ЦIанихсса агьулданул цIанихсса арс

Цала арсурвавращал:
Багьадур, Мурад ва фронтрая зана хьусса Теймур. 1945 ш.

Мурад Къажлаевлул ппу МахIаммад Къажлаев увну февраль зурул 2-нний хъанахъиссар 130 шин. Агана музыкалулмур дунияллий арснал цIа машгьурну духьурча, ванияр къалувну машгьурну дур медициналулмур дунияллий бутталмур цIагу.

МахIаммад Къажлаевлул мархри бур щайх Жамалу­ттиннул тухумрая нанисса. МахIаммадлул ниттил нину Шу­аьнат бивкIун бур щайх Жамалуттиннул душ. Ванил душ Рукьижат щар хьуну бивкIун бур Давуд Къажлаевлун. Давудлул ва Рукьижатлул дянив хьусса оьрчIавасса ца ур МахIаммад Къажлаев.
Увну ур МахIаммад 1893-ку шинал Гъумук. Ванал ппу Давуд Дагъусттаннай ва мунил кьатIув машгьурну ивкIун ур варсив ва къуттакьяпри буруххайсса ус­ттарну. Къажлаев Давуд заллу­сса машлул къатта бивкIун бур Бущихъавгума (Ботлих). Варсив ва кьяпри цивппагу баххай­сса бивкIун бур 19-мур ттуршукулий Ккавкказуллал дякюрулун ккаллину бивкIсса Ттуплислив. Давудлун муксса ххуй бизайсса бивкIун бурхха ва шагьру, ванал цалва арсурваврава­сса ца – МахIаммад, тикку гимназиялийн дуклан авкьуну ур. Дуклакиссаксса хIаллай оьрчI ялапар хъанай ивкIун ур цала буттал ссурахъичIа. Ванал цува заллусса заргалнал дуссукъатта бивкIун бур таний цIа дурксса арманинал Авлабар тIисса базаллуву.


Ттуплислив мусил медальданий ванал був­ккуну бур гимназия, мукунма ххаллилну къуртал бувну бур Петербурглив Аьрали-медициналул академия.


МахIаммадлул 1911-ку шинал мусил медальданий къуртал бувну бур Ттуплисуллал Цалчинмур гимназия. Увххун ур яла Петербурглив Аьралий-медициналул академиялувун. Вагу хьхьичIунсса ккаккиярттайну къуртал бувну, зана хьуну махъунай, увххун ур Ккав­кказуллал аьралий ва санитар управлениялийн, 1-мур разрядрал хIакин хIисаврай. Муния махъ Азирбижаннавун ивзун, цал ЗакIатIаллал полкрал хъунама хIакинну, яла Бакуйннал лазаретрал ординаторну зун ивкIун ур.
1920-ку шинал ва тIайла увккун ур Щурагьун, Дагъусттаннал стрелковый полкрал хъунама хIакинну, махъату – 13-мур дивизиялул лазаретрал ординаторну.
Ялагу МахIаммад зана хьуну ур махъунай Азирбижаннавун. Бакуй, Семашкол цIанийсса азарханалий зий, укунасса хIакинная тIайла хьуну, бивтун бур хъунасса аьлимчунайн, кафедралул каялувчинайн бияннинсса захIматрал ххуллу.

МахIаммад Къажлаевлул ттатта Юсуп-хIажи цалва арснал оьрчIащал:
МахIаммадлущал, Загьидинащал ва Бадавинащал. 1906 ш.

Цалнияр цал машгьур хъанан диркIун дур хирург-ото­ларинголог МахIаммад Къажлаевлул цIа. Ванал къашайшалтраву къачансса бивкIун бур цIа дурксса балайчитал ва актертал.
Ка сававсса, куртIсса кIул­шивуртту дусса хIакин ушив­руцIун, МахIаммадлуву бивкIун бур цайми-цайми гьунардугу. Цалва пишалул буржру биттур бувну махъ ванал лякъайсса диркIун дур чIунгу, гужгу цайми давурттаха зунссагу. Масалдаран, ванан хъинну ххуйну кIулну диркIун дур литература ва искусство. Бакуйсса Оьруснал театрдануву А. Грибоедовлул «Горе от ума» пьесалул премьералул хьхьичI Азирбижаннал халкьуннал артист А. Шарлаховлул (МахIаммад Къажлаевлул къашайшалтравасса ца) цалва коллективрахь увкуну бивкIун бур: «Явара, залдануву Къажлаев уссар. Текстраву цикIуй ляхъан мабулларду, профессорнан пьеса дакIних кIулссар», – куну.


