Тикрал къашайсса гьунарданул заллу

МахIаммад Мусалаев урчIаха цалчинма. Москавлив декадалий
ккаккан бувсса М. Аьлиевлул «Буттал шяраву» тIисса пьесалувасса лахIза.

Майрай 110 шин хъанахъиссар РСФСР-данул лайкь хьусса артист МахIаммад Мусалаев увну

МахIаммад Мусалаев

[dropcap]М[/dropcap]ахIаммад Мусалаев ккаллину ивкIун ур цала заманнул халкьуннан ца яла ххирама ва хIурмат лавайма артистнан.
Ва дунияллия лавгун ур оьрмулул ва творчествалул аргъираву. ХIакьину жунма жапа хьунссар артистная бусан бю­хъансса даврил уртакьталгу, тамашачиталгу лякъин. Мунийн бувну, пикри хьунни ххилтIу дан жула цIанихсса театровед Гулизар Султановал чичрурду.
1940 шинал, Дагъусттаннал автономиялун 20 шин хъанахъисса юбилейран хасну, Дагъусттаннал цинявппа театрдая тIалав бувну бивкIссар революциялия ва Да­гъусттаннай совет власть дишаврия бусласисса спектакльлу бишин.

Тай шиннардий Лакрал театрданул сахIналий итталун агьну ур жагьилсса артист МахIаммад Мусалаев, цувагу та ппурттуву дахьа Закавказьелия ватандалийн увкIсса.
Ванал оьрчIшиву ларгун дур Гуржиянаву ва Азирбижаннаву, заргалну зузисса буттауссил дуссукъатлуву пагьлашиву дуллай. Оьнасса чIумал, халкьуннал макьанну руцлай, мандолина, дачIу канища щяв къадишайсса диркIун дур. Магьирлугърахсса гьавас дакIниву лекъащайсса жагьил сахIналийн уккансса хияллай ивкIун ур.

Москавлив декадалий

[dropcap]В[/dropcap]атандалийн занашайхту, Лакрал театр тIивтIусса бавну, дакIнил кIункIу увну, лавгун ур артистну зунсса шавкьирай. БакIрал, чурххал оьвхъусса ушивруцIун, тIабиаьтралва буллусса гьунаргу цихлува цуппа гъалгъа тIий лявкъуну бур. Ччимур сиппат усттарну ккаккан дан, чIюлу дан бюхъу бусса МахIаммад Мусалаев най унува итталун агьну ур режиссертуралгу, даврил уртакьтуралгу, тамашачитуралгу.

Мусалаевлун тIайлабацIу хьуну бур актершиврул ххуллийнсса цалчинсса шаттирду Ттуплисуллал ГИТИС-рал режиссертал хIадур байсса факультет къуртал бувсса, жагьил­сса пишакар Павел Васильевич Джапаридзел каялувшиндаралу ласлан кьисмат хьуну. ДакI марцIсса ва цайрасса жаваблувшинна кIулсса Джапаридзе зий ивкIун ур кIулшивуртту актертуращал кIидачIлай, творчествалул гьарца кьюлтIшивуртту лахьхьин дуллай. Постановкарттангу ванал язи бувгьуну бур цIуну хъанахъисса актернал гьунар аьч бансса драматургиялул произведенияртту.

Лакрал театрдануву Джапаридзел бивхьусса цалчинсса постановка хьуну бур К. Треневлул пьеса «Любовь Яровая». Миву Мусалаевлухьхьун дуллуну дур Михаил Яровойл роль. Къабигьану бивкIун бур жагьилсса актернан, цала гъан-маччаминнайгума рахIму къабувну, большевиктуращал талай ивкIсса совет властьрал душманнал жапасса сиппат ккаккан дан. Амма режиссернал кумаграцIух бювхъуну бур, совет властьрал душманнал чулухунмай зидлийсса цала асардалгу ялтту увккун, сиппатрал вив уххан.

Миллатрал ва классикалул драматургиялул хасиятру ккаккан даврил ялув буллалисса захIматрал иян увну ур Мусалаев театрданул ца яла хьхьичIунсса артистнал даражалийн. Ванайн тапшур дуллан бивкIун бур агьамсса ва жаваблувсса роллу: Агълархан – Минкаил Аьлиевлул «Аздар» тIисса пьесалуву, жагьилсса дазурду дуруччу Надир – Г. Мдиванил «Къирият» пьесалуву, Айгъази – Р. Фатуевлул «Зунттал халкь» пьесалуву, Сганарель – Ж.Б. Мольердул «Гужрай хьусса хIакин» пьесалуву.
Республикалий актершиврул магьирлугъ хьхьичIуннай даврил цIаний бувсса захIматрахлу ва творчествалуву дуллалисса чялишсса даврихлу, Дагъусттаннал ХIукуматрал Указрайн бувну, жагьилсса артист МахIаммад Мусалаевлун дуллуну дур «Да­гъусттаннал лайкь хьусса артист» тIисса цIа.
Творчествалул потенциалданун ва актершиврул бюхъулун бивщусса лавайсса кьиматран лайкьну увккун ур Мусалаев гихунмайсса сахIналул ххуллийнгу. 1940-ку шиннардил дайдихьулий Лакрал театрданул художествалулмур даврий каялувшиву дуллан увкIун ур пишакарсса ц1усса режиссер А.П. Васильев, цувагу Джапаридзел творчествалул ххуллийх нанисса.

