Хьхьирирду мютIи бувсса лаккучу

Оьмар Абасов

[dropcap]В[/dropcap]ай гьантрай оьрмулул 90 шин бартларгунни дунияллийх цIа дурксса жамичи, щалагу оьрмулий хьхьирил жамирдацIун бавхIусса жаваблувсса къуллугъирттай зий ивкIсса пишакар, бусравсса лаккучу Оьмар Абасовлун. ДакIнийхтуну барчагу уллай, цIунил цIу дуккангу дурну, дуллай буру цаппара ч1умул хьхьич1 ваная чирчуну диркIсса макьала.

Цимилгу исват шай мюрщину буна захIматрахун машхул хьусса оьрчIая яхI-къирият дусса арамтал шайшиву. Дунияллул хьхьирирду мютIи був­сса, дазул кьатIувгу цала бюхъу-гьунар ккаккан бан бювхъу­сса инсан ур ТIюхчардал шяравасса МахIаммадлул арс ­Оьмар Абасов. ХъунмурчIин цала хIарачатрайну, захIматрайну бюхттулсса даражалийн лавхъун ур Оьмар.
Ссал кIункIу увну, ци багьана хьуну, бавхIуссар цала оьрму хьхьирирдацIун зунттаву лявхъусса оьрчIал? Лахъисса, авадансса ва тамашасса бур ванал оьрмулул ххуллу. АцIра шинавусса оьрчI чани бакъасса буттащал архсса зунттава, ТIюхчардал шярава, ххюва гьантлий ахьтта най увкIун ур Гьанжилив. Оьмар­дул ппу МахIаммад граждан дяъвилул иширттаву мурчIи хьуну ивкIун ур. Дурккусса акъа­нугу, гьунар бусса, итххявхсса адамина ивкIун ур. Зунттал кIанай яхьун захIмат хъанай, ванан пикри хьуну бур маэшатрал хъирив Дянивмур Азиянавун гьансса. Ва жагьилний Узбакисттаннай зий ивкIун, тихалу ххуйну кIулну бивкIун бур. Ва аьрххилия байбивхьуну бур Оьмар­д­ул «дунияллувунсса» хъунмур ххуллугу.

Увну ур Оьмар 1933 шинал. 1943 шинал вайннал кулпат бивзун бур Туркманнавун, Чарджоу шагьрулия арх ба­къасса Комсомольск поселокрайн. Кулпатраву бивкIун бур арулва оьрчI. Вай бакI буккан бан чани ба­къасса бу­ттан захIматну буну, ацIра шинаву­сса Оьмардун багьну бур ва гьиву цайнна ласун. КIюрххия хьхьувайнин ду­ссукъатлуву муххал давуртту дуллай, зун икIайсса ивкIун ур. Ванал захIматрал чичрурдугу дайдирхьуну дур оьрмулул 10 шинаву. Мукун зий ивкIун тIий, дяъви къуртал хьуну махъ «Буттал кIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъвилий бувсса захIматрахлу» тIисса медальгу дуллуну дур ванан. ЛичIлулсса, затрал хIисав ласун кIулсса Оьмар­дун, ччяни лавхьхьуну бур патифонну, янна дуруххай машинартту, ласапIитру дакьин дуллан. Цуварив мудан хияллай икIайсса ивкIун ур дуклан, кIулшивуртту ласлан. Амма зузисса оьрчIал школалийн занансса чIун къадиркIун дур. Ванал дуккин аьркиншиврия гъалгъа тIиссагу цучIав къаивкIун ур. ТалихIиндаран, чIаххуврай ялапар хъанахъисса прокурорнал бувчIин бувну бур буттан оьрчIан дуклан аьркиншиву. Мукун бухьурча, дачIи кьини зузуча, дачIи кьини школалийн заназуча куну, рязи хьуну ур ппу. Школалийн занан ивтсса оьрчI ххарил лехлай ивкIун ур, амма дарсру лахьхьинсса шартIру захIматсса диркIун дур.
Та чIумал вай ялапар хъанахъисса райондалул милицанал начальник Зихри тIисса лаккучу ивкIун ур. Дуккин гъира бусса оьрчIгу, кулпатравусса тагьаргу чIалай, ванал Оьмар дарс лахьхьин цачIана уцайсса ивкIун ур. Школалийгу ва хьхьичIунну ивкIун ур. Дуклакисса шиннардий Оьмар, Дянивмур Азиянал республикарттал спартакиадалий гьуртту хьуну, штанга гьаз даврил чемпион хьуну ур. Та чIумал ванан бахшишран дуллуну дур «Молния» тIисса жипливу дишай ссят. Зий унува къуртал бувну бур Оьмардул школа.
Муххал давурттая бизар хьусса оьр­чIан бакIрайн дагьну дур кказитрай Ленинградуллал мореходный училищалувун дуклан жагьилтурайн оьвтIисса баян баву. Амма, Оьмар нигьа увсун ивкIун ур буттал итакъаакьин­ссара тIий. Мяйжаннугу, ппу рязи къахъанай хъунма­сса хIал хьуну бур. «Ци мореходкар му, цуппагу дунияллул зуманивсса, кулпат щил ябантIиссар?», – тIий ивкIун ур. Арс лахIан ан къахьуншиву бувчIукун, рязи хьуну ур.

