«Къуллугъ лавайссаксса Аллагьнал хьхьичIсса жаваблувшивугу хъуннассар»

[dropcap]М[/dropcap]ахъ ливчIунни гьарцагу бусурманчувнан ххирасса мубараксса Рамазан барз. Ванияссагу, укуннасса чIумал дуллали­сса давурттаяссагу ихтилат хьунни Ккуллал райондалул имам, Билаллул арс МухIаммад-Маннар Бариевлущал.

– Ссалам аьлайкум, Му­хIаммад-Маннар. Цукун лавгри ва Рамазан барз вин винмагу, аьмну райондалунгу?
– Ва аьлайкум ассалам ва рахIматуллагьу, кказитрал редакцияй ва кказитрал буккулт! Барча дуллай ура щалвагу лакрал миллатрахь Зумаритавал байран. Дургьуцирив зумардугу, бувцирив хъинбаларттугу Аллагьнал кьамул буваннав.

МухIаммад-Маннар Бариев

Рамазан барз лавгунни райондалул шяраваллавусса ифтардайну, хъуниминнал ва мюрщиминнал дянивсса конкурсирттайну. Рамазан барз байбишин хьхьичI Ваччав буварду хъунмасса мажлис «Барча Рамазан барз» тIисса цIанилусса.
МахIачкъалалив ва Каспийскалий хьусса 2-мур ЦIувкIуллал, Хъювхъиял, Ваччиял жяматирттал ифтардайгу дуварду гьурттушинна, мукунма – цIуну буллалисса хъунмасса мизитраву хьусса лакрал миллатрал ифтарданийгу, цайми-цайми иширттайгу. Райондалийсса ахIвал-хIал кIюласса кулпатирттайх «Инсан» тIисса фондращал цачIуну бачIарду ттуршва иникьаллул, ттуршва хIуву качарданул, ттуршва ппиринжрал дарвагру, ххяххиялул аьгъу­шиву, макаронну ва цамур.

– Зумаритавал байран гьарца шинал ца куццуй шайрив? Ягу дурив ляличIину дакIний лирчIссагу?
– Ва Хъунасса Аллагьнангу хъинну ххирасса мубараксса Рамазан барзгу, Зумаритавал байрангу ца куццуйсса къашай, даврийгу нава ца кIанай акъахьувкун, ца шинал ца жяматращал, гамур шинал – гамур жяматращал тIиссакссагу. Яла-яларив, дакIний лирчIунни нава, дуккавугу къуртал дурну, буттал шяраву дахьа зий айивхьусса шиналмур байран, га чIумалсса ифтардугу, таравихI-чакругу.

– Буси виява, вила оьрмулия.
– На увну ура 1988-ку шинал апрельданул 4-нний Хьурив, ва шяравасса Билаллул ва Аьишатлул кулпатраву. Ттул ппу Билал Хьурив гъаттарал хIакинну зий ур, нину Аьишат Хьурттал школалий ингилис мазрал учительну зий бур. Кулпатраву на ура шамилчинсса оьрчI, ттуяр хъуними уссурвал Рамазан ва ХIусайн шагьрурдай цалла давурттай бур, ттуяр чIивимур ссу Шахсалан, кулпатралгу хьуну, КIуврав ялапар хъанай бур, уссу Бахттияр Гъумук ххуллул участокрай хъунама инженерну зий ур. Ттул кулпат, Зайнаб, Шалиясса бур. Ва бур шагьрулий хъунма хьу­сса душ, Лаккуйн ттун щар хьуну бувкIсса. Жул бур кIия арс ва кIива душ, хъуними арс ва душ Хьурив школалийн занай бур: школагу чIаравва буну, ттулла нинугу школалий зий дуну, кIиккува битарду. Жува, Зайнабгу, кIива мюрщими оьрчIгу, Ваччав буру, нава тикку зий ухьувкун. Хьусса чIумал, нюжмардий цал-кIийлва, Хьуривгу лагару, чара бакъа.

