Ххувшаву Аьрасатнал кIунттихьри дикIантIисса

«Дунияллий яла ххуймур кIануну чIалай бия Дагъусттан»

[dropcap]Ш[/dropcap]ингу ларгун, барзгу чIарах бувккунни Донецкаллал ва Луганскаллал агьали неонацистътурая марцI буккан баврил ялув Аьрасатнал байбивхьусса хасъсса аьралий операция най. Ва чIумул мутталий ттул дахIаву дур Донецкалий бугу-бувну, хъунма хьусса жула лакку душнищал, Каринащал. Карина ласнащал ва арснащал ялапар хъанай бур Москавлив, жула лакку оьрчIан щар хьуну бур цуппагу. Донецкалий ливчIун бур ванил нину-ппу ва ссу.
На ванищал кIул хьура хасъсса аьралий операция байбивхьу­сса гьантрай, «Инстаграмрай» ттуйн бакIрайн багьуна ванил пост, хасъсса аьралий операциялул ялув цила пикри бусласисса. Шинал лажиндарай Карина хъинну хажалатрай бур хасъсса аьралий операциялий гьурттусса жула оьрчIал ялув. «Тайннал цинявнналагу жанну дуллусса ттул ужагъ буруччаврил цIанийри», – тIий, дакIнийхтуну кьурчIишиву кIидачIлай бур, чувшиврий жанну дуллуминнал нитти-буттахъащал, гъан-маччаминнащал.
«Илчилул» буккултращалгу кIул баншиврул бишлай буру Каринащал хьусса хъун бакъасса ихтилат.