Линкор «Октябрьская революция».
Училище къуртал бувну махъ практикалий

«Чув ухьурчангу намусрай ттангъа хьун маикIара, лакрал цIа кьюкьин данмур мабара увкуну, дюъгу дирхьуну дур». Укун, 1951 шинал цала дуснащал лавгун, Оьмар увххун ур му училищалувун. Цала хиял бартлавгсса оьрчI, училищалуву гъирарай дуклайгу ивкIун ур. Каникуллал чIумалгу, игьалаган кIанай, Оьмар машлул флотрал жамирдай хьхьирийх чил билаятирттайн лагайсса ивкIун ур. Цалла ляркъумургу ванал, кIапIикI кIапIикрай дирхьуну, буттачIан гьан дайсса диркIун дур. Арснал арцу дуркIсса повестка ппу пахрулий ккаккан дуллан икIайсса ивкIун ур. Ми арцугу, къуруш харж къадурну, книжкалий дихьлай ивкIун ур. Цува дунияллия гьаннин Оьмардухьхьун махъуннай дуллуну дур циняв арцу.
1956 шинал хьхьичIунсса хIасиллащал Мореходный училищагу къуртал бувну, Оьмар лавгун ур зун Мурманскаллал паччахIлугърал хьхьирил Арктикалул пароходствалийн. Ччясса чIумул мутталий Оьмардуща бювхъуну бур цала гьунар, бюхъу-бажар ккаккан бан. Ца шинава капитаннал хъунама кумагчи хьуну ур.

Зий унува Оьмар дуклан увххун ур адмирал Макаровлул цIанийсса Высший инженерный морской училищалувун. Училище къуртал байхту, ва зун ивкIун ур дунияллий цалчинмурну хьу­сса «Ленин» тIисса атомрал ледоколданий, капитаннал хъунаманал кумагчину. Ца шинава тIурча, цува матросну зий ивкIсса «Зоя Космодемьянская» тIисса пароход­рай архсса хьхьирил аьрххирдал капитанну ивтун ур. Мунияр шихунмай ва цимигу жамилий архсса аьр­ххирдал капитанну ивкIун ур, ивну ур чIявусса билаятирттайн. Лайкь дурну дур «Лучший капитан Министерства Морского Флота СССР» тIисса бусравсса цIа. 1979 шинал Хьхьирил флотрал министерствалул Оьмар тIайла увккун ур Канадалийн, Монреаль шагьрулийн, Совет Союзрал ва Канадалул цачIусса фирмалул генеральный директорну. Ва даврий зий бивхьу­сса захIматрахлу Оьмардун дуллуну дур «Знак Почета» лишан.
1989 шинал Оьмар тIай­ла увккун ур Турциянавун. Ис­­тIамлив СССР-данул Мин­морфлотрацIун дархIусса «Трансбосфор» тIисса Совет Союзрал ва Туркнал цачIусса компания сакин дан.
1991 шинал, Аьрасат ххуллул шан­бачIу­лий ливчIсса чIумал, Оьмар Ма­хIаммадович Да­гъусттаннал ХIуку­матрал тIалав увну ур.
Му чIумал Оьмардул цала бизнес сакин дан кьаст лархIуну дур. 1993 шинал тIиртIуну дур «Туршип» тIисса компания.
СССР-данул хьхьирил флот­рал ми­нистр­ну ивкIсса Э.Вересоцкийл «Мозаика моря» тIисса луттирай чивчуну бур хьхьирил жамирдай зий бивкIсса цIанихсса капитантурая. Ва луттираву гьарта-гьарзану бувсун бур жула Оьмар­дуягу.

НукIува, 70 кулпат бивкIсса, 582 инсан ялапар хъанай ивкIсса шяравалу хIакьину лир­чIун дакъар, бур так шяравалу диркIссар тIисса чичру ду­сса чаругу, ялгъузну кьариртсса бутта­хъал гьаврдугу. Вайксса шиннардий гъурбатрай яхьуну унугу, Оьмардун ххуйну кIулли лакку маз. Лакращал байсса ихтилатгу лакку мазрай бакъа къабай ванал. Мукунма ххуйну кIулли ванан ингилис ва турк мазругу.
Андриана Аьбдуллаева
Имара Саидова