Ттун дирзун дур космонавт Муса Маннаровлул савлугъран­сса Маннар тIисса цIа. Ваниннин тIурчарив, буттан ттун МухIаммад тIисса цIа дизан ччай бивкIун бия, кулпатраву шамилчинма арс увсса чIумал мунан МухIаммад тIисса цIа дизайсса аьдат дуссар тIий. Аммарив нитти-буттаща лаккучув космосравун левхсса, укун хъунмасса, укун ххарисса иширал чIарах буккан хьуну бакъая. Нава Исламрал институтраву дуклакисса чIумал МухIаммад тIисса исламрал аслийсса цIагу на нара хьхьичIун ласав, ттула буттал нудру щаллу хьуншиврул.
Школалийн на лавгра бу­ттал шяравува. Хьурттал оьрчIру, байбихьулул школа бувккуну махъ, гихуннайсса дуккаву дуван чIаххуврайсса ХьурукIуннал 8 шинал школалийн, шикку 9-мур класс къуртал байхтугу, 10-11-ми классру буккин Гъумукун лагайссия. На 4 класс бувккусса чIумал Хьуривва тIивтIуна 9 класс, мунияту ттун чунчIав занан къабагьуна. Буттал шяраваллил школалий 9-мур класс къуртал байхтугу, 11 класс тIивтIуну, шиккува дуклан ивкIра. Школа къуртал бувайхту, дуклан уххан ччисса кIанттурду личIи-личIисса бу­ссия. Шиккугу буттал кIицI лавгуна цанма мудангу ччай бивкIшиву цала цания-ца оьрчIал дин лархьхьуну.
Ганиннин чак бувайссия, ттунма кIулмур шайсса куццуй буккайссия. Буттан, цала буттал ниттил лахьхьин бувну, диндалул багьу-бизу кIулли, оьрчIнийва жухьгу диндалуя чIявусса затру буслай икIайва.

Мукун 2004 шинал, школагу къуртал бувну, увхра Ухссавнил Ккавкказуллал Исламрал университетравун. Ххюра шинай дур­ккуну, 2010-ку шинал къуртал бувссар Дагъусттаннал Исламрал университет ва ванищала архIал Теологиялул институтгу. Дуклакиминнаву жулва лак чанну бия. Амма жунма кIулли жула лакрал ислам дин цалчин кьамул дуршиву, жулва диндалул 1 200 шинай­сса тарих бушиву, ванил барашиннану Гъази-Гъумук бавцIуну бушиву ванияр 1 200 шинал хьхьичI, ислам кьамул дурсса чIумал, бувсса мизит, жулва бушиву щалва Дагъусттаннайх дин машгьур дуллай бивкIсса хъуни-хъунисса аьлимтал, щайхтал.

– Дурккуну махъ цалчин чув къуллугъ буллан ивкI­ссияв?
– Жул шяраву, Хьурив, буссар сайки 500 шин хьусса мизит. Совет заманнай уххайсса-уккайсса акъа, мизит лекьлай най бивкIссар. Шяраваллил инсантал цимилгу гьуз куну бия мизит цIу буккан буван, амма вайннал нудру бакIуйн къабувккун бия. Шяравусса Тейбат тIисса хъамитайпалулгу нудру бия цIусса мизит бувансса, ванил, жяматгу лагма лаган бувну, цила куявнал, Абакар Мудуновлулгу ка бавкьуну, шяраву 2010-ку шинал ччаннай бацIан бувссар мизит. Му шинал дуккаву къуртал дурсса на най унува тIайла увккунав ттула буттал шяраву зун, диндалул багьу-бизу бачин буван. Ва ттун ххишала дакъа ххарисса кьини дия, исламрал кIулшивуртту ларсъсса нава бу­ттал шяраву цIу буккан бувсса Аллагьнал къатлувун агьаву.
Буттал шяраву диндалул багьу-бизу бачин бувну ттул 6 шин хьуна. Имамшиву даврищал архIал на ивтунав «Ассалам» кказитрал Лакрал ва Ккуллал районнайсса вакилнугу.

