Канил кушу караматсса заргал

МахIаммадхIажи цала ва арснал бувсса шахматирттай уклай

[dropcap]Б[/dropcap]архъаллал шяравасса цIанихсса заргал МахIаммадхIажиев МахIаммадхIажиная чIявучин бавссар. Ванал канил дур­сса караматсса давурттал цимилагу хьхьичIунсса кIанттурду бувгьу­ссар личIи-личIисса выставкарттай. Уттигъанну Дагъусттаннал БакIчи Сергей Меликовлул хIукмулийну МахIаммадхIажинан «Дагъусттаннал халкьуннал художник» тIисса цIа дулун ккаккан бунни. НукIура лайкь дурсса бусравсса цIагу барча дан, жула бу­ккултрахьгу бусан, на хьунабавкьура ванащал.

– МахIаммадхIажи, буси вила оьрмулия. Та, цукун хьур вияту заргал?
– Увну ура на 1953 шинал Бархъаллал шяраву, заргалтурал агьлу-авладраясса Саэдлул ва Кьурбанххадижатлул кулпатраву. Заргалшиву жул буттал буттахъая шихуннай ирсирай нанисса сянат дур. На ххюлчинмур никирал заргал ура. ТIайламур бусан, ва сянатрахун на най уна къаагьссара. Ттун заргал хьун­сса пикривагу къабикIайссия. На ккарччал хIакин хьун ччай уссияв. Бусанна мугу циваннив. На чIивисса чIумал, 10-11 шинаву­сса оьрчI ухьунссияв, Новосибирскалий ккарччал хIакинну зузисса жул шяравучу ца авурсса машиналий шяравун увкIуна. Ттун муксса та ххуй бивзунахха, тукунсса машина ласунсса даражалийн иян ччан бивкIуна.
Ттул буттайхчIинсса цимирагу никирал агьлу Владикавказрай, Назраннай зий бивкIун бур ярагъуннил усттарталну. Ттун цIа дирзсса ттатта МахIаммадхIажи мусил усттарну Назраннай уну, ттул ппугу оьрмулул 14 шинаву таначIан лавгун ур мура сянат лахьхьин. Нара хIисав дуллай, 24 бархъарачу ивкIун ур ярагъуннил усттарну зий. Миннава 18 жул тухумраясса ур.

«Британия» тIисса пIайтIун

Ттуятува тIурча, на, мадара тиха-шихагу увккун, ялара заргал хьусса. Оьруснал учай «зов крови» куну. Ча, оьтту-ттурчIавух дуллумунийн кIункIу хьухьунссияв ахиргу на.
1975-ку шинал на лавг­ссияв буттачIан Ухссавнил Аьса­тIинна­вун, Ардон шагьрулийн. Тийх Консерварду дайсса заводрай электрикну зун ивкIра. ДачIи шинава МахIачкъалалив занахьуну, увхра М. Джемаллул цIанийсса Дагъусттаннал художествалул училищалувун. Мичча байбивхьунуккар ттул заргалналмур ххуллу. Училище къуртал бувну махъ зий уссияв Художествалул промышленностьрал элмийсса хъиривлаявурттал институтраву. Шикку зузисса кIирагу шинал лажиндарай дурсса давурттавасса ца-кIиннин Совет Дагъусттаннан 60 шин шаврин хас дурсса выставкалий лавайсса кьимат бивщуна. Мичча на гьан увнав МахIачкъалаллал художествалул комбинатрайн, творчествалул усттарнал къуллугърайн.

Сант дагьну дунура бусанна, та чIумал Художествалул комбинатрал директорну ия ШавкIратусса МахIаммад Айгунов, аьпа бан цал. Комбинатрай зий на кIира шин дурссия. Му чIумалсса ттула давурттава кIицI лагавияв «Эмма» ва «Ссурулккуртта» тIисса канишру. Муния махъ зий уссияв Дагъусттаннал Художниктурал союзрал художествалул фондрай художник-оформительну, Бархъаллал тIахIунтту дай заводрай художник-технологну. Шикку зузисса шиннардий на, тIахIунттащалгу зий, архIала заргалшивугу дуллай уссияв. Да­гъусттаннай ца нара усса кIивагу журалул давуртту – керамика ва заргалшиву, кIулсса. Зий унува, шардагу арцу-мусил затру дуллан ивкIра. Ми шиннардий дур­сса цаппара затирттащал на гьуртту хьуссара МахIачкъалаливсса ва Москавливсса выставкарттай.

