«Жула Рапи»

Ссапарбаг Аьбдуллаевлущал ва Сиражуттин Илиясовлущал

ДакIнин бичавурттава

Ккуллал райондалул шяраваллил хозяйствалул зузалтрал профсоюзрал райкомрал председательну уну, на 1964-ку шинал Москавлив ца зуруйсса курсирдай усси­яв. Ми курсирдай мукунма сайки циняв регионнаясса на кунмасса шанттуршунния ливчу­сса уртакьтал бия. Ца кьини лекция буккин жучIан бувкIуна ВЦСПС-раву зузисса ца хъамитайпа. Жух буруглай бавцIунугу бивкIун, танил: «Шикку Дагъусттаннаяссагу вакилтал бусса ххай бура», – увкунни. Буру учарду жугу (Дагъусттанная жу ряха унуккива).
«Гьаксса хъина, на ххариссара «зунттал барзултращал» хьунабакьин, ттун ххирассар Дагъусттан», – увкуна танил.
Тти та ци тIун най бур тIисса кунма, жу жухьва жува пиш-пиш тIий буссияв. Та яла байбивхьуна лекция ккалай. Лекция цуппагу профсоюзирттал комитетирттал партиялул ва цаймигу жяматийсса организациярттащал дахIаву дуну, цалла даву дуллалаврил кьяйдардаясса бия. Цаппара хIаллава, ца чансса аглангу хьуну: «Зу бухьун­ссару, циваннивав на ляличIину Дагъусттаннаяссагу бурив тIий цIухлахисса», – кунни танил.
«Вагь, – учав на яла чIаравсса гьалмахчунахь, – та хъамитайпа дукIу жучIан профсоюзрал конференциялийн бувкIун бивкIсса инсан бунуккар, ява, бурча!».
Яла танил дуруна укунсса дакIнин бутаву:
– На ва цимилгу уттинингу бусав, амма уттигу тикрал банна, – увкунни танил. — На цикссагу кIанттурдайн бивссара, амма Да­гъусттанная кунма нава лап рязину цайми кIанттурдая зана къавхьуссара учингу бюхъанссар. ХIакьинусса кьинигу ттун хъамакъабитай ти­ккусса ца райондалийн хьусса ттула аьрххи. Профсоюзирттал конференцияртту нанисса чIун дия. Командировкалий МахIачкъалалив буна, ца шяраваллил кIанайсса профсоюзрал конференциялий гьуртту хьун ччива учав. Бувсунни, маслихIат бунни гьансса кIантту. КIюрххил МахIачкъалалия бувккун, ахттакьунмай бивунав лагмара зунттал вив ларсъсса райцентрданий­сса ца шяравун. КIикку профсоюзрал хъунаманащал ихтилат буллай щябивкIун бунува, ганал увкунни, райондалул 1-ма секретарьнал, инагу бувцуну, цачIанмагу буххи тIий ур куну. Жу буххавривун, столданухагу ивзун, хьхьичIунай хьунни чурххал личIину лахъ акъа­сса, интеллигентнайну лархсса костюмравусса авурсса, жагьилсса адамина. Гава цIана бучIан бувсса чайлул чашкардахун буру цIухху-бусу буллай, ихтилатрай. КIа цувагу ихтилат бангу усттаршиву ду­сса, цаманал дакIниймур ласунгу кIулсса ия. БувчIин бав ттула аьрххилул мурадгу.
Хъирив кьини жу щархъайн биян бан ва буцингу цала райкомрал машина тIайла бувккуна. Конференциялийгу, цува хьхьичIну, райкомрал жаваб дулайсса кIия- шама зузалагу, райисполкомрал председательгу, щархъал хъуними ва цаймигу гьуртту хьун бувуна.
Мунийнугу, конференциялий кIанал бувсса ихтилатрайнугу ттун бувчIуна 1-ма секретарь райондалул оьрму, кIиккусса инсантал ххуйну кIулсса, итххявххун зузисса каялувчи ва сакиншинначи ушиву.
Гайксса инсантал бавтIсса кIанай жула райондалул хъунаманая цIарду даву, гьай-гьай, ххишала бакъа тIааьнсса зат бия жун. Перерыв шайхту, Дагъусттаннаяминнащал архIал лекторначIангу лавгру. Танингу на гава цIана увчIуну, хъямала багьуна. Ялагу цаппара дакIнин бичавуртту дурссия…
