«Илчи»-маслихIатчи

Хъаннихь – арамтурая (кьюлтIницIух)
Жува, арамтал ва хъами, ялун буруган бакъасса, кувннаха кув хасиятиртталгу, дакIурдилгу лав­хьхьусса бакъару. Мунияту цаннан ца къабувчIлачIисса ишругу къавхьуну къабикIай. Жува тIабиаьтраява личIисса бушиву, бакIравусса пикрирдугу ца­сса ба­къашиву, жува «личIи-ли­чIисса мазурдий гъалгъа тIий бушиву» кIивагу чулун дакIний бикIарчанни кулпатраву цаннан ца бувчIлачIавугу, нахIушивугу ххишала хъанан дикIайсса.

Ттул дакIниймур вин бувчIа тIий къабикIайссар
Я адаминаща, я хъамитайпалуща цаннал дакIниву бумур ваманаща лаласун, буккин къашайшиву дакIний бикIан аьркинни. Щаллу буван аьркинмуния, жува мюхтажмуния чIаравманахь тIун аьркинссар сантирай, паракьатну. Жунма ччимуния, жува къарязимуния най бунува учин аьркинссар жула чIаравманахь, яла, чIун ларгун махъ, ттун ва-та ччай буссия, ина ва къабувунни, та къаувкунни тIий, лагьу-лахъунттахун, аьй-бювкьурдахун къабагьланшиврул.

Цимурцаннувух хIала мабухларду
– Цанма хъинмур ччай, цайва аьтIий, на ласнахь ва хъинни, та къахъинни тIутIийни, циванни танан ссибизлазисса? Ттун та цал-цал увчIлан къаикIай, къюкIсса куна, цахьва тIимур къабаллан икIай, – тIий дуссар щарсса.
– Хьхьувай даврия увкIун махъ шава паракьатну щяикIан къашай, щарссанил дуллалимуния, щар­ссанил тIимуния ухлай ура, уххан­сса кIанттух луглан икIара. Ттун кьатIув, гьавалийн, уккан багьай, – тIий уссар вамур чулуха лас.
МахIатталсса иш бакъарив цаннан ца ххирасса инсантал укун цанная ца тIутIаву, цанная ца бухлахаву. ХIасил, аьркиннийгу, къааьркиннийгу маслихIатру буллай, гьарзатравух хIала бухлай, зуятува лас чунчу учин мааванну, ххишаласса ссавурданий балуцIи.

ЦIа дулувара, нахIусса мукъуй мяш къавхьуну
Ласнал, чIивисса бунугу, хъунмасса бунугу, хъинбала бувсса чIумал, ххуйсса даву дурсса чIумал, цIа дулувара. Щарсса цаятура рязисса, цахра иминну, хIайранну дуруглагисса чIумал адаминавугу хъиннува ххуйну зунсса, къу­ццу тIунсса гъира ххишала шай­ссар. Аьй дуван ччисса чIумалгу, му­гъаятну, ганавусса гьавас къалещанну дулувара. Масалдаран, адаминал, шавату увккун нанийни, зат хъамаритайсса, яла ганил хъирив махъунай кIура аяй­сса аьдат духьурча, ганахь, «Гьа, хIакьинугу (ттигу) ци хъамадиртри?» тIисса журалул рихшантран кIанай, учара: «Буссияв­хха навагу вин му ачиннин дакIнийн рутанна тIий, яла ттунмагу хъамабивтун бия», – куну .
Учин ччимур бювкьу-аьйлий тIун мабикIаванни.

Зухьва кумаг бува учиннин балуцIи
Адаминан къаххирассар цува тIайла ацIан уллай, цахунма къюллай, цахьва ци ва цукун буван аьркинссарив буслай. Зухьва кумаг бува, чIарав бацIу учиннин балуцIира. Адаминан ялунмагу щуркIал хъанан аьркинссар хъамитайпа цалва кумаграх мюхтажну бушиву, цалва хIарачатрайну ганил оьрму къулай хъанай бушиву, цалва ва цалла дурмунил кьадру бушиву, цува ганин усса куццуй кьамулну ушиву.

Арамталгу хьхьара
буккайссар
Гьарца зат цилла дуллай, аьр­киннийгу-къааьркиннийгу кумаг буллан ххяхлахисса хъаннил чIарав арамталгу хьхьара буклан бикIайссар, укунсса хъаннил тарбия уллалиссар цаярасса жаваблувшинна чIири личIлачIисса адамина. Адаминаву гуж ва кьуват ххи шайсса цува чара бакъа аьркиншиву бувчIлачIисса чIумалли. Хъанниву гьавас ххи шайсса цихара аякьа дуллалисса чув чIарав усса чIумалли. Гьунттий «Ванан хьумур цир, цичIав дуллан ччай ­акъар» къатIун, хIакьинува пикри бувара зура дантIимунил ялув.

Адаминан къаччиссар хъамитайпалул макь

Жунма, хъаннин, ххан бикIай, агарда ласнал хьхьичI аьтIурча, макь ккарккун, адаминал жуйва цIими бувансса, жува тIимунийн ччяни биянсса. Адаминаннив къаххирассар макь, цува мукьал ва къумашиврул багьанану хьуннахха тIисса пикрилул га ташвиш уккан увайссар. УттичIин адаминал хьхьичI макь ккур учин дуваннин (хаснура манипуляциялулмур макь) ххуйну пикри булувара – укунний адаминал чулуха цIимилун кIанай цайми асарду су­кку къахьун.

Мазран – къадагъа
Ласнай, аьркиннугу, къааьркиннугу, бювкьу-аьйрду мадулларди, мазрайн бувкI-бувкIмур тIун мабикIаванни. Зува увкумур буван къавхьуни, «вила ичIаллинсса, оьрчIансса чIун тачIаврагу къадикIай, ина та-ухьурчагу мува му ура, ина къюкIсса ура, мурчIисса ура, вил маз бакъар, кару дакъар» ва укунмасса журалул махъру мазрая нани мабуваванни.

Мюнпат
ххишаласса махъру
Ласнащалсса ихтилатраву мюнпат хьунтIиссар вай калимарттая:
– Ва вийсса тахсир-багьана бакъар.
– На ххарира вихь укунсса ихтилат бан бюхъаврия.
– Вихь кIидарчIуну, ца дигьаларгуннихха ва ттул дакI.
– Ца талихI ина ушиву, ина ттун ласну Заннал нясив аву.
– Кулпат лащу-щаллу баншиврул ина буллалицири захIмат къачIалай нагу бакъассара.
P.S. Адамина ххуйну къуццу тIий, хьхьичIунай най ччай бухьурча, мунал лащинмуния къатIий, му дуван хъирив къалавмур кIицI къалаглай, чIирисса дунугу, дурмуний, хъинмуний, ххуймуний чIурчIав дулувара, мунал дурмунил бусрав зучIава лавайну бушиву чIалачIи булувара.