Гъумук лахъа-хъунсса даражалий тIиртIунни гьайкаллу

Ва ларгсса алхIаткьини Гъумук хьунни цаннияр ца бусравсса мероприятияртту. Цалчин, ххаллилсса сакиншиндарай тIиртIунни къуллугърал бурж биттур буллай жанну дуллусса низам дуруччай органнал зузалтрансса гьайкал. Лакрал райондалий виваллил ишир­ттал отдел тIиртIуния шийнмай къуллугърал бурж биттур буллай ливтIуцири зузалтрал цIарду чирчусса гьайкал дацIан дурунни Аьрасатнал МВД-лул «Лакский» МО-лул къатрал хIаят­раву.

Мероприятиялий гьуртту хьунни Республикалул виваллил иширттал министр, полицалул генерал-лейтенант Аьбдурашид МахIаммадов, культуралул министр Зарема Бу­ттаева,  транспортрал ва ххуллул хозяйствалул министр  Жамбулат Салавов, Лакрал райондалул бакIчи Юсуп МахIаммадов, Халкьуннал Мажлисрал депутат Марат Илиясов, ДР-лул Жяматийсса палаталул хъунаманал хъиривчу Ссапар Аьбдуллаев, райондалул идарарттал хъуними, виваллил иширттал отделданул зузалт, чIава аьралитал, ливтIуминнал гъан-маччами.
Гьайкал тIитIаву районда­лул оьрмулуву агьамшиву хъуннасса ишну ккаклай, Юсуп МахIаммадовлул кIицI лавгунни жува абад буллай бушиву тахсиркаршивурттащал талай жанну кьурван дурсса вирттаврал аьпа.
Аьвдурашид МахIамма­дов­лул дакIнийн бивчунни къуллугърал бурж биттур буллай ливтIусса Лакрал райондалул виваллил иширттал отделданул зузалт, увкунни минная бюххансса махъру.

Гьайкалдания пардав гьаз дурунни Аьвдурашид Ма­хIам­мадовлул, Юсуп Ма­хIамма­довлул ва ливтIу­миннал мачча-гъанмин­нал. Къуллугърал бурж биттур буллай жанну ду­ллуми дакIнийн бивчуна ца лахIзалийсса пахъ багьаврийнугу.
Муния махъ хъамал лавгуна, лагма-ялттусса чIалачIингу ххуй-хъин дурну, цIу дуккан дурсса, Ханнал-МизитрачIасса тарихийсса хIатталлийн – Хан-Муртазялигу, Сурхай-хангу бувччусса кIанттайн. Юсуп МахIаммадовлул бувсунни вара куццуй чIалачIин ххуй-хъин дуван дакIний бушиву Щамхалтурал-ХIатталлилгу.
Райондалул бакIчинал мичча хъамал бувцуна XIII-мур ттуршукулий бувну бивкIсса Чарван-СарайлучIа дуллалисса давуртту ккаккан дан. Ми давурттал бакI дургьунугу ур Кисловрай яхъанахъисса жула ххаллилсса ла­ккучу Аьлил АхIмадов. Шиккугу къуртал шавай дур реставрациялул давуртту.

Махъва-махъгу хъамал бивуна Тахо-Годил цIанийсса ДР-лул Национал музейрал филиалну хъанахъисса Муса Маннаровлул цIанийсса Гъумучиял тарихрал ва кIанттул музейравун. «Культура» проектрал лагрулий шиккугу дуллай бур хъуннасса ремонт. Уттинин даххана дурну дур нузру ва чIавахьултту, даркьуну дур цIусса пол, дурцуну дур щин. ЦIу бувну бур ялтту­сса чIира. ЛирчIсса давурттугу къуртал дурну, музей чIал къавхьуну зий байбишинтIий бур.
Укун хъин-хъинсса давур­ттайну Гъумучи цIу лаглай, район хьхьичIуннай хъанай душиврия ххарисса асардащал лавгуна бусравсса хъамал Лакку билаятрая.

