Фазуй, вин дакIний бурив?

Фазу Аьлиева бувкIуна жучIан, Дагъучпедгизрайн, 1962-ку шинал.

Дия редактортурал къатлуву укуннасса зузи кьини. Циняв, сайки циняв, бия цала-цала кIанттурдай. Вана производствалул заведующий цала кьянкьасса чIуний типографиялийн амрурду буллай. Вана лезгиялма редактор цала авторнащал рязи къахъанай. Авторнангу ссибизлай. Туну, га ур да, хьхьурду уттара дуллай, чичлай ивкIсса инсан. ЗахIматри ганан редакторнал аьйрду кьамул дуллан. ЧIурду лахъ хъанан бикIай.
Тамур мурцIувми бур баянну цирив ккалай. Къатлуву найрду бивсса кунмасса гъай-гъай бур. Амма вин, Фазуй, цичIав баллай бакъар. Ина лахъну, ритм дурурччуну, балай кунма, ккалай бура гьам назмурду, гьам проза. Ина я хъяй бура, я вил ятIул чIаврдайх мукьал кIунтIру ккуру лагай. Шиккува учин, цалчинмур кьинива жу, вияту кьюлтIну, вийн «ятIул чIавру» чайссия.
ДакIний бурив, ххира Фазуй, тай архсса шиннардий цуксса хъуннасса диркIссарив учебникирттахсса ва учебно-методический пособиярттахсса аякьа?
Учебно-педагогический издательство дикIайва Просвещениялул министерствалул каялувшиврулу, министерствалий буссия Учебно-методический советгу. Та чIумал УМС-рал каялувчину уссия МахIаммад ХIамзатович ХIамзатов, просвещениялул министрнал хъиривчу. УМС-рал ххал бигьлай бия шамилчинми классирттансса лакку мазрал, яру мазрал ва лезги мазрал учебникру. Ттуйнгу оьвкуна лакку мазрал учебникрал автор хIисаврай. Ина бувкIун бияв яру мазрал учебникрал редактор хIисаврай. На бувсъссия ттула учебникраву бумуния, ххигу бувссия мунил диялдакъашиву ссаву дуссарив – му Дагъусттаннал багьу-бизулуцIун бавхIусса бакъашиву. Учебник бушиву таржума бувсса, луттирая я оьрчIал кIулши лахъ даврин, я ватан ххирану тарбия баврин хайр бакъашиву. ОьрчIан аьркинни учебникирттай кIулшиву дулун цал цала шяраваллия, цала улклуя, яла байбишин «хъунмур Ватан» лахьлай.
Элмулуха зузиминнал УМС-ран бувчIин бувна, учебникирттан аьркинсса кIанттул материал дакъашиву, оьрчIанссагу дагъусттан литература итадакьлан аьркиншиву.
Фазуй, дакIний бурив, цимил лавгссарав инава гьам министрначIан, гьам ганал хъиривчуначIан, гьам школарттал институтрал директорначIан, аьркинсса чагъарду тIалав буллай? Дагъусттаннай оьрчIансса художественный литература итадакьлан чара бакъа аьркиншиву тIалав буллалисса документирттащал ина занай бивкIссара хIукуматрайн.
Ттул ххирасса Фазуй! Ина Москавлия бувкIунав тти­ликIрах хъару хьуну! Танияр шихунмай, перестройка дайдишиннин, Дагъусттаннал ряхва мазрай дуклай дуссия оьрчIансса литература. Жула «Ниттил мазрал» учебникру («Родная речь») авадан хьуссия кIанттул материаллайну. Миччая дайдирхьусса патриот тарбиягу, оьрчIал кIулши гьарта давугу.
Яла ина хъиннува лахъ хьунав, Фазуй! Корректоршиврия редакторшиврийн, тиччагу – оьрчIансса художественный литература итадакьайсса редакциялул заведующийшиврийн.
Ца кIирисса гъинтнил кьини, кьунниялай, шардасса ттул телефон зяр куна. Ласав трубка:
– Курзи Маммаевнай, багъишла ити, вил кумаг аьркинну бур!
– Ина Муса урав? Цивхьуну бур? Фазу цIуллуну бурив? ОьрчIру цукун бур???
– Циняв ххуйну буру! На цамур затрал хIакъиравура! Ттул Фазу «Дагъусттаннал хъами» журналданийн гьан буллай бур.

