Ттула буттал бакIрачIан бувкIсса ца-кIива иширая

Лакрал райондалул къуллугъчитал. АьвдуллатIипов цалчинмур ххуттай кияха кIилчинма. 1948 ш.

Ттул буттал, Хьуриятусcа Аьв­­дуллатIипов МахIам­мад­лул, 1935-ку шинал Грозналий бувккуну бивкIссар СССР-нул НКВД-лул политзузалтрал школа. Лейтенантнал чиндалуву зана хьуну, зий ивкIссар Щурагь Буйнакскаллал райкомпартиялул инструкторну, финотделданул хъунаману. Яла 1937-ку шинал ивтссар Буйнакскаллал райкомрал секретарьну. 1939-ку шинал тIурча, цала тавакъюрайн бувну, ва лавгссар Лакрал райкомрал секретарьну. Зийгу ивкIссар ва даврий 1954-ку шинайннин. Ва ивкIссар райкомрал партиялул бюрорал членнугу.
Муниннин ттул ппу чIиви­нияцIа шагьрурдай ялапар хъанай ивкIссар. Лаккуйнгу, хъинну чанну акъа, къаучIайсса ивкIссар. Ца базилух, шяравун цалла ниттичIан отпускалий увкIун унува, ванан ххал хьуссар хIатталлий, гъавгъун, экьибивчусса кIалабарзру. МахIаммадлун му иш хъинну оьлу бивзун, оьвкуну щарнил буттайн ХIусайннуйн, ганахь увкуссар: «Та иш хъинну ххуй бакъасса ишри жула шяраваллин, бавтIун вила махъ бияймигу, инара бакIчишивугу дурну, та хIатталлил зуманицIсса бярничIа ккурчIа-къатта бувну, кIай кIалабарзругу лагмава бишияра», – куну.

Гьунттиймур кьини, ХIу­сайннул бавтIун щарнил арам­талгу, буллан бивкIссар ккур­чIа-къатта. МахIаммад цува хIала къауххарчагу, цукун ци бантIиссарив буслай ивкIссар. Ва иш ххал хьусса цаннал (укун­мигу тачIав чан къашайхха!) Гъумукун баян бувссар, Хьурив цIусса мизит буллай бур, танил бакIчинугу шагьрулия увкIсса АьвдуллатIипов МахIаммад ур куну. Тай шиннардий МахIаммад чIявуминнан къакIулну ивкIссар. БувкIун Гъумучату милица, щяивтун линейкалийгу, увцуну лавгссар. Му чIумал нинугу диркIссар буттащал Щурагьату дуркIун. Ни­ттил буслай, ппу, ссихIгу къадурккун, лавгуна тIива уцин бувкIминнащал, цихьвагу увкуна тIива: «На чIал къавхьуну учIанна, ина гьавккури бувну хIадур ба, хъамаллуранссагу», – куну. Яла, ца-кIира ссятрава, мяйжаннугу хъамаллуращал махъунай увкIунгу ур. Гъумук ва цу уссарив кIул хьувкун, тагьар даххана хьуну дур. Буттал тиккугу увкуну бивкIун бур: «Чув чивчуну буссар цала нитти-буттах бивщусса кIалабарзру гъагъияра тIий, ми гъавгъминнан бан аьркинссар танмихI, кIалабарзру жула тарихри», – куну.
Гъумучату буттащал бивкIми ниттин къакIула, амма тай хъинну хIурматрай зана-кьулу хъанай бия тIива.

Ца цамургу иш. Дяъви байбивхьусса чIумал, Дагъус­ттаннайгу, мукунма Лаккуйгу, бивкIссар къачансса къачагътал, дяъвилийнгу къалавгун, зунттаву, ххяллаву кьюлтI хьуну, райондалул хъуниминнал хъирив «авлий буклай», партиялул даврий зузиминнал сияхIру дуллалисса. Мукунсса ца кьюкьа хIасул хьуну диркIссар Ма­ччайннал махIлалийгу – личIи-личIисса шяраваллавасса.

