Бартнеххал жюржулучIа хъамалу

КIиришиврул симандалува жиплувукарщи арх дуван къахъанахъисса гъинтнил гьантри. Приемникрава баллалисса лакрал балайчитурал вил ххуллу бялахъан буллай, дакIнил макьу кIукIлу лаган дуллай, ина най уссара «Газельданий» кIирисса шагьрулува Лакку билаятрайн. Ванийн учайсса ххай ура на «чIа тIи мурад» куну. Цалнияр-цал кIиришиву махъ личIлай, чIавахьулттавух нанисса дюхлулсса гьавалул буслай буссар караматсса билаятрал дарардачIан, зунттачIан, исвагьину чIалачIисса марххалттал кьяпавусса зунттачIан инава нанишиву.

ХIажимурад ХIусайнов
Шагьрулийва, кьанийва, махъ личIлай буссар авазасса «ва данну, та дуванну» тIисса Аьрасатнал билаятрал бакI дургьуминнал махъру. Цанниха ца лащан буванмагу ччай бакъар шагьрурдай ва зунттаву яхъанахъисса инсантурал оьрму. Циван учирча, му архшиву хъинну хъуннасса дуну тIий. МютIийссару жува муданмагу хъуниминнайн, хIатта тIайлашиву тачIаврагу жулла чулух дакъашиву аьлтта чIалай бухьурчагу. Бу-ба­къасса махъру бакъар: инвестор, банк, доллар, геополитика, конверсия, импортозамещение. Амма вахIшисса зунттурду мютIи буллалисса экстремалсса кьинирду гьарца чIумал тикрал хъана­хъисса жунна вай мукъурттил лякьа ду­ччин дуллай дакъассар.
Уттигъанну на жяматрал ишир­ттай МахIачкъалаливсса ца министерствалул юристначIан лавгун унува, ганахь кIицI бувссия: «Жу утти­гу, 21-мур векрайн бивну бунува, июль зурул 10-чинмур числорайннин, къатри гъили буллай буссару бярал пачру лахълай», — куну. Га ттух «ва ча увкIсса цу хавардучи урвав?» — тIини куна цIитI ивкIуна. Бюхъайва ганан бя цирив къакIулну бикIан. Шиккува на ванахь бувсъссия: «Телевизорданувух бия, жуха лавхьхьусса, туркнал ца шагьрулул кIичIиравусса къатри ккаккан буллай, буржуйка пач лахълахъисса мива-тива дартIсса тIаннуй. Гайннал, «ЗучIан Аьрасатнава газ бувцуну най буссархха, зу цичару му иширайн?» куну, суал буллусса корреспондентнахь «Жу му хаварданийн къавихру» куна. Туркнавун газ буцлацисса циванни, жучIанма къабуцин аьркинсса. Ва, «рища виламиннайх, щилчIавми нигьабусаншиврул», — тIисса далил кунмасса иш хъанай бур. Шиккува ттун кIицI буван ччива, Горбачевлул заманнай Ккуллал райондалул агьалинал аьрза чивчуну бивкIун бур: «Жул къатри гъили бувансса тIама, хъуручI дузал хъанай бакъар», — тIий. МахIачкъалалия ци иш бурив ккаккан гьан увсса инсаннал дия тIар справка чирчуну: «КIайннал къатрал зума-зункIулттай уттигу 10 шинай ччучлансса ччуччия дия», — тIий. Туну хIукуматрал хъуручI ва тIама дахханнин ялугьлай бякъил литIунния бикIан багьлай бакъахьунссия.
Амма зана бикIанну тIабиаьт­рал симаннал ххуйшивруя, аваданшивруя бусан махъру дузал къахъанахъисса Лакку билаят­рал даралувун – Хъусращиял шяравалличIату арх дакъасса, Хъусрал-ЧIарттал шяраваллил лагмасса тIабиаьтрайн. Бусласаврийн бувну, инсаннан циксса чIявусса кIанттурду ххалхъанай бурив, муксса ганал дакIнил аваданшиву гьарта-гьарза шайсса дур. Гьай-гьай, тIабиаьтрайн гайзирай буккан ци-бунугу багьана шайшиву жунма кIулли.