1988-ку шинал МахIачкъа­лалив на зун ивкIра мебель дайсса цехраву, тIаннуй накьич дишай­сса усттарну. КIулшивуртталгу, опытралгу ттухьхьун ччимур материалданущал зунсса каши дуллуну дия. Ялу-ялун ттувун кIунтI ххалуйсса давурттах гъира багьлан бивкIуна. Му ппурттуву хъаннил чIюлушиннардугу дурссия. ЛяличIинура кIицI лагавияв 1989 шинал дурсса «Краса Востока» тIисса хъаннил мухIлу. Ва дурну махъ бувчIуна ттун ттущара ляличIисса затру дуллан бюхъантIишиву. 2000-ку шинал на увкIра Костромаллал областьрайсса Красное-на-Волге тIисса шяравун. Зун ивкIра ти­ккусса художествалул дуссукъатлуву заргал-модельщикну. Ти­кку ттун хъиннура куртIну лар­хьхьуна кIунтI ххалуйсса давурттал кьюлтI­­шивуртту. МахIачкъалалив учIайхту, айивхьура кIунтI ххалуйсса ваза дуллай. Жанграл дурщусса арцу-мусил ваза хьуссар ттул эмарат-экспонатирттава цалчинмур.

«Краса Востока» тIисса
хъаннил мухIлу
«Мусил ссут». КIунтI ххалуйсса караматсса ваза

– ДакIний дурив вила цалчинсса даву? Цими шин дия вин му дурсса чIумал?
– Цалчин на дурссия царай вичIилусру, мюршсса пирузилул пирпиллугу зурчIай тIутIисса. Ттун ми ххуйну дакIний дур. Му чIумал ттун дия 27 шин. На хъинну хIарачат бувну дурссия ми. Мукуннасса ялагу тикрал дурссия, амма цалчинми дия яла ххуйми.
– Вила коллекциялуву­сса ляличIину усттарну кIунтI ххалуй дурсса эмаратирттава ци кIицI лагавияв? Цуксса чIун аьркин шай мукунсса искусствалул произведение ля­хъан бан?
– Махъсса ацIра шинал лажиндарай на так мукунсса затирттаха зий ура. ЛяличIисса затирттан чIунгу хъуннасса аьркинссар. Шин, шин ва дачIи лагайссар. Цайми мюрш-кьюршсса изделияртту хIала дакьлан пайда ба­къассар. Ттул эмаратру циняв къадагьссар выставкар­ттайн. Дагьминнул хьхьичIунсса кIанттурду бувгьуссар. ЧIявучин бавссар ттул пIайтIундалия, шахматирттая, вазалия.
Заргалтурал дянивсса респуб­ликалул конкурсрай «Британия» тIисса ттул пIайтIундалул бувгьуссар цалчинсса кIану. Художествалул ххуллий зузиминнан ххуйну кIулссар к1унт1 ххалуй дурсса «Мусил ссут» тIисса ваза. Мунил бувгьуссар выставкалий кIилчинмур кIану.

– Ми дансса пикри цукун хьуна вин?
– Великобританиянал королева Елизавета 2-мунин бирлиянтрал хъатIуйн Австралиянал хIукуматрал бахшиш дурну диркIссар мусил пIайтIун. Интернетраву му ккарккун, арснал увкунни: «Буттай, хьунссарив укунсса дан?». Къахьунссар учайххивав на. Ттуву пишалул жин су­кку хьуна. Телефондалувусса сурат башттанна чIирисса дия. Хъунна дурну, гьарица чулуха хIисав ларсун, зун ивкIра. ПIайтIун дурссар 2020 шинал. Му дуллай 900 гьантта хьуна.


