Виричувшиврул ххуллийсса захIмат

Уттигъанну «Дагъусттаннал правда» кказитрал 105 шинал юбилей дуллалисса шадлугърай ва кказитрал журналистнал ва чичу Жабраил Аьлиевлул «ЯтIулсса яруннищалсса инсантал» тIисса луттирал презентация дурссия. Ва тарихийсса роман чивчуну бур Октябрь революциялул цIанийсса каналданун 100 шин шаврин хасну. КIира шинал (1921-1923) мутталий Дагъусттаннал агьалинал бувсса захIматрал гьунар буниялттунгу бюхттулсса кьиматран лайкьри. ДачIрасса каруннах зий тIиссакссагу, цукунчIавсса техника дакъа, лаххиялул кIюлану ва буччинсса ччатI бакъа зузи­сса инсантураща кутIасса чIумул мутталий 150 километр каналданул дуккан бювхъуну бур. Ва романдалул авторнащалли жул ихтилатгу.

– Жабраил, ва тарихий­сса роман чичинсса пикри цукун хIасул хьуна бакIраву?


– ТIайламур бусан, ва «Эпоха» издательствалул танисса редактор ХIамзат ХIамзатовлул пикрир. 2016 шинал ттучIан Москавлив (на тани Москавлив усси­яв яхъанай) оьвкуна къумукьнал чичу Бадруттин МахIаммадовлул, бувсуна «Даг­энерголул» хъунама, аьпа баннав цал, ХIамзат ХIамзатов луглай ушиву Дагъусттаннай Октябрь революциялул цIанийсса канал дуккаврия бусласисса кьи­сса , хIатта роман чичинманах. МахIачкъалалив увкIукун, ХIамзат МахIаммадовичлущал хьунаавкьуссияв. Ванал цалчин­сса суалгу бия: «Вища мяйжаннугу хьунссарив ва къабигьасса темалия художествалул призведение чичин?» тIисса.

– Циван щак-щуклий иявав?
– Мунил сававгу махъату дурчIуна: ттуйн бияннин, цаппара литератортал ва журналистътал, ХIамзат МахIаммадовичлул тавакъюрайн бувну, ва темалия чичин сукку хьуну бивкIун бия, амма, циван кьариртссарив къакIулли, кьариртун дия тема. ХIамзат МахIаммадович ттущал гъалгъа буллалийни ия каналданун 100 шин шавай дур, амма вари чинсса цавагу произведение бакъар ва тема аьч дуллалисса тIий. На увку­ссия кьисса ягу роман чичин­ссар, амма цал архиврду ххилтIу дуван багьантIиссар куну, хIатта ца шиннагу ва иширан аьркин­ссар куну. Гагу ттуцIун авкьуна. Давумур, тIайлассар, кIира шинай лахъи ларгуна.

– Вил дувансса даврил план дуссияв?
– ЦукунчIавсса плангу да­къассия. На МахIачкъалалив авцIура лу чичланшиврул, тай тарихийсса ишру хьусса кIанттай зун бигьану бикIантIишиву бувчIлай бия, гьавалулва гьавасравун бутару учайсса кунма. ЦIубутIуй даву хьхьарану най дия, айишайссияв чичлай, яла кьаритайссия, чивчумуний дакI къадакьлай дия. Даву захIматну най дия, тIайламур бусан. ТIалавшиннарду бигьа­сса дакъая: художествалул журалул произведение чичин аьркинну бия, ляхъан бувсса персонажирттал чIарав хIакьмигу ккаккан буван багьлай бия, произведение цуппагу гъирарай буккин ччисса даражалий чичин аьркинну бия. Ва ялагу, чара бакъа ччавугу ккаккан дуван багьлай бия. Инсантал гьар чIумал эшкьи дуллай, ташурду буллай, личIи хъанай бакъарив. Гьамин, абадсса тема. Вайксса тIалавшиннардал ялун детектив журалий къачичингу аьркинну бия, мяйжанссар, чара бакъа хIазсса ишру, приключенияртту дикIан аьркинну бия, так детективрая архну. ХIамзат МахIаммадовичлул чIун-чIумуй оьвчайва, даву цукун най дур тIий. Ччя-ччяни хьунабакьай­ссияв «Эпоха» издательствалуву. Дурмунил, дуванмунил хIасиллу дайссия.

– Луттираха зузисса ппурттуву даву бакIуйн дуккан дуван хьувивав тIисса нигь дакъаяв? Хъунмасса лу чичлачи­сса чIумал, чIярусса сюжетирттал бакI цIуцIи буллай бакъарив.
– Суал интереснайсса бур. Микаил Шихабуттинов ХIамзат ХIамзатовлул (танисса хъиривчу) ттухь ия, агар дакI дарцIуну акъахьурча, кьарити му даву тIий. На увкуссия ганахь, агар инсан цува чичура тIий ухьурча, мунал ччимур журалул жанрданул произведение чичинсса бюхъу бикIан аьркинссар.
2016 шинал на романдалул цалчинмур бутIа издательствалийн биян бувссия. Цаппара гьантрава литературалул редакторнал цинма произведение ххуй бивзшиву бувсуна. Интту 2017 шинал на роман чивчуну къуртал бувссия. Так ХIамзат МахIаммадовичлуща щалва произведение буккин къавхьуссия, хIайп. Ванан ххуйсса произведение хьуну ччай бия, хIатта мунийн бувну, киносуратгума ласун ччай ия. Цуксса кьурчIинугу, ХIамзат МахIаммадович цува сагъну уний къабувкссар роман дунияллийн. Киносурат ласурчагу ххуйну хьунссия.

– Ци дахчуна лу итабакьин?
– КъакIулссархха ттигу. На, материалгу дуллуну, лавгссияв махъунай Москавлив. Хъирив шинал дунияллийн буккан­сса ххива роман. Къабувккуна. «Эпохалул» бакъар роман итабавкьуссагу.
– «Дагъусттаннал правда» кказитрал сипталийн бувну бувкссар дахьа ттигъанну «Дагъусттан» тIисса луттирду итабакьай идаралий.
— Дагъусттаннал ХIукуматрал хъунама Аьбдулмуслим Аьбдулмуслимовлулгу, захIматрал чувшиву ккаккан дурсса Дагъусттаннал халкьуннал яхIлия бусласисса произведение танива чичин аьркиншиврий чIурчIав дунни. Укун хъунна­сса даву чIирисса чIумул мутталий дурсса халкь хъинну чан­сса буссар тарихраву. Мяйжанссар, 1930 шиннардий ванихара лар­хьхьусса стройка диркIссар Таджикисттаннай, тайнналгу канал дуркссар, так тайнначIа му ппурттуву техника диркIссар: экскаваторду, тракторду. Тайнналмур захIмат жулваминнал захIматрачIа бишин къашай­ссар. Гьамин, муниятур тани, 1923 шинал, ЗахIматрал ЯтIул Ттугълил ордендалун Да­гъусттан хьхьичIва-хьхьичI лайкь хьуну бивкIссагу.

Ихтилат бувссар Надежда Тузовал «Дагъусттаннал правда»
кказитрая

ПатIимат Рамазановал таржума