Ухссавнил Ккавкказрай педагогикалул цалчинсса доктор

Гьарун Буржунов

Январь зурул 5-нний аьпалухьхьун лавгунни ххаллилсса лаккучу, цIанихсса аьлимчу, педагогикалул элмурдал доктор, профессор, Аьрасатнал ва Дагъусттаннал лайкь хьусса элмийсса зузала Буржунов Гьарун ХIажикьурбаннул арс.
Гьарун ХIажикьурбанович Дагъусттаннал дуккаврил аралуву оьрчIан оьрус маз лахьхьин хъунмасса захIмат бивхьусса аьлимчури. Ванал цIа, Дагъусттаннай дакъассагу, кьадрулий ва кьиматрай диркIссар, дуссар республикалул кьатIувгу, хъунасса аьлимчу хIисаврай.
Ришлай буру Гьарун ХIажикьурбановичлул 90 шинал юбилей­рацIун дархIуну чирчуну диркIсса макьала


Архсса зунттал шяравасса, оьрус маз ниттил мазну къахъанахъисса инсанная хьхьичIунсса оьрус мазрал специалист шаврилла барашинна дуллай бур ва ляличIисса бюхъу-гьунарданул ва захIматрал заллу ушиврул.
Гьарун ХIажикьурбанович ляличIину бусравну ур элмулул, кIулшивуртту дулаврил аралуву зузиминнан. Ва щалагу Дагъус­ттаннай, Ухссавнил Ккавкказрай цалчин педагогикалул элмурдал доктор хьусса аьлимчури.
Оьрмулуву, чIивинияцIара, хьуна­даркьусса захIмат­шивур­ттах къаурувгун, зунттал шярава увксса жагьилнаща бювхъуссар, куртIсса кIулшивурттугу ларсун, бигьа дакъасса мазрал элмугу ахттар дурну, лавайсса даражалул аьлимчу хьун.

ЗахIматшивуртту ва кьурчIи­шивурттурив ванал оьрмулуву чансса къадиркIун дур.
Увну ур Гьарун 1930-ку ши­нал декабрь зурул 20-нний Ккуллал шяраву. ЗахIмат ххирасса буттал хIарачатрайну кулпатрал маэшат оьккисса къабивкIун бур. Амма ва, кулак­ри тIий, цимурцаннуцIагу увну, ххюва оьрчIал ялату Ссивирлив гьан увну ур.

Хъунма хIал къабувну нинугу диркIуну, ххюва оьрчI – ххюягу арс, цахунма цивппа бивчуну бур. Нитти-буттацIа хьусса къумашиврул чIивисса оьрмулувусса ца оьрчI, цува бурцIурдил уканшиврул, вацIлувунгума ливхъун ивкIссар, тIий буслан бикIай. Вай цимурцаннуцIун ччяни дунияллия лавгсса шама-шама ­уссил бивкIулул дард ккухIингу кьисмат хьуну бур Гьаруннун. Хъунама уссу Абакар оьрмулул 17 шинаву хушрай дяъвилийн лавгун, захIматсса щаву дирну, мушакъат хьуну ур. Зана хьуну махъ, ца уссугу увцуну, цала маэшатрал хъирив Туркманнавун лавгун ивкIун, угарданул загьрулул бувну, кIиягу оьрмулуцIа хьуну ур.

Сухокумскаллал авлахърай­сса даэлий ивкIуну ур ца уссу цамагу. Укун захIматсса кьинирду дуркIун дур Буржуновхъал кулпатрал бакIрачIан.
Дяъвилул шиннардийн тIайла дарцIусса Гьаруннул оьрчIши­вугу захIматсса, ккаши-мякьсса хьуну дур. Амма кьянкьа-кьурчIисса чIаважагьил захIматшивурттал лахIан ан къаавцIуну ур. Къалевщун бур ванаву дуккаврих­сса гъира-гъавасгу. Дуклай ивкIун ур Гьарун марцIну ххювардай.
Та чIумал Ккуллал район­далийсса школардай ацIва класс къабивкIун бур. Гихунайгу дуклансса гъира буну, 9 класс къуртал байхту, Гьарун увххун ур Гъумучиял педучилищалул 2-мур курсирайн. Ва диркIун дур 1945-ку шин. Дяъви къуртал хьуну махъсса ккашилсса шинну.
АцIния мукьра шинавусса чIаважагьил гьарица ххуллункьини, 30 километр дусса хху­ллугу бахьтта бивтун, буттал шяравун учIайсса ивкIун ур дуки-хIачIанмунищалсса азихърал хъирив. Гьунтти кьини тава ххуллийх махъунай.
Гьарун кунмасса, лайкьну, узданну оьрму бувтсса, инсантурая буслан, баллан бивкIукун, махIаттал-хIайран шара вай мюрщи жагьилтураву бивкIсса яхIирай, ссавурданий, вайннал сисаврий, вайннавусса кIулшивуртту ласунсса гъирарай. Кьянкьуштал. Укунсса оьрчIая ххаллилсса аьлимтал, хьхьичIунсса пишакартал шавугу бувчIлачIисса зат бур. Махъ-чIарав ацIанма акъана, цала хIарачатрайну ва захIматрайну ххуллу ласлай, бюхттулсса даражалийн лавхъун, цала цIа халкьуннан бусрав дурсса инсанталли вай.
Вайннал бивтсса ххуллул ва дурцирив давурттал хIисав-сан дуллан бивкIукун, ххюва оьрму бувтсса хханссар.