Шахматру бувссар арсналгу, навагу 2013 шинал. Му ттул ччянивасса хиялъя. Зувира шин хьухьун­ссия му пикри ттул бакIрава къабуклай, цукунсса банссарив, ссая айишинссарив къакIулну. Ца ппурттуву, бакIравун пикри бу­ххайхту, щяивкIун, га цIана эскиз дав. КIинналагу буллай, 9 барз хьуна къуртал бан. Шахматру буллалийни, цахъис захIмат хьуна балчан бан. Циняв къалипру хIадурну, балчан цукунчIав жун дакI дакьинсса хъанай бакъая. Дунияллий цавай жул шахматрур бу­сса кIунтI ххалуй бувсса. Вай бу­ссар цаппара къуллугъчитурачIа, Дагъусттаннал кьатIувссагума.

1979-ку шинал выставкалий ттун ккарккуна цIанихсса ГьуцIалтIиял заргал МахIаммад Жамалуттиновлул ваза. Мунил ттувун зуву руртуна. Цукун дан хъинавав тIий, бакIрава дуклай дакъая. Ахиргу, на ттула хиял дузрайн буккан бав. На дурмур ваза хъиннура усттарссар, давугу захIматссар. Му дуллай ттул шин ва дачIи хьуна.

– Вила экспонатирттава яла дакIнил ларсмур ва яла багьлул ххирамур цумур хъанай дур?
– Яла багьлул ххирамургу, дакIнил ларсмургу пIайтIун дур. Ва яла захIмат хьумургу дия, мунияту бухьунссар.

– Та ва цукун багьай вивун творчествалул гьавас?
– Му бувчIин бан шайсса зат бакъар. ПIайтIун дурсса чIумал вивату ачIа увксса куннасса тагьар дия. СсахухчIав гьан бюхълай бакъая. КIира шин хьу­ссар цичIав къадуллай. Цурда му чIунгу оьнна къаларгссар. Ттувун цамур гъира багьуна. БатIлан ва чичлан ивкIра лувлякъурду.

– ЦIана ссаха зий ура?
– Ттущара мухIлу ларсъсса хъамитайпалул ганицIунсса амбарча заказ дунни. ЦIана муниха зий ура.

– Дуссарив инара щарссанин ягу оьрчIан бахшиш дурсса, ирсирай кьаритансса эмарат?
– Цалсса ттигу дакъар мукун­сса зат, дан аьркинни. Дахханасса ци-дунугу оьрчIал оьрчIан дансса гъира бур.

– Цими оьрчI бур вил? Бурив миннаву заргалтал?
– Ттул кIия арс ва ца душ бур. Загьиди тIима арс заргал ур. Заурдул Москавлив Экономикалул институт къуртал бунни. Ва заргалшиврия архсса ур. Душ Рукьижатгу му чулухунмай гьунар бу­сса бур. ЧIун дусса чIумал, дуллан бикIай ци-дунугу. Амма ичIаллил къайгъурдаха заргалшиву дансса мутта къабирияй ванихьхьун. Цуппарив кару мусил­сса, фантазия дусса бур. Вин кка­ккан хъина ванил оьл-гъаттара бакьайсса хъю. Яргсса сирданух мультфильмардал персонажру бивхьуну, чIюлу дурну дуссар. ТIиртIу ссавнилусса музей. Ва Дагъусттаннал педуниверситетрал художественно-графический факультетрай дарс дихьлай бу­ссия. Тичча аспирантуралувун гьан буллай бия. Кулпатрал хьу­сса хъамитайпалухь мукунсса сант къадикIайхха, къалавгунни.

– Ина дазул кьатIувсса выставкарттайгу гьуртту хьуссарав?
– Экспонатру тихун ларсун гьан, мюхчан дан, ххуйсса къарал бугьан чIярусса арцу аьркинни. Эмаратру дахлай акъахьувкун, ттучIа мукунсса арцу да­къар. ЖучIарагума декоративно-прикладной искусствалул выставка дусса чIумал, жул затру 2-3 ссятрайсса дакъа къаритай: багьлул ххирасса духьувкун, гайннул жаваб дулун багьлай буну тIий.

– Барчаллагь, Ма­хIаммад­­хIажи. ТачIав къалеща­ннав вивусса гьавас, къа­дарчIаннав кару!

Ихтилат бувссар
Андриана Аьбдуллаевал