Ттунгу Хъусрал-ЧIарттал даралувун гьансса багьана хьуна шагьрулия увкIсса ттула куяв (душ буллусса) МахIаммадов Ризваннун кIа даралуву къизил-балугъ (форель) бугьан ччан бикIаву. На цалчинъяв кIиккун лавгсса. Яла чагъиравусса, лухччив урттун тартсса, лагмасса зунттал ххинчурду тIутIал дурцIусса, чIун дия цурдагу. Хъусрал-ЧIарттал шяраваллил чулиннай най дия Бартнеххал ца къяртта. Зунттурду лахъ хъанахъи­ссаксса личIи-личIисса уртту-тIутIив хьунадакьлан диркIуна. Киячулух, ваца къужлул хъачIунттайн бувтсса рахIу кунма, чIалай бия лагьсса мурхьирдал вацIа. УрчIачулух, чарил усттарнал чIутIлих цIувцIуни кунмасса, гьайкалну чIалачIисса зун­ттул хъунмасса хъицIи. Хъусращату ливчуну Хъусрал-ЧIарттал шяравун бияннинсса ххуллу бивхьуну бия кьасса арих. Ва арнил зуманив жун бакIрайн багьуна оьллачIасса дянивсса оьрмулул хъамитайпа. Ва Хъусращасса Кьалантарова Нукьи бия. Ванил бувсуна жухь Хъусрал-ЧIарттал шяраву 5 кулпат яхъанай бушиву, шиккура душиву Хъусращиял СПК-лул гъаттарал пирма. Бур тIива шикку 100-ннийн бивсса ттизайсса оьллу. 19 шин дурну дия Нукьил дояркану зий. Ва хъамитайпалийн ящайхтува ттуву хIасул хьуна «Укунсса жула зунттал хъами ядуллай бухьунссар духлаган къадитлай вай мюрщи щархъурду» тIисса пикри. Буниялагу, ттун къабувчIуна 1944 шинал укун гьартасса кIанай дирхьусса шяравалу циван дизан дурну диркIссарив Аухнавун. Ттул ниттиуссу, Вихьлиятусса КIуруххъал Шяъбан зий ивкIссар ва шяраву дяъвилул шиннардий бухгалтерну.
Хъусрал-ЧIарттал чиваркIун­нал шикку дацIан дурну дия чарий барххул сурат дучIан дурсса гьайкал. Бия шикку чапарду лагма дурсса, шагьрулул къуллугъчитурал дурсса, кIира-шаннайра къатри. Шяраваллил хьхьичIух нанисса неххал ялтту бувну бия хъинну цIакьсса ламу. Шяравату арх дакъа, кьиблалул чулий бивхьусса кIяла хIавирдал вацIлул чIарах нанисса марцIсса щинал ратIнил буслай бия ва инсаннал цува яхъанан язи бувгьусса кIану гьич вахIшину битан къабучIишиву. Цамур кIанттай бакIрайн къадагьайсса, хъахъисса бурцIил тIутIал дурцIуну дия вацIлул чIарахсса лахIунтту. Жуйн бакIрайн багьуна Хъусрал-ЧIарттал арих велосипедрай ссур буллалисса оьрчIру. Даралул архний ца исвагьину бургъилу пар-пар тIий чIалай бия кIялава-кIяласса зунттурдал бакIругу. Шиккува кIицI буван ччива ца укунсса зат. Инсаннал дакIнил дуниял дархIуну дур цува яхъанан язи дургьусса тIабиаьтращал. Гьай-гьай, вай шиннардил лахъишиврий инсан ва тIабиаьт цаннащал ца данди дарцIусса ишру найнма бикIай. Мунияту тIабиаьтравусса гьарца зат инсаннал мютIи къадуварчагу, чансса кIанттайрагу дакIнил тIалавшинна инсаннал дукъарну къадитай. Мунияту, циваннив, щиннив ччан бивкIуннича тIий, инсан тIабиаьтрачIату яуцан уллалаву къатIайласса ишну хъанай бур. Га яхъанахъисса кIанай ганан кумаг бувну, хIаллихшиннарду дурну, оьрму бутлан итарча хъинну бур.
На неххал чIаравсса ца хъунмасса чарий щяивкIун, щинал балайлух вичIилий уна, Хъусрал-ЧIарттал лултту нанисса не­ххайхсса ламучIа Ризваннул балугъ бувгьуна. ХIатта шаэртурал цалва балайрдаву мискин хъанай, кьянатсса кIанттан жулва Лакку билаят хIисав бувайхьурчагу, къакьянатссар жулва билаят. Анжагъ тIабиаьтращал ца маз лякъин хIарачатри буван аьркинсса.