ДакIнин багьлай бур ца цамургу зат. Ккуллал райондалий аьдатравун дагьну дуссия райондалул жаваб дулайсса давурттай зузими, графикрайн бувну, чIун-чIумуй щархъай жяматирттащал хьунабакьлакьаву. Ца мукунсса, Хъюйннал шяраваллил жяматращалсса, хьунабакьаврий оьрмулул угьарасса Аьвдуллагь тIисса адаминал цала ихтилатраву ттухь: «КIа жула райкомрал цалчинма секретарьну зузисса ххаллилсса чувнахь ттула мурадгу щаллу хьушиву, ттула чулуха дакIнийхтунусса барчаллагь тIий ушивугу буси», – увкуна. Яла бувчIин бувна, цанма пенсия къатIайлану бивхьуну буну, тIайла бацIан бан къабюхълай, азурда увккун ивкIшиву.
– Ахьтта хъап-шаплий лавгра Ваччав. На кIаниннин кIа райкомравунагу увхсса инсан акъаяв. Цаннал кумаг бувну, увхра хъунаманал кабинетравун. «Вагь, бутта­уссу, инагу увккуннахха, уххаву цира, щяикIу, игьалагу», – куну, столданух щяивтунна. Ча хьуссияв, бучIан бувна гацIана чайлул стакангу. Бусав ттула дакIниймур. Хъинну вичIигу дирхьуну, яла оьвкуну телефондалувух, щищаллив гъалгъа бунни, дяъвигу бунни. Яла ттунгу бувчIин бунни, гьарзат щаллу дурну, гихунмай баян бантIиссар собесрал куну. Барчаллагьгу куну, ивзун авчура, тти гьаннача тIий. «Ссавур дува чансса, мукун къалагайссар», — куну, кьатIату ца жагьил уххан увну: «Ва бутта­уссу га Хъюйннал шяравун иян ан гьан багьлай бур», – увкунни. Ххишалдаран, на тIайла уккан цувагу кьатIув увккунни. КIукунсса автомашиналийгу ттула оьрмулуву цалчинъяв щяивкIссагу. Иян ув­ссара ва хьулухун. ПаччахI нанисса ххай бухьунссия хъюймигу, на «Волгалий» увкIукун…
Ца базилух МахIачкъалаллал кьини хъун дан бувкIсса «Лакрал майдандалий» буру. «Тана жула Рапигу най», – кунни ххарину ттущал­сса гьалмахчунал.
– Ургула, чIявуми вих къахьунгума бюхъайссар, та щаллусса министрди тIий. ЦIанакул цукунсса-бунугу къуллугъ биривма, ттупанчарттугу чулухун бивчуну, телохранительтуращал занай бур. Та тIурча, мудангу тукун цувалу ачай…
Хьунабавкьуминнащал цала зумуну пиш-пишгу тIий, барча буллай, яхши-хаш буллай, Рапи най ия. Гъан хьунни жучIангу.
«Шиву кIия концертращал бувкIсса жула душваран чан-кьансса нацIу-кьацIу дур», – куну, канихьсса пакетгу буллунни гикку­сса цаннахьхьун.
Ва дия Рапи республикалул экономикалул министрну зузи­сса чIун.
Бусанна ца цамургу мисал. Имам Шамиллун 200 шин шаврил юбилейрал байрандалул кьини Оьрус­нал театрданул хьхьичIалу лакрал дурцIуну дия. ЧIявуссаннал вив лавсун, бавцIунма столданух байран кIицI дуллалиминнавух хIала увххун, мудана куна, тяхъану Рапигу ия. Га дия ганал къуллугъ кьабивтсса чIун. ТIайланма учин, чан бакъая, байран барча дуллай, яхши-хаш буллай бунува, ганал кьабивтсса къуллугърацIун бавхIуну, цивппа къаччан бивкIун бушиву кIицI буллалиссагу.
Рапи тIурча: «Зу ци тIий буру, инсан мудана цава ца къуллугърай къаикIайссархха, къагьарив щаллусса ацIния кIира шинай министршиву давхха», – тIий, цала зумуну пиш-пишгу тIий, хьунаавкьунащал аьчух­ну ихтилатру буллай ия.
Чансса дакъар цала буллугъсса оьрмулуву Аьвдуразакьлул арс Рапи Абакаровлул лайкь дур­сса наградартту. Амма, жул пикрилий, миннувугу ца яла язимурну ва хьхьичIунмурну, «Жул Рапи» тIий, илданул дянив ванал цIа мудангу бусраврай ва хIурматрай зумух ласлай бушиву духьунссар.
Гьарун ХIасанов

