ЦIа машгьурсса аьлимчу-микробиолог

КьурбанмахIаммад 1991 шинал Ккуллал Кьинилул шадлугърай шяраваллил цIанихсса инсантурал дянив

[dropcap]М[/dropcap]ай зурул 20-нний 90 шин хьунтIиссия Ккуллал шяравасса, Дагъусттаннайгу, республикалул кьатIувсса регионнайгу цIа машгьурсса аьлимчу-микробиолог, профессор, ДАССР-данул элмурдал лайкь хьусса ишккакку, Шагьрамазаннул арс КьурбанмахIаммад Оьргъуевлун.

1951-ку шинал школагу къуртал бувну, КьурбанмахIаммад увххун ур Дагъусттаннал шяраваллил хозяйствалул институтрал ветеринар факультетрайн. 1956-ку шинал институт къуртал байхту, кIира шинайсса тIайла увккун ур Таджикисттаннайн ветврачну зун. Ванал кIулшиву ва элмулухсса шавкь хIисав хьуну, тичча ва увцуну ур Таджикнал элмурдал академиялучIасса Элмулул ва хъиривлаявурттал институтраву зун. Амма КьурбанмахIаммадлун, бугьара хьусса нину-ппу ва кIия уссу буну, шавай учIан ччай бивкIун бур. 1958-ку шинал ахирданий занахьуну ур буттал шяравун. Ва най унува ивтун ур Ккуллал колхозрал Кочубейливсса районнал дянивсса ветеринар лабораториялул хъунаману. Колхозрал председатель Мах1аммадх1ажи ХIажиевлул ххаришиврул дазу-зума къадиркIун дур, элму дурккусса ветврач колхозраву зун увкIун тIий.
Дяъви къуртал хьуну махъсса шинну, гьай-гьай, Ккуллал жяматрангу захIмат-жапасса диркIун дур.

«Хъунмасса талихIран хIисав бан бучIиссар 1956-ку шинал колхозрал председательну ХIажиев МахIаммадхIажи итаву. Ванан кIулну бия экономика гьаз дан­сса тагьар ятту-гъаттара ябавриву душиву. Амма яттил аьдад, личIи-личIисса азарду диллай, чан хъанай дия. Мунийн бувну аьркинну ия ххуйсса специалист-ветврач. МахIаммадхIажи ва КьурбанмахIаммад ччяни цаннан ца бувчIуна. Цалла даву хъинну кIулсса, ца ххуллийх, ца пикрилий, маччашиврий, дусшиврий, элму ххирашиврий бакъагу, халкьуннал ахIвал лавай баврил цIаний жанну дулун хIадурсса чиваркI бухьувкун, цала-цала кIанттай кIиягу колхоз гьаз дуллай улувкьуна. МахIаммадхIажинал Кочубейлив тIивтIуна КьурбанмахIаммадлун элмулул «полигон». Угу-увкуна: «Ччимур хIайвандалий эксперимент бува, амма жула ятту ци азардал вакссава баччибакъа литIлатIиссаривгу кIул бува, ттул цIания вина кумагран ччима колхозникгу тIалав ува. Ттул щала умуд утти вийнни, даврихун агьу», — укун чичлай бур тай иширттая ванал шяравудуш, Ккуллал тарих батIлай, чичлай бивкIсса Гулинжан Кьурбанова. КьурбанмахIаммадлулгу, лахъи лаган къабивтун, опытру буллай, кIул бувну бур ятту ци азардал литIлатIиссарив ва ми азардан савав шайсса дарурттугу уттинин чувчIав бакъашиву. 1966-ку шинал, Кочубейлив зийгу унува, КьурбанмахIаммадлул дурурччуну дур элмурдал кандидатнал диссертация, 1981-ку шинал тIурчарив – доктор хьунсса диссер­тация.