Гихунмайсса вил ххуллу чунсса хьуна?
– 2016-ку шинал Гъумучиял мизитраву имамну ивтунав, ти­ккума лавгун, имам аьркинну уну. ТIайлассар, Хьурттал шяраваллия махъ цIанихсса ва хъуннасса Гъази-Гъумучиял шяраву имамшиву дуллан бигьану ба­къая. ХIаллицIух тIий, жяматращалгу, жагьилтуращалгу кIул хьуну, зий айивхьура. Хъунмасса барчаллагьри Гъумучиял жяматран, хъунама, чIивима къаувкуну, чIарав бавцIусса. Дуллалимунин ка-кумаг буллалисса жагьилталгу, хъунимигу бия. МуницIуна на ивтунав Муфтиятрал просвещениялул отделданул Лакрал райондалийсса каялувчинугу. 2018-ку шинал на ивтунав Лакрал райондалул имамну. Муниннин на ца шяраваллил ялувсса жаваб дуллай ивкIхьурча, утти багьлай бия щалла райондалул, райондалий­сса гьарцагу шяраваллил жаваб дулун. Инсаннан, чIявумур чIумал, ччан бикIай лахъсса къуллугъ, амма диндалул ххуллу мукунсса бур, къуллугъ хъунмассаксса, Аллагьнал хьхьичIсса жавабгу хъуннасса. Шайсса куццуй ттулла даву дуллай ивкIра, миски-гъаривнангу шайсса ка-кумаг буллай.

КIира шинавату, 2020-ку шинал, на ивтунав Лакрал жагьилтурал ккурандалул хъунаману. Ва даврищал архIал увхссара Да­гъусттаннал Гуманитар институтрал магистратуралувунгу. Ца шинава на гьан увнав Гуржиянавун, тихсса жулва лакращал ва дагъусттанлувтуращал хьунаакьин. Амма, сукку хьусса пандемия сававну, щаллу буван аьркинсса мурадру къавхьунма ливчIуна. Шанма зурувун ттун дипломрал даву дуруччин Дагъусттаннайн учIан багьуна, магистратура къуртал буван. Лавкьусса ххуллурду ва цайми кIанттурду хIисаврайн лавсун, махъунай Гуржиянавун гьангу къавхьуна. Муния махъ Дагъус­ттаннал Муфтиятрал просвещениялул отделданий зун увцунав, яла – Ккуллал райондалул имамну. Шикку зий ттул кIилчинсса шинни.

– Ци учин хьунссар райондалия, кIиккусса даврия?
– Райондалий дур 14 шяравалу. «Ассалам» кказитрай зузисса чIумалсса аьрххирдайнугу, волейболданул турнирдайнугу, цайми-цайми иширттайнугу муниннингу кIулсса жямат бия, мунияту даврил дайдихьу захIматсса дия учин къахьунссар.
УвкIсса чIумал, ца цала чIи­вима уссу куна, хьунагуавкьуну, дакI тIиртIуну кьамулгу увунав райондалул бакIчи Шамил Рустамовичлул, цалва чулухасса цаппарасса маслихIатругу бувну, цува гьарцагу ишираву ттул чIарав ушивугу кIицI лавгуна. ХIакьинусса кьинигу укуна къуццу тIий ур, гьарцагу ххуллу-ххуттаву ка-кумаг буллай, хъунмасса барчаллагь ванан. Ваниятугу бигьашиву хьуна кIийх даву сукку дуван.
Шяраваллавун лавгун, жяматращал кIул хьуну, аьркин­сса ци бурив ххал бувну, хIалли-хIаллицIух тIий дачин дуварду даву. Райондалий чун гьарчангу, шяраваллал бакIчиталгу, школарттал директорталгу, жяматгу бур дуллалимуниву чIарав бацIан, ка-кумаг буван хIадурсса. Вай нава кIикку зий уну тIий тIутIисса махъру бакъар, дакIнийхтуну тIутIиссара. Барчаллагь цинявннанмагу.

– Ккуллал райондалий дурив уттигу мизит бакъасса шяраваллу?
– Райондалий мизит бувагу бакъасса ца шяравалу дур – Ссухъиящиялсса. Уттигъанну райондалул гьарцагу шяравун бивру муфтинал хъиривчувнащал ва лакрал динчитуращал, шяраваллавусса мизитру ци хIалданий бурив, ци багьу-бизу бурив ххал буван. Бивру Ссухъияхьхьунгу. Ккуллал райондалул ххуллул участокрал хъунаману зий уссар ва шяравасса Аьвдулхаликь тIисса бусравсса чув. Ванал бувсунни мизит тIитIинсса пикри бушиву, жяматгу чIарах бивзун. Аллагьнал ка бавкьуну, щаллу хьунтIиссар ва давугу.
Мизит бакъасса ца шяравалу ялагу хъанай дур – ЦIущуллалсса. Аьщуйн щуну учиннив, шикку бивкIсса мизитрал къатри дур клубрахь. Мизитрал чIиртту бур, чичру дур, так клубрал матахI дирхьуну дур шиву. Ччива та цIуницIа мизитрахьхьун зана битан, цанчирча та къатта, тай чартту, та аьрщи мизитшиврия такIуй къалагайссар. Цуксса жува диндалух къулагъас дуллай бурув, муксса барачатшивугу дишайссар жяматрайгу, миллатрайгу.

