Аьрая зана хьуминнаясса аьпалул махъ

Хъунмасса Буттал кIанттул цIанийсса дяъвилия, душмангу ххит увну, СумбатIлив зана хьуссар 42 адимина ва жагьил. ЧIявусса зана хьуссия мушакъатну.

Аьвдулкьадиров Гъази зана хьуссия мурчIи хьуну, ччанналгу аьрччану. Зий ­уссия колхозрал бухгалтерну, шяраваллил советрал секретарьну, МахIачкъалалив ВОС-рал (Всероссийское общество слепых) хъунама бухгалтерну.
Раджабов Хайруттин зана хьуссия канил мушакъатну. Агрономшивугу дурккуну, зий ­уссия Ккуллал райондалул шяраваллил хозяйствалул управлениялий.

Аьрай янил мурчIи хьусса Рамазанов Къалла хъунмасса хIаллай зий уссия райондалул госстрахрал зузалану.
Граждан дяъвилул Виричу Оьма­ров Гъази аьрайн лавгссия цала хушрай 51 шинал оьрмулуву. «Ина оьрму лавгун ура, къауцинну», — кувкун Ваччав военкоматрай, Гъазил жаваб дуллуну диркIун дур: «Ца акъа акъа­сса арс душманнащал талай ттуща ацIан къахьунссар. На деникинталгу ххит бувссар, утти немецнал фашисталгу бат бан ччай ура», — куну. Щурагь сакин був­сса бурттигьалтрал Къара Къараев бакIчисса эскадрондалул ттугъчину ва лавгссар Моздок­рая Берлиннайн ияннин, «Мотор» цIа дусса цала балчаннуй. Дяъвилия Гъази зана хьуссар, арс МахIаммадгу аьрайва кьаивтун. Гъази хъунмасса хIаллай зий уссия Ваччав сберкасс­рал хъунаману, яла махъ шяраву – колхозрал строительный бригадирну. Гъазил аьпалун мунал цIа дирзун дуссар шяраваллил школалул пионертурал дружиналун, 1-мур МахIачкъалаливсса кучалун, шяравусса кучалун, шяраваллил СПК-лун.


Граждан дяъвилул Виричу Оьмаров Гъази аьрайн лавгссия цала хушрай 51 шинал оьр­мулуву. «Ина оьрму лавгун ура, къауцинну», — кувкун Ваччав военкоматрай, Гъазил жаваб дуллуну диркIун дур: «Ца акъа акъа­сса арс душманнащал талай ттуща ацIан къахьунссар. На деникинталгу ххит був­ссар, утти немецнал фашисталгу бат бан ччай ура», — куну.


Шяраваллил жяматрал хъунмасса хIурматран лайкь хьу­ссар Хъун дяъвилул гьурттучи ХIажикьурбанов Илларкьади. Шавай зана шавривух му зий ивкIссар Наримановлул цIанийсса колхозрал КТФ-лул (дучрал фермалул) хъунаману. Хасаврай шяраваллил хозяйствалул техникумгу къуртал бувну, зун ивкIссар Бабаюртуллал зоналийсса аьрщарал агрономну. КIийла увчIуссар СумбатIуллал шяраваллил советрал исполкомрал председательну.
1969-кусса шинал дяъвилул ва захIматрал фронтирттая шаппай зана къавхьусса 60 адиминан ва 6 хъамитайпалун аьпалун шяраваллил паркраву, клубрал хьхьичI, Илларкьадинал дацIан дан дуруна ххаллилсса гьайкал.