Курзи Къажлаева

СсихI зумув буссаксса

Ттун Фазу дакIний бур нава 1940-ку шинал Араниннал дянивмур даражалул школалийн жагьилсса учительну зун увкIсса шинал цалчинмур классраву дуклай. Та чIумал бия Фазу цила чIунархIал душвавраву хьхьичIун ливчуну – назмурду ляхъан дуллай. Ца чIумал жунний ялапар хъанайгу бикIайссия – жул гъаншиву дуссар. Яла на МахIачкъалалив лавгра, гичча – Москавлив, мукун ттул янила душ бакъа хьуна. Махъ, Дагъусттаннал Чичултрал союзрал председатель хьуну, ЦIадалив увкIсса чIумал, му бия поэзиялул чанна лахъан бувсса жагьилсса хъамитайпа. Жу му тIайла бувкссия Литературный институтраву дуклан, мичча байбивхьуна Фазу Аьлиевал бюхттулсса поэзиялувунсса ххуллугу. Шаэрнал творчествалул цIана Дагъусттаннал литературалуву агьамсса кIану бувгьуну бур.
Фазу бур захIматчи, Дагъусттаннал халкьуннал шаэр Юсуп Хаппалаев ттухь буслан икIайва, кIюрххил ссят ххюнний цува чантI учин айшиву чIаххувсса Фазу Аьлиевал машинкалул кьутIлил. Мунил чивчуну бур хъинну чIявусса шеърирду, назмурду, насрулийсса произведенияртту. Мунил поэзиялул бакIщаращи бур Дагъусттан, буттал шяравалу, микку ялапар хъанахъисса халкь. Фазу Аьлиевал аьч дурну дур цила халкьуннал яла ххуйми хасиятру – чувшиву, аькьлу-кIулши, маз чIяву бакъашиву, ялун кьянкьа-кьурчIину чIаларчагу, дакI тIайлану дусшиву дангу, ччаву дангу кIулшиву. Му цуппагу бур даин цила геройтураву –миннаяту хIайранну, дакIнийхтуну, бюхханну буслай. Ватандалул тема – му так мунил творчествалул тема дакъар, му дур мунил оьрмулул кьанун, мунил гражданшиврул лишан.
Фазу Аьлиевал поэзиялул ва прозалул геройтал, образру – ми, дачIрасса, ялттурасса персонажру дакъарча, сагъсса, жула лагма-ялттусса инсантал бур. Поэт-лирик, поэт-трибун, му бур даин республикалул жяматий оьрмулул дязаннав. Ттун чIявуну баяй, «Вайксса чIявусса чичлайгу бунува, ванища цукунни бюхълахъисса циняв республикалул иширттаву гьуртту хьун, щалва Дагъусттаннайх буклан?» – тIий.
Фазу Аьлиевал захIматрал кьимат ттучIа бюхттулссар. Цаягу шаэр акъар Фазунияр чIявусса чичлачисса. Мукунсса захIматрал, энергетикалул, циняв ясир бан шайсса гьунарданул, лахIан дан къашайсса дакIнилли Фазу Аьлиевахьхьун каши дуллалисса, нигь дакъа бакIгу гьаз дурну, жагьилтурал шавкьиращал зун. Цал на увкуссия, Фазу так цихава цуппа лавхьхьусса бур куну. Му мукун бугу бур, – оьрмулувугу, творчествалувугу так цихава цуппа лавхьхьусса. 30 шинал хьхьичI «Зунттал хъами» журналданул редакторну Фазу бавцIуну махъ, му бувххунни Дагъусттаннал периодикалул яла ххуйми изданиярттал кьюкьлувун. Редакторнаща бювхъунни профессионалтурал коллектив цила лагма лаган бан, журналдания Дагъусттан хъаннил къайгъурду, буруккинну, умудру чIалачIи буллалисса дагьани хьун дан.
Творчествалуха зузисса инсаннан хъинну бусравссар цува увчIаву – буккултран, дустуран, цайнна вихшала думиннан.
Ххуйсса мукъул зун гъира бутайссар. Ттун Фазу кIулли вихшала дишинсса дус хIисаврайгу. Амма мунил яла ххирамур дус бур поэзия. ЧIа тIий ура Фазун, ттунма куна, поэзиялийн хаин къашаву. Жува сагъну буссаксса – творчествалуха зий личIаннав.
Расул ХIамзатов