– ХIакьину ци захI­матшивуртту хьунадакьлай дур давриву?
– Давривусса хъунмур захIматшиву дур лакраву динчитал биялну бакъашивруцIун дархIусса. Шяраваллаву лакрал миллатраясса имамтал чанну бур. Амма бумигу, щукрур, халкьуннавух хIала бувхсса бур, вайнная агьали рязину бур. Жямат диндалул чулухунмай кIура баллай бур, мякь бувккун бур диндалул кIулшивурттах.
– Ина, диндалуву акъа­ссагу, спортравугу хьхьи­чIунсса ушиву кIу­лла жун… Буси вила оьр­мулуву спортрал бугьлагьимур кIанттуягу.

– Спорт ттун ххирар чIи­винияцIа. Ттун ххюра шин дусса чIумал буттал жу кIюрххила бизан байвав, лечлачи байвав. Яла та чIумал оьрчIахь, цIана кунна, телефоннугу дакъаяхха. Туну, кьатIу-шах, шяравух бикIайва бялахълай, ттуплий буклай, турникрайн лахълай, бяст-ччаллай, цуманал цIусса ци дайрив, ххишалану щил дайрив ккаклай. ХIакьинусса кьинигу ттун турник ххирар хъинну, муний чIяру-чIярусса затру дуван бю­хъай. Гъумукунгу лагайссияв спортрал бяст-ччаллай гьуртту хьун, лачIун уккавриву райондалий хьхьичIунсса кIанттурду бугьай­ссия. Школалия махъ шагьрулийн дуклан лавгсса чIумалгу лачIун уккаврихун агьну икIайссияв, университетрал чемпионатрайгу цалчинсса кIанттурду бугьай­ссия. Мукуна лях-карах самболийнгу, каратэлийнгу занай икIайссияв, гъира бикIайва спортрал цайми-цаймигу журарду ххал бувансса. Ца ппурттуву, къашавай хьуну, спорт кьаритан багьуна. Гания махъгу, хIалли-хIаллих тIий, цIунилгу агьра спортрахун, кIусса атлетикалухун, кIусса махру, штангарду гьаз дуллай. Ка дишаврихунгу агьра, ва журалул турнирдай хьхьичIунгу ливчу­ссара. Дарбантлив пут гьаз дурну, кIилчинсса кIанугу бувгьуссия.

Махъсса ппурттуву агьну ура греэпплинграхун. Уттигъанну Къазаннай хьуссия бяст-ччал, Чачаннал ISB организациялул гьарца шинал дувайсса греэпплинграл ва джиу-джитсулул турнир. Ва хъанай дия на гьуртту хьусса ва даражалул цалчинсса соревнование. ЛичIи-личIисса даражалул дикIайссар мухIултту, тикку на бувгьуссия джиу-джитсулуву шамилчинсса кIану, греэпплингравугу цалчинсса кIану. Ссу­ттихунмай Дубайрав хьунтIиссар Дунияллул даражалийсса бяст-ччаллу, тти тихунгу хIадур хъанай ура. Хъинну ххирар куклуссагу, кIуссагу атлетика. Спорт ттул оьр­мулул ца агьамсса бутIар, диндалия, кулпатрая ливчуну махъ.

– Жулва ихтилатрал ахирданий ци учинна жула «Илчи» кказитрал бу­ккултрахь?
– Учивияв, тIайласса дин лахьлахьияра куну, хаснува жагьилтурахь, жулла щархъал мизитирттаву лакрал имамтал бикIаншиврул. Жулва махъа нанисса оьрчIру хIакьсса диндалул ххуллийх нанисса хьуннав, хъунаманал хIурмат бусса, чIивинал кьадру бусса, буттал буттахъал заманнай куннасса мяърипат дусса, жулла районну, жулва миллат хьхьичIунмай, лавай бувансса. Лакрал миллатрай барачат бишиннав.
– Амин. ЦIуллу аннав.