Гьайкал дуруна чарил усттар Магьдиев Аьвдуллагьлул ва мунал арс, скульптор Тарзиннул, цал аьпа баннав.
Канил мушакъатну аьрая зана хьусса Юсупов Кьурбан­исмяил зий уссия шяраваллил советрал секретарьну, колхозрал яттил фермалул учетчикну.
Шяраваллил жяматрал хIур­матран лайкь хьуссар аьрая зана хьусса, кIийлла колхозрал председательшивугу дурсса Адамов ­Аьлил. Мунал тIалав дур­ссия колхозран Бабаюртуллал зоналия 197 гектар щин дишай аьрщарал. Шяраваллил агьали «тIутIайх» бичин бувссия, лачIа, хъа, къалпузру, ххулув, салума дучIайссия Лаккуйн.
Аьрайн лавгсса 11 муаьллимная 2 шавай зана хьуссар, — Амуттинов МахIаммада (Михаил) ва Аьбдуллаев ХIабибуллагь.
МахIаммадал армиялийн гьаннин Гъумучиял школа къуртал бувну бия, аьрая зана шавривух Саратоврай КПСС-рал ЦК-лучIасса лаваймур партиялул школа къуртал бувну бур. Зий ивкIссар райондалий цала сакин бувсса «Ххяххабаргъ» кказитрал 1-ма редакторну, КПСС-рал социал райкомрал 2-ма секретарьну, райкомрал председательну, шяраву школалий муаьллимну, колхозрал председательну. МахIаммадал аьпалун шяраваллил кучалун цIагу дирзун дурссар.

Аьбдуллаев ХIабибуллагьлул аьрайн гьаннин Гъумук школа къуртал бувну бур, яла махъ Бакуй бувккуну бур университетрал физикалул ва математикалул учительтал хIадур бай­сса факультет. Зий уссия Ваччав райОНО-рал инспекторну, ЧIяв, Ккулув школардай муаьл­лимну. Аьрая зана хьусса 33 адамина зий бия колхозрал ва хIукуматрал личIи-личIисса давурттай.
Дяъвилул къинттуллухгу хъун­масса захIмат бивхьуну бур СумбатIуллал агьалинал. Хъаннил ва душварал щарщу­сса жулаврдал, катIрал, гухърал, кьаркьсса дикIул, нисирал 27 посылка аьрай талатиминнан кумагран гьан дурну дур шярава. Та чIумал колхозрал председательну зий ивкIсса Рамазанов МирзахIасаннул фронтран кумагран 25000 къуруш гьан дурну тIий, И.В. Сталиннуя барчаллагьрал чагъар бувкIссия тIар.

Дяъвилийн къабуцинсса броньгу диркIун дур муххал ххуллулчитурахь, «Почтовый ящик – 2» тIий цIа диркIсса Каспийскаллал ярагъ бай заводрай зузиминнахь. Му­ххал ххуллий бувсса захIматрахлу, дяъвилул къинттуллух дурсса давурттахлу», 1948, 1951-ку шиннардий СССР-данул Верховный Советрал указирттайн бувну 16 сумбатIличутуран, дуллуссар Лениннул орден, 3 зузала лайкь хьуссар ЗахIматрал ЯтIул Ттугълил ордендалун.

Дагъусттаннайх цIа дурксса сумбатIличу Манаков Камил дяъвилул чIумал 1943-47-ку шиннардий зий ивкIссар ВКП «б»-лул Дагъусттаннал обкомрал шяраваллил хозяйствалул­сса байсса секретарьну.
1943-ку шинал И.В. Сталиннул, Москавлив учIан увну, Камиллул хъазамраву Лениннул орден ларчIссар. Муния махъ Камил зий ивкIун ур Курскаллал Центросоюзрал, Дагъусттаннал Потребсоюзрал председательну, Лакрал райкомрал 1-ма секретарьну. Камиллул цIа дирзун дуссар шяраваллил кучалун.
СССР-данул цила чIумал дяъвилул гьурттучитуран тамансса кумагру байва. Оьмаров Гъазин, Аьбдулкьадиров Гъазин, Ибрагьимов Муслиннун, Рамазанов Кьаллан шагьрурдай яхъа­нансса къатри дуллуна..

Аьрасатнал хIукуматрал щахъаннин Салманова Парин, Жалалова КIукIун къатри ласунсса арцу дуллуна. Амма 6 ятиннал ниттин – щащар МахIадова Асиятлун му кумаг къабувна, циванъяв къакIулли.

ХIукуматрая цикIуй кумаг къавхьунни 51 «дяъвилул оьрчIан ва душваран», бутта­хъул, нитти­хъул фронтирттая зана къавхьусса. ЗахIматрал фронт­рай захIмат був­сса я хъаннин, я арамтуннангу пенсиярттайн цикIуй ялун ххишинна къадурнуккар.

МахIмуд Аьлилов,
ш. СумбатIул