийхтуну Дагъусттаннах, Дагъусттаннал агьалинах, Дагъус­ттаннал багьу-бизулух эшкьи хьу­сса инсан ура. Барчаллагьрай ура Юсуп Рамазановичлул юбилейрайн оьвкусса ттула хъинсса гьалмахчу МахIаммад АхIмадовлуйн. Дагъусттанная­сса ттула дустуран бахшишран на хIарачат бав машгьурсса шаэр Расул ХIамзатовлул шеърирду чуваш мазрайн таржума бувну, чIивисса жуж итабакьин. Ва лу бувккун мукьах Расул ХIамзатовлул дунияллийх машгьур хьусса «Кьурукьру» утти Чувашнал мазрайгу тIий буссар.

Юрий Щербаков, Аьшттарханнал областьрал Чичултрал союзрал председатель:
— Дагъусттаннал ва Аьш­ттар­ханнал шаэртурал дянив ччя­нияцIара дусшиву дуссар. Утти му дусшиву хъиннура цIакь хъанай дур. Махъа-махъ на уссияв Да­гъусттаннай Литературалул шин кIицI лаглагисса чIумал. Ттунма талихI хьушиврун ккалли бара нава ххаллилсса шаэр Юсуп Рамазановичлущал кIул шаву. Ванащал на кIул хьуссара 1985 шинал Аьшттарханнай шаэр Велимир Хлебниковлун 100 шин кIицI дуллалисса чIумал. Та чIумал на лапва жагьилсса шаэр ияв. Юсуп Хаппалаев кунасса шаэрнащал кIул шаврия ттун хъунма­сса пахру бия. Умуд бур вания тихуннайгу жула дусшиву хъиннура цIакь хьунссар тIисса.
А. Аьбдуллаева
И. Саидова