– Каринай, буси вила мархрая. Цукун бакIрайн агьну ия вил ппу Донецкалийн?
– Ттул ппу Оьмаров Аьли Мирзал арс ур Уриннал шяраватусса. Увну ур 1941 шинал июнь зурул 13-нний. Мува зуруй 22-нний Бу­ттал кIанттул цIанийсса Хъунма­сса дяъви байбивхьуну, шанма мюрщисса душгу, урчIва-ацIва гьантта хьусса арсгу кьаивтун, ванал ппу лавгун ур аьрайн. 1945 шинал май зурул дайдихьулий Чехословакиянал зума-къирагърайсса талатавриву мунал жан дуллуну дур. Буттар­ссу гьаттайн лавгун бивкIшиву ба­къасса, мунияр ххишала ттун ттаттая цичIав къакIулли.
Ппу дуклай ивкIун ур МахIач­къа­лаливсса интернатрай. Ми­чча аьралуннаву къуллугъ буллан уцайхту, агьну ур Донецкалийсса аьралий частьравун. Тания мукьах ливчIун ур ттиккува.
Ппу ия спортсмен. Зий ия лачIунуккаврил ва дзюдорал тренерну. Мунал цIа дургьуну бучIайва чIявусса лак. Тайннан буттал кумаг байва дуклан ягу даврийн буххан. ЦIана ппу пенсиялий ур.
Ттул ниттищал, Еленащал, кIул хьуну ия хавар бакъулий. Телефондалувух оьвчин буткалучIан нани­сса ниттин хIисав хьуну ия цила хъирив нанисса ца загълунсса жагьил. Хъирив лаяйхту, жагьил айивхьуну ур ванил сумка кIункIу буллай, ва тIурча, ппу цищава сумка зехлахисса къачагънан ккалли увну, нигьа-нигьагу бувсун, махъунмай хъит буллай бивкIун бур. Мукун кIул хьуну бур.
– Ттун даин ччай бикIайва Дагъусттаннайн, буттал шяравун биян. Амма, ва багьана, та савав хъанай, буттал жу къабувцунма ливчIссару. Ниттищал цивппа лагайва чIун ляхну. Зунттаву чятир бивщуну тамансса гьантри бувну бучIайва. Ниттингу ххирая Ла­кку билаят.
2010 шинал буттал на бувцунав Урив. Асардал вибуцIаврил ттун шананмагу ччай бакъая. Зун­ттурду, тIабиаьт, гьава. Яла-яла неххая жура ларсъсса марцIра-марцIсса щинал самоваргу дирзун дурсса уртту-щинал чяйлул тIин хIакьинугу мурччая гьан бувар.
Украиннал агьулданун ххирая кьатIаллил билаятирттайн бигьалаган занан. Ттунгу цал-цал тиха­сса суратру ххал шайва. Амма нава шихун бувкIун махъ, ттун дунияллий яла ххуймур кIануну чIалай бия Дагъусттан. Ххуй бивзна жула агьлугу – аьчухсса, хъамал ххирасса. Жу зунттаву лахъи къалавгссияв. Ттун кIичча гьан ччай бакъая. На хъамакъабитулун ттула ссурахъил душнищал суратгу рирщуссия.
Та цал бакъа гьангу нясив къавхьуну, цIунилгу гьан хьурдай тIийнма ливчIунна.
– Вил ласгу лакку оьрчI усса ур. Цукун лявкъуру зу цаннан ца?
— Дагъусттаннайнсса хъама­къабитайсса аьрххилия махъ ччан бивкIуна ттун ттула ватанлувтуращал арарду цIакь дан. Амма Донецкалий дагъусттанлувтал хъинну чансса бия. Муния мукьах байбивхьура на соцсетирттаву ватанлувтурах луглай, дус хъанай. Дагъусттанлувтурая лу чичлачисса ца жагьилнайхчил, на кIул хьуссияв Харьковрай ялапар хъанахъисса Совет Союзрал Виричу Якьуб Сулаймановлул арснал душ Машащал. Машалгу кIул бувнав на Халиллущал. Ва цува Ххюлусматусса ур, хъуна хьуну ур Ашхабадрай. Греко-румуллал зумунусса лачIунбуккаврил спортрал мастер, зугу-зий, ялапар хъанай ия Москавлив. ЦIубутIуй жул дахIаву интернетрайхчилсса дия. Яла кувнначIан кув занай, кIира шинава ташу барду, хъатIи къабувнува. Тай дия 2013-2014 шинну, жучIа дяъви бия. Гьан-бучIан жапану бия. АцIра шинни жул цачIу оьрму бутлай. Жул дянив хъуна хъанай ур ца арс.
– Ина гьар мудан хъинну дакI цIий бура хасъсса аьра­лий операциялий гьурттусса дагъусттанлувтурал ялув. Ци учинна ина вила ватанлувтурахь?
– Ххирасса «Илчи» буккулт, ватанлувтал! Шин дия жапасса. Жува жула язи-язими чиваркIуннацIа хьуну ливчIунну. Жу Донбасс­рал агьали зущал кьурчIишиву кIидачIлай буссару.
Операция байбишин хьхьичI жул шагьрулий дунни эвакуация, властьрал баян бувна жу ВСУ-лул ва нацистътурал батальоннал вив лавсун бушиву. Тагьар жапасса дия. Гьарца кьини украиннал ва западрал СМИ-лул кьарал дакъа буслай бия Аьрасат Украиннайн ххяххан най бушиврия. Амма ххяххан хIадурну тIурча бия Украина цуппа.
Яла махъри Аьрасатнал Пре­зидент Владимир Путиннул бусантIисса, агарда, хасъсса аьра­лий операция къабайбивхьуссания, Донецк ппив бан тIий бивкIшиву. Мяйжаннугу, ттуршра танка диркIун дия чIявусса агьали ялапар хъанахъисса шагьрулучIан гъанну.
Февраль зурул 24-нний, кIюр­ххил, жун бавуна Аьрасатнал ­аьрал жухлува буккан бувкIшиву. Ттун къакIула му иширах цукун бургантIиссарив. ЩинчIав къакIула СВО цуксса лахъи лагантIиссарив. Амма гьарцаннан кIула Аьрасатнал аьрал жува буруччин бувкIун бушиву. Жу аьтIий буссияв. Амма щинчIав бувчIлай бакъая гай макь ххаришиврулъяв, дакьаврийн­сса цIусса умудралъяв, юхссагу нигьачIаврилъяв. Вай цинявппа асарду цачIун бавтIун, ялтту лавгун бухьунссия.
Жува Аьрасатнал Федерациялувун кьамул бувну махъгу, жу цIунилгу вих хьун къабюхълай бивкIру. Талатаву ттигу найнна дур. Лахъи лагавивавли? ЩинчIав къакIулли. Амма кIулли ца – дакьаву дучIантIиссар, дучIантIиссар му оьруснал кIунттихьхьун.

Оьруснал чирчагу, ттул ихтилат дагъусттаннаягур, башкирнаягур, къалмукьнаягур, армяннаягур ва ливчIсса цинявппагу жула билаятрал цIанихсса миллатирттаятур.
Ттун кIулли хасъсса аьралий операциялий гьурттушинна дуллай бушиву хъинну чIявусса да­гъусттанлувтал, миннавух щала билаятрайх машгьур хьусса лакгу. Цува Путиннулгума на лаккучувра увкуния махъ, жущава кьянкьану учин бюхълай бур, чIяву миллатру бусса билаятрал вив, жува бюх­ттулсса миллатру куну.
Зун хъунмасса барчаллагь, ватанлувтал, уссурвал аьрасатлувтал, жул чIарав бацIлай бушиврухлу, нацистътурал мурдалшиврущал талай бушиврухлу. Вихну бура – ххувхьунтIими жувару! Жула аьзизсса чиваркIгу зана хьунтIиссар цала ужагъирттайн цIуллуну-сагъну.
– Барчаллагь, Каринай. ХIакьинусса кьини, дакьаврияр ххисса чIа чин­сса цамур бакъар! Дакьаврищал дуркIун ккакканнав жула ялун инт.
Ихтилат бувссар
Зулайхат Тахакьаевал