Хъиривмахъ хIисаврай

Ларай кIицI дурсса хъинну бусравсса давурттавух дия Гъумучиял шагьрулул дянивсса Ханнал-Мизитгу, кIанил чIаравсса хIатталлил парчагу, цIу буккангу бувну, я ххари буллалисса чIалачIиндарайн бувцуну бушиву.
Цал уттигу дакIнийн бутан, хьхьичIва «Аьрккул-Ахъ» куну учайсса бивкIсса кIа кIанттай увччуну уссар лакралгу, Да­гъусттанналгу, сайки дунияллулгу тарихраву лиххан бан къахьунсса кIантту бувгьусса кIия чув – Чулахъ Сурхай-хангу, ванала арс Хан-Муртазялигу. Муртазялил кIалабарз, щукру Заннайн, яхьуну ливчIун бур ттинин цуппа бусса куццуй. Буттал Сурхайлсса тIурча, бувагу бакъар. Жунма цинявннан кIулссар цукун бакъа шайсса бивкIссарив кIалабарзругу, мизитругу, зияратругу зувилку шиннардий. Ча, кIа Аьрккул-Ахънил хIатталлия ливчIмур кIантту жунма буруччин аьркинссар ххазиналул ххуллий.

Вава ххазиналул ххуллий­ссар Гъази-Гъумучиял кьиблалул къирагърайсса Симирдарал-ХIатталугу. КIанийн Щам­халтурал-ХIатталу кунугу учайссар. КIа хIатталу кIикку душиву тасттикь шаврийн бувну 1950-ку шинал тIайла бацIан бан бювхъуссар муниннин був­ккусса ххуллийх най бивкIсса Дагъусттаннал тарихрал хъинну хъунмасса бутIа – яни Щамхалтурал паччахIлугърал хъуншагьруну (столицану), Тарки бакъача, Гъази-Гъумучи бивкIшиву. Ванил хIакъираву «Илчилий» жува ттинингу чивчуссия, тикрал къабулланну.
Амма, цимил тикрал барчагу, тачIавгу ххишалану къачIалачIисса затну хъанахъиссар, сайки цичIав чIарах дуккан къадиртун, кIа хIатталу дуруччаву – абадлий ядаву! Му жуйва цинявннайсса мубараксса буржри.

Махъсса шиннардий Гъумук, Лаккуй, райондалул бакIчинал хIарачатрацIух, дурунни ккалли дансса диялсса давуртту, аьмну багьу-бизулулгу, культуралулгу ххуллийсса – ми къачIалайгу жува бакъахьунссару. Амма хъунмурчIин Гъумук хIасул хьу­сса тарихийсса ххазинарттал, памятникирттал хъар, кIай дуруччаврил ва кIайннул ялув харж буккан баврил къайгъурду так ца кIа райондалийн къабагьлагьиссар (на ва зат хьхьичIвагу кIицI бувссия). КIай ххазинарттал ялув дакI цIий дикIан аьркинссар дунияллийцири лакрал.

Цал уттигу тикрал бан ччай ура: хIакьину ляличIиссара къулагъас дан багьлагьисса ми памятникирттавасса цану хъанай дур жура кIицI дур­сса Щамхалтурал-ХIатталу. Ва объектрал статусгу чанна-чанну республикалул лагрулийсса хъанахъиссар. Ва хIатталлил лагма дан аьркинни итталу дацIансса исвагьисса чапар. Лази-лакьи дурну, лайкьсса даражалийн дуцин багьлай бухьунссар цурда хIатталугу, щамхалтурал лишанну дусса кIалабарзругу. ХIасил, жува бан аьркинни хIарачат кIа кIантту ссавнилусса тIивтIу музейрал кьяйдалийн буцинсса. Аьщуйн щусса маслихIатру ттуща бан къахьунссар, на му чул куртIну кIулсса пишакар акъара. Амма жула дянив чан бакъархха мукунсса иширттал специалистал, дизайнертал. Так щак бакъа чIалачIисса зат бур ца – кIа тарихийсса хIатталу хIакьину цурда дусса куццуй ритан къабучIишиву, кIа «зузи дан» аьркинну бушиву.
Руслан Башаев