Гьарун Буржуновлул хIадур увссар 4 доктор ва 36 элмурдал кандидат, увчIуну ивкIссар Докторнал диссертация дуруччайсса советрал председательну.
Аьлимчунал канила дурккун дур шанттуршуннийн дирсса элмийсса давуртту. Ми чIяруми итадаркьуну дур Москавлив, Санкт-Петербурглив ва цаймигу Аьрасатнал ва СНГ-лул шагьрурдай.


1947-ку шинал ххуйсса кьиматирттай училищагу къуртал бувну, Гьарун увкIун ур зун Ккуллал школалийн. 1949-ку шинал аьралуннаву къуллугъ бан уциннин, шикку байбихьулул классирттаву дарс дихьлай ивкIун ур. Ва най унува ххира хьуну ур дуклаки оьрчIан ва учительтуран. Вай шиннардий Гьарун ХIажикьурбановичлул оьрчIан кIулшивуртту дулаврил кьяйдардаву мюнпат бусса дахханашивуртту ва цIушиннарду дурну дур. Хъунмасса захIмат бивхьуну бур зунттал шяраваллил оьрчIан оьрус маз лахьхьин бан.
Аьралий бурж лавхъун зана хьуну махъ Гьарун увххун ур Дагъусттаннал паччахIлугърал педагогикалул институтравун. Му къуртал бувну махъ,1957-1960-ку шиннардий Ккуллал школалий оьрус мазрал ва литературалул дарсру дихьлай ивкIун ур. Ми шиннардий пикри буллан ивкIун ур миллатрал школардай оьрус мазрал дарсру дишаврил кьяйдардая. Дурккун дур миннул хIакъиравусса цалчинсса макьаларттугу.

1960-ку шинал ка-кумаг бан­сса, чIарав ацIансса инсан акъанува, Москавлив лавгун, цайнува цува хъуннасса конкурс ду­сса Педагогикалул элмурдал академиялул аспирантуралувун ув­ххун ур. Шивугу ва оьрус мазрал дарсру дишаврил, оьрчIан маз лахьхьин баврил кьяйдардал ялув зий ивкIун ур. Хъунмасса бахтти хьуну бур Гьарун ХIажикьурбановичлун элмий­сса каялувчинал чулуха. Ванал элмийсса каялувчи ивкIун ур Да­гъусттангу, Дагъусттаннал мазругу ххуйну кIулсса цIанихсса лингвист, кавказовед Е. А. Бокарев. Бахтти хьуну бур ванан академиктал В. Виноградов, Н. Шанский, А. Текучев, Р. Аванесов, профессортал Г. Сердюченко, С. Ожегов, М. Панов, В. Иванов, В. Чистяков, И. Баранников кунмасса элмулул корифейтурайн бакIрайн агьаврийнугу.

Вайннал бувккусса лекциярдал, дуллусса консультациярдал цин лавхьхьусса кIану бувгьуну бур Гьарун ХIа­жи­кьур­бановичлул творчествалул биографиялуву.
1963-ку шиная айивхьуну, Гьарун ХIажикьурбанович зий ивкIун ур Дагъусттаннал педагогикалул институтраву. Ванал оьрмулул хъунмур бутIа ва институтрацIун бавхIусса бур. 1966-1972-ку шиннардий оьрус мазрал кафедралул заведующийну ивкIун ур. 1973-ку шинал ивтун ур хъунама элмийсса зузалану. 1976-1980-ку шиннардий ивкIун ур филологиялул факультетрал деканну ва оьрус мазрал дарс дишаврил методикалул кафедралул заведующийну.
Кафедралий каялувшиву дуллай ивкIун ур 2010-ку шинайн бияннин.

