Каспийскаллал флотилиялул 300 шинал тарих

Каспийскаллал флотилиялул тарих байбивхьуну бур 300-нния лирчусса шиннардил хьхьичI. Ванил дайдихьугу хьуну дур шанма мачта бусса «Орел» тIисса фрегатрая. «Орел» тIисса цIагу Аьрасатнал гербрал савлугъран дирзун дур. Фрегат бувну бивкIун бур Аьрасатнал Парснащалсса машлул арарду цIакь даву, гьарта-гьарза даву мурадрай, мукунма Волгалийхсса машлул ххуллурду буруччинсса пикрилий.

1667-ку шинал июль зуруй Романовхъал династиялиясса кIилчинма оьруснал паччахI Алексей Михайловичлул увкуну бур: «БикIантIиссар жучIава хьхьирил жамирду», – куну. Ва амругу бувну бур Коломенский уездрай Дединово тIисса шяраву жамирду буллан.
Шикку буллан ккаккан баврилгу цила хIисав диркIссар. Шикку бивкIун бур аьралий жамирду бан бавкьусса яла ххуймур вацIа. Махъ Дединово хьу­ссар Аьрасатнал флотрал жамирду байсса центр.
Ххюва зурувату 1667-ку шинал ноябрь зурул 14-нний хьу­ссар Аьрасатнал тарихраву ца агьамсса кIану бувгьусса иш – гьану бивзссар «Орел» тIисса цалчинсса аьралий жамилул, цийгу 22 ттуп бусса. Ва хьуссар Каспийскаллал флотилиялул цалчинсса жамину. Ванищала архIал бувссар яхта ва цаппара мюрщисса цайми жамирдугу. Ххалбигьавуртту ва ученияртту дурну махъ вай тIайла бувкссар Ашттарханнайн.
Амма флот бансса цалчинсса шаттирду тIайлабацIусса къавхьуссар. 1770-ку шинал, Степан Разин бакIчисса восстание хьусса чIумал, жамирду ччувччуссар. Яла, 50 шинава,1704-ку шинал, Петр Цалчинманан пикри хьуссар Каспий хьхьирий Аьрасатнал машлул дахIавуртту цIакь дан. Ва хIадур буллан ивкIссар «Персидский походрайнсса» флот. 1722-ку шинал июль зурул 18-нний 22 азара инсанная хьусса десант 274 жамилий Ашттарханная Каспий хьхьирийн бувкссар. БакI дургьумур кьюкьлуй каялувшиву дуллай ивкIссар цува Петр Цалчинма. ЦIанасса Ухссавнил Дагъусттаннал чулийсса зуманицI ливккун, зуманицIух хьуну, аьрал Дарбантлив бавчуссар. Августрал 23-нний ххуллул аьралуннал бувгьуссар шагьру. Жамирдал кьюкьлул диян дурссар тиккун артиллерия ва дука-хIачIанмур. Аьрасатнал аьрал, ххув хъанай, цIу-цIусса аьрщив ласлан бивкIссар. Муданма ­Аьрасатнал хьуссар Дарбант, Баку шагьрурду ва миннуцIухсса аьрщив.
Аьралий иширттан кумагран ва ларсъсса аьрщив дуру-ччин, Петр Цалчинманал хIукму бувссар Ашттарханнай аьралий флот кIанттул хьунсса порт бан. Укунсса хIукму бувну бивкIссар 1722-ку шинал ноябрь зурул 15-нний. Тания шихуннай му кьини ккаллиссар Каспийскаллал флотилиялул гьану бивзсса кьинину.
Петр Цалчинма ивкIуну махъ Каспий хьхьирий оьруснахь диркIмур канила дуркссар. Ми зана дан хъирив увкссар Екатеринал заманнайсса хьхьичIунсса ишккакку Григорий Потемкин. 1781-ку шинал 2-мур ранграл капитан Войновичлул каялувшиннаралусса жамирдал кьюкьа дуркIссар Ашттарханнайн. Мунияр шихуннай Каспий хьхьирий диркIссар аьралий жамирдал кьюкьа. Аьрасатнал Каспий мютIи буллай 100 шин хьуссар, 1813-ку шинал чирчуссар Гюлистоннал дакьаврил икьрал. Мунийн бувну, Аьрасатнахь ихтияр диркIссар Каспий хьхьирий аьралий флот битан. Дяъвирду къананисса, паракьатсса чIумал Каспийскаллал флотилиялул буручлай бивкIссар Каспий хьхьирийсса машлул иш ва балугърал мяъданну, мукунма буручлай бивкIссар оьруснал машлул мурадру Ираннаву.