[dropcap]В[/dropcap]асильевлул бивхьусса Лавреневлул пьесалиясса «Хъякру» спектакльдануву Мусалаевлухьхьун дуллуну дур Годуннул роль. Вардишсса журардая яувцун, лап усттарну ккаккан дуруна совет властьрахлу талатисса халкьуннава увксса, цIусса инсаннал жапасса драматический сиппат М. Мусалаевлул.
Буттал КIанттул цIанийсса Хъун дяъвилул бяличIан був­ну бур артистнал творчествалул ххуллу. Цалчин хушрай наниминнавух лавгун ур Ватандалухлу талан. Ххувшаврищал занахьуну махъ, цIуницIакулгу ххирасса даврихух лавгун ур, ххарину битлай ахьтта шярава шяравунсса ххуллурду, бявкъусса клубирттаву спектакльлу ккаккан буллай.

Ва ия цала персонаж ляли­чIину яргну ва агьамсса инсанну ккаккан ан бюхъайсса даражалул артист. Минкаил Аьлиевлул «Аздар» тIисса пьесалуву Мусалаевлуща бювхъуна цала рахIму бакъашиврийну тахсир хьуминнавун зурзу бутлатисса Агъларханнул образ усттарну кка­ккан дан. Островскийлмур «Жува жулару» т1исса пьесалувугу Мусалаевлуща бювхъуна инсантал хъяврин буллалаврийну цаннасса кIалан цала дурксса, биргьаравсса савдажар Большов усттарну кка­ккан ан.

Д. Джабарлылул «Севиль» пьесалиясса спектакльдануву Мусалаевлул дургьусса Атакишинал роль Дагъусттаннал театрдал смотрдай ккалли дуруна актершиврул хьхьичIуннайшиврун. Артистнаща бювхъуна дакI тIайласса ва хасият кIукIлусса инсаннал кьадар ккаккан бан. Ф. Шиллердул «Лавмартшиву ва ччаву» тIисса пьесалуву Фон Вальтердул роль Мусалаевлул щаллу дурну дур Дагъусттаннал халкьуннал артист хьуну махъ, цащагу усттарну ккаккан дан бювхъуну бур заманалул лишан хьусса инсаннал сиппат.

МахIаммад Мусалаевлул язими давурттан ккаллину дур М. Кьурбановлул ва У. ХIажибаговлул пьесардавасса Малла Насруттиннул ва Машади-Ибядлул рольлу. Яргсса ва рангирдал авадан­сса дия тава У. ХIажибаговлул «Аршин-мал-алан» пьесалувусса Рустамбаглул рольгу. Бюхттул­сса, дугърисса, аькьилсса аьралуннал бакIчи Щамхал – М. Аьлиев­лул «ПартIу ПатIима» спектакльдануву.

Цумурцагу сиппат, га ххуй­сса духьурчагу, оьккисса духьурчагу, артистнал чIюлу дайва цала хатIлийну. КуртIну аьч дан бюхъайва ганаща цала геройнал агьаммур хасият.
1960 шинал Москавлив Да­гъусттаннал литературалул ва магьирлугърал декадалий «Бу­ттал шяраву» тIисса М. Аьлиевлул пьесалиясса спектакльдануву Мусалаевлул дугьаннагу дургьусса ца чIирисса роль, колхозрал бухгалтернал Хаслул роль, Москавуллал критиктурал ккалли дурну дур постановкалул ца яла тIайлабацIумур рольданун. Артист цувагу лайкь увну ур РСФСР-данул бусравсса артистнал цIанин.

ЧIявусса спектакльлаву ув­ккун ур МахIаммад Мусалаев гания махъгу сахIналийн. Ва гьарцагу ганал дургьусса роль ккалли хьуну дур театрданул яла хьхьичIунсса актершиврул даврин. Мусалаев ия хъунанангу, жагьилнангу, чIивинангу ххирасса актертуравасса ца. Га цала сиппатравун мукун уххайва, ва гьуртту акъа спектакль щаллу къахьун кунма чIалансса куццуй. ТIабиаьтрал ванан буллуну бия гьунар гьарца сиппатраву къама лякъин бюхъайсса. Мунияту тикрал къахьунну ккаккан дайва сиппатру классикалул хьуннав, ттизаманнул хьуннав, миллатрал хьуннав репертуардануву.

Оьрмулул ва творчествалул чагъираву, 51 шинаву лавгун ур дунияллия лакрал тамашачитуран ца яла ххирама артист, ларайсса цIардан ва наградарттангу лайкь хьуну: ДАССР-данул лайкь хьусса артист, ДАССР-данул халкьуннал артист, РСФСР-данул лайкь хьусса артист.
2003 шинал декабрьданий, артист дунияллийн увккун 90 шинал юбилейран хасну, КIуврав, шяраваллил агьлу ва лакрал миллатрал вакилталгу бавтIун, абад бувссар МахIаммад Мусалаевлул аьпа, ва ялапар хъанай ивкIсса къатрал чIирай мармарчарил ула лачIун дурну.