ЦIанихсса жамичинан лайкьсса награда

Расул ХIамзатовлул цIанийсса Национал библиотекалуву лахъа-хъун унни, дунияллул хьхьирирдал лагма увксса, цIанихсса жамичи, ТIюхчардал шяравасса Абасов Оьмар МахIаммадлул арс. Вай гьантрай ванан оьрмулул 90 шин бартларгунни. ЮбилейрацIун бавхIуну, Дагъусттаннал БакIчи Сергей Меликовлул дуллунни Оьмар­дун АхIмад-Хан Султаннул цIанийсса медаль.

Ва кьини Оьмар барча ан бувкIун бия АьФ-лул Конституцион судрал судья ХIадис ХIажиев, «Лезгинка» ансамбльданул генеральный директор Жамбулат МахIаммадов, Лакрал райондалул бакIчи Юсуп МахIаммадов, ЦIуссалакрал райондалул бакIчи Сулайман Рамазанов, МахIачкъалаллал Советский райондалул депутатътурал мажлисрал председательнал хъиривчу Магьди Айналов, захIматрал ветеран Сулайман Хаппалаев, чIярусса шиннардий судияну зий бивкIсса Оьмардул ссурахъу Къайсар Оьмарова, дустал, гъан-маччами.
Мажлис бачин бувну ия «Дагестан» ГТРК-лул хъунаманал хъиривчу Ссалам Хавчаев.

– Совет заманнайссагу, муния шийнмайссагу Оьмар МахIам­мадовичлул биография авадансса ва эбратрансса бур. Ванал оьрмулул ва захIматрал ххуллул хIисав-сан дуллан бивкIукун, кIива оьрму бувтсса хханссар. Дунияллул хьхьирирдал ва океаннал лагма увксса, Ухссавнил полюсрайн ияннин лавгсса, бусалдаравун агьсса инсан жущала хьунаакьин учIаву, хъуннасса агьамшиву дусса, дакIний личIансса ишри. Цувагу, цIанасса чIумал Босфордал зуманив яхъанай унугу, Ватандалиягу, миллатраягу арх увцун акъассар, – увкунни Ссалам Хавчаевлул, мажлис тIитIлай.

Хъирив цала оьрмулия бусласи­сса ихтилат бунни Оьмардул.
– Цалчин, барчаллагь учин ччай ура ттущала хьунабакьин, нава лахъа-хъун ан шиккун бавтIсса цинявннахь. Ттул оьрмулуву чIярусса хьунабакьавуртту хьуссар, амма ва кунна нава ххари хьунсса цамур къархьунни. Ттула оьрмулий на икъавсса кIану бакъассар. Зий ивкIссара Москавлив, Мурманскалий, Монреаллай, 30-хъайсса шинну хьуну дур Турциянаву. Ттул захIматрал биография байбивхьуссар оьрмулул 10 шинаву. Цу вих хьунссар 10 шинавусса оьрчIал щаллусса кулпат ябуллай бивкIссар тIий. Чани бакъасса буттащал архсса зунттава, ТIюхчардал шярава, ххюва гьантлий бахьтта най, бувкIссару жу Гьанжилив. Ттул ппу МахIамма Граждан дяъвилул иширттаву иттав щама бивчуну, мурчIи хьуну ия. Дуркку­сса акъанугу, гьунар бусса, итххявхсса адамина икIайва. Кьянатсса зунттал кIанай яхьун захIмат хъанай, ванан пикри хьуну бур маэшатрал хъирив Дянивмур Азиянавун гьан. Ппу жагьилний Узбакисттаннай зий ивкIун, тихалу ххуйну кIулну бия. Ва аьрххилия байбивхьуссар ттул «дунияллувунсса» ххуллугу, – тIий, бувсунни Оьмардул.

Увну ур Оьмар 1933 шинал Лакрал райондалийсса ТIюх­чардал шяраву. 1943 шинал вайннал кулпат бивзун бур Туркманнавун, Чарджоу шагьрулия арх дакъасса Комсомольск поселокрайн. Кулпатраву бивкIун бур арулва оьрчI. Вай бакI буккан бан чани бакъасса буттан захIмат хъанай буну, чIивисса Оьмардун багьну бур ва гьиву цайнна ласун. КIюрххия хьхьувайнин, дуссукъатлуву муххал давуртту дуллай, зий икIайсса ивкIун ур. Игьалаган­сса мутта Оьмардухьхьун биривагу къабирияйсса бивкIун бур. Бигьалагай кьинирдайгу, луххал-ххиттул бувцIусса ххуллурдайх кишлакирдайх къалайчишиву дуллай лагай­сса ивкIун ур.