Нину буслай дикIайва, сайки гьарца бигьалагай кьини, ттупанггу лавсун, ппу авлий уккай­ва тIий. Яла махъ кIул хьуну бур МахIаммад, авлий уккавугу багьана дурну, ваца разведкалий куна, лагма уккан лагайсса ивкIшиву. Ца мукунсса кьини ХьурукIратусса щиннив ххал хьуну ур зунттуй ярагъуннищалсса адамина, мунал ле­ххаву руртун, ччарду дуллали­сса хъами-арамтал «шпион» угьан бивчуну бур, хьулли-ччаллугу кIунттил бувгьуну. Гай ххал хьусса ттул ппу, ца кьунттучIа, чIалачIисса кIанай, сукку къавхьуну авцIуну ур. Вава чIумал ХьурукIрату Гъумукунгу оьвкуну бур, ВацIиллул махъ «шпион» ур тIий. Му ппурттуву НКВД-лул начальникну зий ивкIун ур Гьухъалиятусса Кауров ХIанапи. Оьвкуманахь мунал куну бур, цув къаувкIун кIаначIан гъан машару куну. Ххал барча ХIанапинан кIулну бивкIун бур кIа «шпион» цу уссарив. Яла, хъунма хIал къалавгун, буттащал ХIанапигу, цаймигу шаппай бувкIуна тIива ниттил.
Бусанна ца иширая уттигу. Ва иш хьуну бур ятту тIайла буклакисса чIумал Ахъу­шиял райондалий. Дяъвилул чIумалгу, ганиннингу, ганияр махъгу, районнал хъуними яттищал, дучрайгу бурттий, къутаннайн бияннин лагайсса бивкIссар. Мукун, 1942-ку шинал, ттул ппу ятту тIайла бу­ккан най унува, Уручуллал шяраваллия арх бакъасса кIанай, ванан ххал хьуну ивкIун ур ярагъуннилгу алгусса 3 адамина. Гай ванал чIарах бувккун лавгун бур. Га кIанайсса яттил ттурзан ХьурукIуллал колхозрал диркIссар. ХьурукIратусса удаман Къандалаев СсапардучIан бувкIун, гай шамагу цIухлай бивкIун бур, та цIана бурттий лавгсса адамина цуя тIий. Ссапардулгу жун кумагран увкIсса шяравачури куну бур.

Буттангу щак багьну, гай ца бикIан бюхъайссарив, анаварну хьхьичIунай лавгун ур. Гайннахьхьунгу иривну, цува райкомрал секретарь ушивугу ашкара хьуссания, так ца Аллагьнан кIулли ци хьун най бивкIссарив. Гай бивкIссар, дяъвилиягу лабивкIун, хъямалашиннарду дуллай заназисса мяйжаннугусса къачагътал.
Ттула буттан ккавккун бивкI­сса гьарзат къачичланна. Ванайн шамилла покушение дурну диркIссар, шамиллагу щаву дирну, амма оьрмулуцIа къавхьуну ливчIссар. Тай шиннардий партиялул даврий зузиминнал кулпатирттангу хъунна­сса нигьачIаву диркIссар. Дяъви къуртал хьуну махъгу къачагътал кьюлтIну цащава шайсса зараллу биян буллай бивкIссар.
Ппу 1949-ку шинал 9 зуруйсса партшколалийн МахIачкъалалив лавгсса чIумал, жул къатлувун цIу руртун диркIссар. Хьурив­сса жул къатрал 1-мур зивулий кьатIувппай чIавахьултту ба­къассия, циняв хIаятравунмай буссар. Так жул буттал буттал АьвдуллатIиплул дуссукъатта бия кьатIувппай ца чIавахьулу бусса, цачIана даврил хIакъираву увкIсса инсан гиччава щаллу авансса. Га чIавахьулттийх лухIи навтливух дурксса ацци, цIугу щуну, дуртун диркIун дур. Ттун дахьра дакIний дур, щалла щарнил халкь бувккун, цIу лещан дурсса чIун. Му чIумал ттун оьрмулул 4 шин дия. Жул къаттагу зумащарницI буссар. Ттигу ливчIун бур та иширал барашин дуллалисса лухIисса тталлу.

АьвдуллатIип АьвдуллатIипов,
ш.Хьур