***
Рапи Абакаров райондалул хъунамасса чIумал на зий уссия РК КПСС-рал инструкторнугу, колхозрал председательнугу. Я жулмур колхозрай, я цайми шяраваллал колхозирттай бакъая электричество – я лаккуй, я Бажиганнай.
Бакрес-Бажиганнал авлахъирттал къутаннай бакъая ятту, лухIи ризкьи бакьайсса типовойсса ппаллу (кошарарду), ризкьичитурансса къатри. Ми гьарзат щаллу дан дуруна Рапинал хIарачатрайхчин.
ЦIуну даврий авцIусса колхозрал гьарцагу председатель Рапинал, цащала архIал увцуну, кIул айва шяраваллил хозяйствалул министерствалул хъуниминнащал, партиялул обкомрал вакилтуращал.
Райондалул колхозирттал строительствалулсса булланшиврул колхозирттая дартIсса арцуцIух бан бувна Ваччав кIира зивулийсса МСО-лул (Межхозяйственная строительная организация) къатри.
Лултту-Къурув асфальт-бетон­далул завод бувансса проект дан дурссия цува экономикалул министр­ну авцIусса чIумал. Мукунна дан дурну диркIссар ШавкIуллал неххайхсса ламу бансса проектгу. Агана гилунай къаувцуссания, бюхъайва га ламу бувну бикIангу.
Рапи ия ххуйсса сакиншинначигу, инсаннащал ихтилат буван, маслихIат ккаккан шайсса чув-адаминагу.
Оьрмулул юбилейгу, ялун нанисса ЦIусса шингу барча дуллай, чIа тIий ура Рапинан цIакьсса цIуллушиву, лахъисса оьрму, кулпатраву талихI!.
МахIмуд Аьлилов

***
Рапи Абакаров райондалий каялувшиву дуллалисса чIумал район диркIссар хьхьичIунминнул кьюкьлуву. Дурссар чIярусса давуртту: кIира зивулийсса райадминистрациялул къатри, Ваччавсса Культуралул дворец, АТС-ру бувну, зузи дурссар шарда инсантурачIа телефонну, зузи дурссар заправка. 1984-ку шинал Щалагу Аьрасатнал экономикалул бяст-ччалливу хьун дурсса хьхьичIуннайшивурттахлу Куллал райондалул лавсун бивкIссар Занази ЯтIул ттугъ.
Райондалул каялувчиначIан приемрайн увкIсса инсан ваначIату рязину акъа къалагайссия. ЦачIу зузиминнал дянивгу ва ия хъинну хIал бавкьусса, хIурмат лавайсса инсан. Ттунгу кьисмат хьуссия ванащал зунсса. Жагьилсса оьрмулий мукун лавайсса къуллугърай зий унугу, ва ия ниттила увсса сакиншинначи, каялувчи.
ХIурмат лавайсса Рапи Аьбдуразакьович, на дакIнийхтуну барча тIий ура вихь 75 шинал юбилей, чIа тIий ура вин чIярусса ххуй-хъиншивуртту, цIуллушиву!
ТIагьир Абакаров

***
ХIурмат бусса Рапи Аьбдуразакьович! ДакIнийхтуну барча дуллай ура вил 75 шинал юбилей! Ина чIярусса хъамакъаритансса чIапIив чирчуссар Ккуллал райондалул тарихраву. Ина жун чIявуну дакIнингу агьара, культуралул къатравун, администрациялул зданиялувун ва цаймигу, ина райондалий зузисса чIумал дурсса, объектирдавун бухлахисса чIумал. Дуллалисса давриву, учайсса мукъуву ина гьунар бусса ияв, инсаншиву хьхьичIунсса каялувчи ияв.
ЧIа тIий ура вингу, вил кулпат Зинангу цIакьсса цIуллушиву, наслулиясса ххаришиву!
Аьбдул Загьидиев