[dropcap]О[/dropcap]ьмардул захIматрал книжкалийсса чичрурдугу дайдирхьуну дур оьрмулул 10 шинаву. Мукун зий ивкIун тIий, дяъви къуртал хьуну махъ « Буттал КIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъвилий бувсса захIматрахлу» тIисса медальгу дуллуну дур ванан. ЛичIлулсса, затрал хIисав ласун кIулсса Оьмардун ччяни лавхьхьуну бур патипонну, янна дуруххай машинартту, ласапIитру дакьин дуллан. Цуварив мудан хияллай икIайсса ивкIун ур дуклан, кIулшиву ласун. Амма зузисса оьрчIал школалийн занансса чIун къадиркIун дур. Ванал дуккин аьркиншиврия гъалгъа тIиссагу цучIав къаивкIун ур.

ТалихIиннаран, чIаххуврай ялапар хъанахъисса прокурорнал бувчIин бувну бур ванал буттан, оьрчI дуккин ан аьркиншиву. Мукун бухьурча, дачIи кьини зузувча, дачIи кьини школалийн заназувча куну, рязи хьуну ур ппу. Дарсру лахьлансса шартIру дакъашиврух къаурувгун, дуккаврих гъира бу­сса оьрчI школалий хьхьичIунну дуклай ивкIун ур. Дуклакисса шиннардий Оьмар, Дянивмур Азиянал республикарттал Спартакиадалий гьур­тту хьуну, штанга гьаз даврил чемпион хьуну ур.

Ца ппурттуву, муххал давурттаягу бизар хьусса, дуклан ччисса оьрчIан бакIрайн дагьну дур «Комсомольская правда» кказитрай Ленинградуллал мореходный училищалувун кьамул буллалисса баян баву. Яла-яла баян бавриву ванан ххуй бивзун бур, тикку курсантътал дукралул ва лаххиялул лащу-щаллу буллантIишиву, ххишалдаран, стипендия ва общежитиягу бушиву. Хъиннува кIункIу увну ур ва хьхьирил капитаннал пишалул романтикалулгу. Амма Оьмар нигьаувсун ивкIун ур буттал итакъаакьинссара тIий. Мяйжаннугу, ппу рязи къахъанай хъунмасса хIал хьуну бур. «Ци мореходкар му, цуппагу дунияллул зуманивсса, кулпат щил ябантIиссар?» – тIийгу ивкIун, арс лахIан ан къахьуншиву бувчIукун, рязи хьуну ур ппу.
– Чув ухьурчангу, намусрай ттангъа хьун маикIара, лакрал цIа кьюкьин данмур мабара, – куну, дюъгу дирхьуну дур.

1951 шинал Оьмар увххун ур Ленинградуллал мореходный училищалувун. Цала хиял бартлавгсса оьрчI училищалуву гъирарай дуклай ивкIун ур. Каникуллал чIумалгу, игьалаган кIанай, Оьмар машлул флотрал жамирдай хьхьирийх чил билаятирттайн лагайсса ивкIун ур. Цалла ляркъумургу ванал, кIапIикI кIапIикрай дирхьуну, буттачIан гьан дайсса диркIун дур. Арсная арцу дуркIшиврийсса повестка ппу пахрулий ккаккан дуллан икIайсса ивкIун ур. Вай арцугу буттал, ца къуруш харж къадурну, книжкалий дихьлай ивкIун ур. Цува дунияллия гьаннин, циняв арцугу Оьмар­духьхьун дуллуну дур.