Аьралий лайкьшивурттахлу флотилиялун буллуссар георгиевская лента. 1920-ку шинал флотилия лайкь хьуссар ХIурматрал ЯтIул ттугълин. Ва награда вайннал лайкь дурссар Энзелийская операциялуву кIяла флотилия бувгьуну тIий. Награда цIанагу яхьуну дуссар. Буттал кIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъви байбивхьусса чIумал Каспий хьхьирин нигьачIаву къадиркIссар, вай цала хьхьирий къуллугъ мунияту бартбигьлай бивкIссар. Щала дяъви наниссаксса хIаллай Каспийскаллал флотилиялул жамирду стационар къуллугърай бивкIссар Ираннал портирдай.
1942-ку шинал Сталинград буручлачисса ЯтIул аьралуннан кумаг буллай бивкIссар. Граждан дяъвилий ва Буттал кIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъвилий дурсса лайкьшивурттахлу 1945-ку шинал август зурул 27-нний Каспийскаллал флотилиялун ЯтIул ттугълил орден дуллуссар.
Дяъви къуртал хьуну махъсса шиннардий флотилиялул полигоннай мудан ххал бигьайсса бивкIссар цIусса ярагъ.
СССР тили-хъили хьуну, хьхьичIра Союзравун духлай диркIсса республикартту личIи хьуну махъ, флотилия Бакуяту МахIачкъалалив ва Ашттарханнайн бизан бувссар. Ашттарханнай хьуссар вайннал агьаммур база.
ЦIанасса чIумал флотилиялувун бухлахиссар ракетный сторожевой жамирду, мюрщисса ракетардал ва артиллериялул катерду, десантрал жамирду, хьхьирил бахьттагьалтрал частьру, зуманивсса артиллериялул аьрал ва цаймигу.
2002-ку шинал август зуруй Каспий хьхьирий хьуссар хъуннасса лагрулийсса флотилиялул учение. Шикку гьуртту хьуссар Аьралуннал ва гьавалул гужирдал, АьФ-лул Виваллил иширттал, Обороналул, Транспортрал министерстварттал ­частьру ва подразделенияртту. 2005-ку шинал июль зуруй Каспийскаллал флотилиялий хьуссар Каспий хьхьирил зуманицIсса хIукуматирттал аьралуннал ва хьхьирил гужирдал вакилтал бавтIсса дунияллул халкьуннал дянивсса конференция.
2010-ку шинал Каспийскаллал флотилия бувхссар Кьиблалул аьралий округравун.
2012-ку шинал дайдихьулий флотилиялухьхьун «Дагъусттан» тIисса кIилчинмур жами булун­сса пикри бивкIссар. Амма, ЛухIи хьхьирий испытания дуллалисса чIумал шторм гьаз хьуну, жамилун зарал бивссар. 2012-ку шинал июль зуруй бакьин бувсса жами гьуртту хьуссар Ашттарханнай хьусса Аьралуннал ва хьхьирил флотрал кьинилун хас дурсса парадрай.
2012-ку шинал октябрь зурул 7-нний флотилия гьуртту хьуссар Сириянавусса Аьрасатнал аьралуннал операциярдаву.
Операциялуву мукунма гьуртту хьуссар МахIачкъалаллал базалийсса мукьва жами: «Дагъусттан», «Град Свияжск», «Углич», «Великий Устюг».
2018-ку шинал апрель зуруй Аьрасатнал обороналул министр, аьралуннал генерал Сергей Шойгул хIукму бувссар флотилия Каспийскалийн бизан бан. Байбивхьуссар хьхьирил зуманив инфраструктура ва аьралитурансса къатри дуллай. Пишакартурал бусласимунийн бувну, Каспийск Аьрасатраяр къулайну бивхьуну бур Гъанмур Баргъбуккавал региондалий аьралий ишру нанисса кIанттурдачIа. ЦIанасса чIумал Каспийскаллал флотилия хьхьичIва кунмасса гуж бусса аьралий объединение хъанахъиссар.
Шивун бухлахиссар ракетардал, торпедарттал ва артиллериялул катерду, десантрал жамирду, хьхьирил бахьттагьалтрал частьру ва цаймигу гужру.