Гьарун ХIажикьурбанович ивкIун ур Доктортурал ва кандидатътурал диссертациярду дуруччайсса советрал председательнугу. Диссертациялул советрал кьамул дайсса диркIссар элмулул доктортал ва кандидатътал хьунсса диссертацияртту Ухссавнил Ккавкказуллал цинярдагу регионная. Гьарун ХIажикьурбановичлул хIадур увну ур 4 элмулул доктор ва 34 кандидат.
Аьлимчунал канила дурккун дур шанттуршуннийн дирсса элмийсса давуртту. Ми чIяруми итадаркьуну дур Москавлив, Санкт-Петербурглив ва цаймигу Аьрасатнал ва СНГ-лул шагьрурдай. Ванал луттирду ишла буллай бур школардай, педколледжирттаву ва ВУЗирттаву. Вайннун лавайсса кьимат бивщуну бур хIал кIулсса пишакартурал.
Буржунов хъанахъиссар 4-11-ми классирттансса мукьва лакку мазрал луттирал автор.

Ванал луттирдая, методикалул пособиярттая ва словарьдая хъунмасса кумаг хьуссар ­оьрус мазрал ва лакку мазрал дарсру дихьлахьисса учительтуран. Гьарун цимилагу гьуртту хьуну ур щалагу Аьрасатнал ва дунияллул халкьуннал дянивсса элмийсса конференциярттай. Ванал мудангу хъуннасса къулагъас дайсса диркIссар оьрус мазрал ва лакку мазрал учительтал хIадур баврих, зузисса учительтурал даража гьаз баврих.

Ва мудангу хIала-гьурттуну зий ивкIссар Аьрасатнал педагогикалул, Москавуллал педагогикалул, Халкьуннал дусшиврул университетирттащал, Аьра­сатнал кIулшивуртту дулаврил академиялущал, Ухссавнил АьсатIиннал университетращал, А. Тахо-Годил цIанийсса Дагъусттаннал педагогикалул институтращал, КIулшивуртту дулаврил министерствалул учительтурал даража гьаз баврил институтращал, каялувшиву дуллай ивкIссар А. Тахо-Годил цIанийсса педагогикалул институтрал элмийсса секциялий. Гьарица шинах,1978-ку шиная 90-ку шинайн бияннин, Гьарун ХIажикьурбановичлул бу­ккайсса бивкIун бур лекциярду Санкт-Петербургливсса А. И. Герценнул цIанийсса Аьрасатнал паччахIлугърал университетраву. Бакуйсса М. Ф. Ахундовлул цIанийсса Азирбижаннал паччахIлугърал оьрус мазрал ва литературалул институтраву. КIулшивуртту дулаврил аралуву бивхьусса захIматрахлу ва лайкь хьуссар «Отличник просвещения СССР», «За отличные успехи в работе высшей школы», «Отличник народного просвещения РСФСР» лишаннан, личIи-личIисса медаллан, Грамотарттан ва Барчаллагьрал чагъардан. 1996-ку шиная шихунай ва хъанахъиссар Педагогикалул ва социал элмурдал академиялул член. Гьарун захIматрал ветеранни.
Элмулул, кIулшивуртту дулаврил ххуллийсса ккаккияр­ттайнугу, лайкьшивурттайнугу акъассагу, Гьарун бусравну ва ххирану ур кIулминнан цала инсаншиврийну, дакI-аьмал хъиншиврийну.

ЧIявусса лякъинтIиссар иш багьний ванал кумаг бувссар, чIарав авцIуссар тIисса. Гьарун тачIавгу къауругайсса ивкIун ур инсаннал даражалух, къуллугърах, ахIвалданух. Цащава шайсса кумаг ванал байсса бивкIун бур гьарица цайна увксса инсаннан.
Адаминал талихI ххуйсса кулпат бакIрайн багьавривур учай. Мукун бухьурча, хъунмасса бахтти-талихI хьуну бур Гьаруннун цанма лайкьсса, цува увчIлачIисса, гьарица ишираву цала чIарав бацIайсса кулпат бакIрайн багьаврийну. Анисат хIакин бур. ЯтIул дипломрай Медициналул институтгу къуртал бувну, чIярусса шиннардий участокрал хIакинну зий бивкIун бур.
Анисатгу, цува Гьарун кунма, аьчухсса, дакI хъинсса инсан бур. Вайннал, ххуйсса тарбиягу дуллуну, цала-цала оьрмулул ххуллийн бивчуну бур мукьва душ.
Миннавату кIива буттал шаттирдайх лавгун бур, кIиннил, ниттил кунна, медицина язи дургьуну дур. Цивппа-цивппа зузи­сса кIанттурдай хIурматрай бур.