1956 шинал хьхьичIунсса хIасиллай Мореходный училищагу къуртал бувну, Оьмар лавгун ур Мурманскалийсса Арктикалул пароходствалий зун. Мурманскалив ва «Зоя Космодемьянская» тIисса пароходрайн рядовойсса матросну гьан увну ур, хIатта архну хьхьирийх лагайсса штурманнал диплом канихь бунугу. ЧIирисса чIумул мутталий бюхъу-бажар бусса Оьмардуща бювхъуну бур, циняв шачIанттугу лавхъун, капитаннал хъунама кумагчи хьун.
Зий унува, Оьмар дуклан увххун ур адмирал Макаровлул цIанийсса Высший инженерный морской училищалувун. Му къуртал буллалисса чIумал экзаменнал комиссиялул бувсун бур Абасов куртIсса кIулшивуртту дусса пишакар ушиву. Училище къуртал байхту, зун ивкIун ур дунияллий цалчинмурну хьусса «Ленин» тIисса атомрал ледоколданий капитаннал хъунама кумагчину. Ца шинава тIурча, га цува матросну зий ивкIсса «Зоя Космодемьянская» пароходрай хьхьирил архсса аьрххирдал капитанну ивтун ур. Зий хъунмасса хIал къавхьуну, лайкь хьуну ур «За трудовое отличие» тIисса медальданун. Мунияр шихунай, архну хьхьирийх лагайсса хъунисса жамирдал капитанну цимилагу увккун ур дунияллул океаннал лагма. Лайкь хьуну ур «СССР-данул Хьхьирил флотрал министерствалул хьхьичIунсса капитан» тIисса цIанин.
1979 шиная 1985 шинайн ияннин Оьмар Монреальлай Совет Союзрал ва Канаданал цачIуну тIиртIусса хьхьирил перевозкарттал фирмалул хъунаману зий ивкIун ур. 1985 шинал Канаданава Москавлийн зана- хьусса Оьмар ивтун ур «Инфлот» фирмалул хъунаману. Фирма зий диркIун дур жула хьхьирил портирдавун бухлахисса чил билаятирттал машлул жамирдан аьркинмур дузал дуллай ва миннал ихтиярду дуручлай. Ва хъуннасса жаваблувшиву дусса даву дуну тIий Оьмардуйн тапшур дурну диркIун дур.
1989 шинал Оьмар тIайла увккун ур Турциянавун, ИстIамлив СССР-данул Минморфлотращал дархIусса «Транс Босфор» тIисса Совет Союзрал ва Турциянал цачIусса компания сакин дан. Ва диркIун дур СССР-данул Хьхьирил флотрал министерствалул дазул кьатIувсса яла хъуннамур компания.
1993 шинал сакин дурну дур «Туршип» тIисса, Турциянал ва Аьра­сатнал жамирду бакьин бавриха, миннун аьркинмур дузал давриха, хьхьирийх контейнерду ва кьай духхавриха зузисса фирма.
Му ппурттувунин Оьмардул цIа хъинну машгьурну диркIун дур. Ванал хъуннасса сий душиврул барану хъанай бур, му туркнал флотрал Капитантурал ассоциациялул членну увчIавугу. КIицI лаган, ва ассоциациялуву цаягу инсан акъассар чил билаятраясса, Оьмар личIаннин.
Совет Союзрал Телеграф Агентствалул буслай бивкIссар, цала аькьлулийну, гьунарданийну, хIарачатрайну, буккин-чичин къакIулсса къалайчинал арсная архсса плаваниялул капитан, яларив хъуни хьхьирирдал индустриялул бизнесрал лавайсса даражалул пишакар, хьхьирил предприятияр­ттал генеральный директор ва президент хьушиву.
СССР-данул хьхьирил флотрал министрну ивкIсса Э.Вересоцкийл цIанихсса хьхьирил капитантурая бусласисса «Мозаика моря» т1исса луттиравугу гьарта-гьарзану чивчуну бур Оьмардуя.
Сайки 40-хъул шиннардий Туркнаву ялапар хъанай унугу, хIура дуккан къариртунни Оьмардул Дагъусттаннащалсса дахIаву. Шихун увкIтаривгу, Оьмар чарабакъа ияйссар зунттавусса, утти дурагу къалирчIсса, ТIюхчардал шяравун.
– Нава чув-ухьурчангу, ттул дакI лаккуйри дикIайсса, – учай цалагу.
Вайксса шиннардий гъурбатрай яхьуну унугу, Оьмардун ххуйну кIулли лакку маз. Лакращал байсса ихтилатгу лакку мазрай бакъа къабай ванал. Мукунма ххуйну кIулли ванан ингилис ва турк мазругу. Ва кьинисса цала ихтилатравугу ва оьвчаву дуллай ия жагьилтурайн, зула мазгу, культурагу, буттахъая шихуннай нанисса аьдатругу дуруччияра тIий.
Жамбулат МахIаммадов:
– Ттун ххуйну кIулли, Оьмар, чув-ухьурчангу, цала миллатгу, мазгу ххирасса, буттахъал аьдатругу кIулсса, цила икIайкунсса дагъусттанлув, лаккучу ушиву.
Ца ппурттуву, жул ансамбльданул репетиция нанисса чIумал, увххунни Оьмар. Муниннин ттун му цу уссияв къакIула. Къуртал хьунцIа уруглайгу ивкIун, цIувххунни, цанни лакрал къавтIаву дакъасса куну. Та ппурттуву ансамбльданул репертуардануву лакрал къавтIаву дакъассия. Му затрая намус хьуну, на учав, хIакьину лакрал солистка къабувкIунни куну.
«Лезгинкалул» репертуардануву лакрал къавтIаву дикIан аьркинссар», – куна Оьмардул. Костюмру дуруххаврил ялувгу цува авцIуссия. Дагъусттаннайн увкIтарив репетицияртту ххал дангу учIайссия. ХIасил, лакрал къавтIаврил постановщикнугу Оьмар цува ккалли ан бучIиссар. Цала чулуха бахшиш дан ччай ура тIий, ва къавтIаву хIадур даврихсса харжлугъгу цала бакIрайн ларсъссар.