Ванал бакьин бувну бур (ххассал бувну бур) цIанихсса цимиягу балайчинал чIурду.


МахIаммадлун хъинну ххирасса диркIун дур суратру ришлан. Уттинин яхьуну дур ванал рирщусса, ххишала чувчIав дакъасса суратру. Миннуву дур хьхьичIавасса Гъумучиял шагьрулулссагу. Ванал рирщусса суратирттавух дур та заманнул инсантуралсса, тIабиаьтралсса, шяраваллал­сса. Сурат рирщуну махъ му га суратрайманачIан чара бакъа диян дайссагу диркIун дур ванал, сурат ларсъсса чIунгу чирчуну, хIатта му ци фотоаппаратрайн ларсъссарив мунил журагума чивчуну. МахIаммадлул цалчинмур фотоаппаратну бивкIун бур «Фотокор» журалулмур.

Нину Рукьижат (щайх Жамалуттиннул душнил душ)
цилва арсурвавращал: МахIаммадлущал, Юсуп-хIажинащал ва Загьидинащал. 1900 ш.

МахIаммадлун мукунна хъи­нну ххирасса диркIун дур лавгзаманардацIун, тарихрацIун дархIусса цимурца. Укун, ваначIа хьхьичIарасса затирттал коллекцияртту бивкIун бур. Вайннал библиотекалуву бивкIун бур Лермонтовлул, Пушкиннул, Тютчевлул, Услардул, Бестужев-Марлинскийл луттирдал цалчинсса изданияртту. Бухсса луттирдугу ванал, бакьин бувну, цIу байсса бивкIун бур, яла вайннул оригиналлу, суратругу рирщунгу, музейрдан пишкаш байсса бивкIун бур.

МахIаммадлун кулпатну нясив бувну бур Елена Михайловна тIисса оьрус душ. Вагу бивкIун бур ванал къашайшалтравасса ца. Студент заманнай Еленан, мискиншиву сававну, чIярусса ссятирдай килисалул хордануву (церковный хор) балай тIун багьайсса бивкIун бур. ЧIунин зарал хьуну, арцугу цачIун дурну, ва багьну бур хIакин КъажлаевлучIан. Ванал, личIлулну угу-урувгун, увкуну бур: «Связкардай къурхъ дур, балай тIун къабучIину бур вин. Хъиннува хъинни… ина ттун хьурча, на ина оьрмулухун хъин булланна», – куну. Душгу рязи хьуну бур.

Бущихъи. Давуд Къажлаевлул варсив буллай ивкIсса Машлул къатлул сурат.1908 ш.
Къатрайсса тIаннул улттуй чивчуну бур: «Торговый дом Д. Кажлаева»

Еленалмур гьунар, лавайгу чивчусса куццуй, бивкIун бур музыкалуву: ванил ххуйну балайгу учайсса бивкIун бур, усттарну къавтIунгу бизай­сса бивкIун бур. МахIаммадлун Еленаха чIалачIин къадиркIун дур. Вайннал дянив хьусса арсурвавравасса цаннан – Мурадлун бигьану бивкIун бакъар цалий ацIан: ниттин ччай бивкIун бур ванал музыка язи бувгьуну, буттан тIурча, ччай бивкIун бур арснал медицина язи дургьуну. Ахиргу, Еленалмур бияла ялтту буккан бивтун бур МахIаммадлул.
МахIаммад Къажлаевлул цIа дирзун дур Азирбижаннавусса Кусары шагьрулийсса азарханалун, мукунна, жунна цинявннан кIулсса куццуй, ванал цалла ватандалийсса Гъумуксса азарханалунгу.