1967-ку шинал МахIач­къа­лалив Ветеринар институт тIитIайхту, гикку зун тIалав увну ур КьурбанмахIаммад. Ва­гу унгу-унгуну элмулул давур­ттавун кьувтIуну ур. Хъунмур маэшат ризкьилий буллали­сса Дагъусттаннал колхозирттаву ятту-гъаттара литIаврийну хъуни- хъунисса зараллу хъанай бивкIун бур. Гьунар бусса аьлимчу КьурбанмахIаммадлул бу­ккан бувну бур дунияллийн ризкьи хъин буллансса вакцинарду. Ми ххалбивгьуну бур Гьарун Саэдовлул цIанийсса колхозрал «полигондалий». Ми дарурттайн аьмну «палитаксин» тIий бур. Гьамин КьурбанмахIаммадлул ккаккан бувсса вай дарурттал дозарду ишла бувну, буручлан бивкIун бур ятту-гъаттара, хъун хъанай дарчуссар миннул аьдад. Машгьур хьуну дур щалагу Совет Союзрай профессор КьурбанмахIаммад Оьргъуевлул цIа. Ванал дурсса давурттан багьа бивщуну, дуллуну дур СССР-данул ВДНХ-лул арцул медаль – та чIумалсса лахъсса награда. СССР-данул Министр­турал советрал хьхьичI бивхьуну бур масъала – ятту-гъаттарал чIярусса цIуцIавурттан савав шайсса вакцинарду итабакьин. Ва проектрал хъунаманугу профессор Оьргъуев ивтун ур. Ва давугу ванал бюхъулий чулийн дуккан дурну дур. Ванал тамансса элмийсса давуртту чирчуну дур, хIакьинусса кьинигу шяраваллил хозяйствалул касмурду ва гъаттарал хIакиннал касму лахьхьин дуллалисса вузирдаву студентътал ванал учебникирттая лахьлай бур. 1985 шинал МахIачкъалалив итабавкьусса «Яттил лахъай азардал профилактика» тIисса ва Москавлив Россельхозиздатрал 1987 шинал итабавкьусса «Клостридиозы животных» тIисса луттирду тIалавну бур вузирдаву, колледжирттаву, ризкьилуха зузиминнаву. Ванаятусса уртакьтурал цаппара пикрирдугу.
Профессор Оьмар Юсупов: «Оьргъуев КьурбанмахIаммад Дагъусттаннай акъассагу, щала Союзрайгу ия лахъсса даражалул микробиолог. ПаччахIлугъран ванал бусан къашайсса куццуйсса хайр биян бувссар, азарду къадиллансса, ппив къахъанансса чаранну лявкъуну. Ванал буккан був­ссар клостридиозирттайн къарщисса полианотоксинну».

Ветеринар элмурдал аьлимчу, профессор Леонид Кериллов: «КьурбанмахIаммадлуя хъуна­сса аьлимчу хьуссар щилчIав кумаг къабувну, цанчирчан ва машхул хьусса элму уттинин щилчIав лархьхьусса къадиркIун тIий. Ванал лахъсса даражалул мяърипатрал цачIанма кIункIу байва чIявусса халкь. Ванал дия машан ласун къашайсса чувшиву ва марцIшиву…».

Алексей ХIажиев: «Цала дуллалисса цIакьсса даву сававрай, КьурбанмахIаммад Оьргъуев хъунмасса хIурматрай икIайва, Ккуллал ризкьичитурачIа акъа­ссагу, Дагъусттаннал циняв колхозниктурачIа. Шиная шинайн гьарза хъанахъисса ризкьилуя дучIаймуниву гьарца колхозникнал дакI марцIну був­сса захIмат бушиву кIулсса колхозрал председатель ХIажиев МахIаммадхIажи ххарину ва пахрулий икIайва, ми ххувшавур­ттаву хъунмасса бутIа Оьргъуев КьурбанмахIаммадлул бу­ссар тIий. Ва зун айивхьусса шиннардийри Гьарун Саэдовлул цIанийсса колхозраву гьаз хъанай дайдирхьусса ризкьилул аьдад».

Жавгьарат Кьурбанова: «Оьвхъусса, битавсса, журат дусса адамина икIайва. Элмулувун кьувтIусса. Аслийсса зунтталчу. Дурккучу. Интеллигент. ХIакьсса аьлимчу. ДакI хъинсса инсан. Ванал цIанил хIурмат элмулул дунияллий лахъсса бия. Ризкьичитурал, ятту-гъаттараха зузиминналгу ванал цIа зумату щяв къадишайва тай шиннардий. Ва ия ятту-гъаттара бивкIулул ххяппурттаща зеххинсса чаран лявкъусса аьлимчу. Гьарзатраяр даврилмур къуллугъ хьхьичIунсса, ятту-гъаттара азардая ххассал бувавугу цала адаврал буржну чIалачIисса. На вайннайн совет заманнул аьлимтал учара. Ва ляличIиссара никри. Укунсса аьлим­тал буллай бан къашайссар, миннаву элмулухсса зуву, гъира-шавкь оьтту-ттурчIавура, туннурдавура дикIайва».