ДачIи шинава жул коллектив лавгссар Туркнавун. Ккаккан хъина концертрайн нанисса, архниява итталун агьлагьисса, авур­сса формалувусса капитан Оьмар МахIаммадовичлух цинявппа буруглагисса куц. Ахирданий, сахIналийн оьвчарду Оьмардуйн. Та щалва бувцIусса залданул, хъатру ришлай, лахъа-хъун увна жула дагъусттанлув. Муния махъ жу, 65 инсан, чIявугу къабивзун, Оьмардул шаппай хъамалу бувцунав. ТIивтIуна лакку дукрардал ссупра.
Сулайман Хаппалаев:
– ХьхьичIва-хьхьичI Оьмардуя ттунгу, буттангу бавссия Москавлив, Мурманскаллал пароходствалул жамилий хIакинну зузисса Володя Лавдовскийлуя. Ганал бувсуна, Мурманскалий архну хьхьирирдайх заназисса жамилул капитанну лаккучу ушиву. Буттан му за тамаша бивзун, Архангельскалийсса «Известие» кказитрал собкор, Марат Амаевлухь тавакъю бувна, «Советский Дагестан» журналданийн капитаннаясса очерк чича куну. МаратлучIансса чагъардануву капитанначIансса чагъаргу бивхьуна.
Оьмардущалсса цалчинсса хьунабакьаву хьуна 1970 шинал, му Дагъусттаннайн увкIсса чIумал. ДакIний бур, ттула ниттил мунал кулпатран, Викториян , лакку гьавккури бан лахьхьин буллалисса куц. Оьмардул оьрмулул ххуллий хьусса гьарицагу иш тамаша бан бучIисса бур.
Канаданаву зузисса чIумалгу личIи-личIисса хIукуматирттал жамирдал дянив, Монреальлай­сса портрайн хьхьичI цумур бияйрив ххал буллалисса, бяст-ччал шай­сса бивкIун бур. Миккугу Оьмардул жами мудан цалчин бучIайсса бивкIун бур.
Бусанна, Совет Союзрал ва Канаданал цачIусса фирмалул директорну Монреальлай зузи­сса чIумал, Оьмардун ЗахIматрал ЯтIул Ттугълил орден ссахлуну дуллуну диркIссаривгу. Канаданавун къама, металл ва цаймигу кьай ларсун букIлакIисса жамирдая портрай ласайсса диркIун дур ккаккан дурсса арцу. Ми чIяру дизлазисса Оьмардул, хъирив лаяву дурну, кIул бувну бур кьай ликкан данну электроэнергиялух дуллалимур ва цаймигу харжлугъ ссан дацIлай дуссарив. Вайксса дакъа къадулунну, ххишала дагьлай дакъар тIий авцIуну ур. Муния шийнмай, ­Оьмар сававну, жула хIукуматран шинай цаппара миллион доллардансса экономия хьуну дур. Та чIумалсса СССР-данул посол махIаттал хьуну ивкIун ур жагьилсса пишакарнал дурсса хIисаврттай.

Андриана Аьбдуллаева
Имара Саидова