Косминал аьпалуцIунсса хъиривмахъру

Космина Исрапилова

* * *
Дагъусттаннал халкьуннал шаэр Космина Исрапилова дунияллия лавгун мукьцIал лавхъунни. Дунияллийн ля­хъайхтува ляличIисса цIанил заллу хьусса, цIаниха лав­хьхьусса яргсса оьрмугу бувтсса Косминал бивкIугу дакIру гьулусан дурсса, дуниял диялну ятин дурсса хьунни. Космина Исрапиловал тIилисин лаласун тIайлабацIу хьуминнавух нагу буссара. Поэзиялул аьламраву ванил творчествалул тарг чара бакъа дакIру жура-журасса асардал гьузиххин дуллалисса дия, ванил ихтилат мудангу дакIний личIайва, бюххайва. Иминсса бикIу, аьнтсса бикIу, кьамулсса бикIу, къакьамулсса бикIу, яни ци мяъна-мурадрайсса бухьурчагу, чара бакъа хIисавравун ласунсса калимартту дикIайва. ТIайланма учинна, на Космина сагъну бунива ванил гьунарданул кьимат ттувува бушиву кка­ккан буван бюхъаврийн щукрулий бура. На ванил шанна макьала лакку мазрайн таржума дур­ссия гьашину, юбилейран хасну тамансса макьалартту чирчуссия, бюхъайссаксса къулагъас дурссия. Цуппа дунияллия гьан хьхьичI ванил, ххуллухъиндаран кунма, ттучIан барчаллагьрайсса СМС-ка дуркIуна. Ттулва буржну ккаллигу буллай бура Мариян Илиясовал цIанийсса «Дара­ччилул» душваврал Косминахь ххуллухъин тIисса кунмасса вай дакIнийхтунусса махъру буккултрал хьхьичIун ласун.
ПатIимат Рамазанова

Аьрщи ва ссав мачча дайсса хIакьсса шаэрналли

Ноябрь зурул 23-мур кьини «Дараччилул» душваврангу, лакрал агьалинангу агьамсса кьинир – гьамин ва кьини дунияллийн бувкссар кIива машгьурсса хъамитайпа – цил цIа бусраврай дакъа зумух къаласайсса Мариян Илиясова ва цIурттал цIай бусса цIанищалсса Космина Исрапилова. Вайннун кIиннинмагу кьисматгу, тIайлабацIугу хьуну бия ца миллатраву ляхъангу, му лахъа-хъун буллай, цаннил цаннин кумаг буллай, чIярусса шиннардий цачIу аьмсса давурттаха зунгу. «Дараччи» клубрал ца яла чялишмур член бия Космина. Мариян сагъну буни итабавкьусса лу «Поэтический портрет матери» (2015 ш.) Косминалли хIадур бувсса. Мариян дунияллия лагайхту, ванил аьпа уттава буллалисса даврил хъаргу Косминалли ларсъсса, 2018-ку шинал дунияллийн бувкссар Косминал хIадур бувсса Марияннуятусса лу «Воспетая народом», Косминал бюххансса ххарур Марияннул гьайкалданий буссагу.
Косминал 60 шинал юбилей дурну шиннагу гьан дурар. Заннал ванин халкьуннал цихрасса ччаву ккаккансса сант дуллусса кунмасса иш хьунни. Ттун кIулссия Косминахун цIуцIаву дахчуну душиву, на махIатталгума хъанай бияв ванил Дагъусттаннал шагьрурдай ва районнай хъанахъисса мероприятиярттай гьуртту хьун ччисса гъирарай. ТачIав къабучIанна, къачча къаучайва, кIу къабивзун, цийнма оьвтIинийн, цилва мукъух мякь бунийн бачайва. Ваца дунияллухьсса ххуллухъиндарансса куннасса юбилейрал гьантрай на Косминащал сайки щаллагу Лакрал райондалийх бувкссияв, Гъази-Гъумуксса хьунабакьаврий ванил цал архIал пахрулийсса ва пашмансса чIуний увкуна: «Лакрал райондалиятусса халкьуннал шаэртураву ца на ливчIун бура», – куну. Гъази-Гъумукгу, Щаравгу, ГьунчIукьатIувгу, Хьуривгу ва дакI тIиртIуну кьамул бувна, ваних вичIидишин ччи­сса чIявусса бия. Ялавай нани ххуллий бивссияв жу Шахьував – Косминал буттал шяравун. Буттал къатрал бухкIуллий бавцIусса чIумал, ванил дакI гьулусанну душиву асар хъанай бия. Гьай-гьай, дакI дачIлай, Косминал кIицI лавгуна цихра къулагъас къадурсса кIанттурдугу бушиву, дулунну тIисса наградартту къадуллушиву. Ванил дакI хьунмур буслай, на буссияв: «Косминай, вил юбилейрду ва наградартту хьхьичIри дусса», – тIий. Учарухха, чичрулун чаран бакъассар куну. Леркьунни Косминал дуниялгу, чикъавчунува чIявусса асардугу, луттирдугу ливч1унни. Амма Лакку билаятрал цIурттавух пар-партIий дикIантIиссар аьрщи ва ссав мачча дурсса цIанил залуннал Косминал цIагу. Шиккува кIицI лаган, ванил ссукIуврай цуманаллив увкуна лакрал шаэртураву халкьуннал шаэрнал цIа дусса шаэр къаливчIссар куну. Ва хъиншиврунсса иш бакъар. Дунияллул кьимат бищайссар, дуцин дувайссар агьалинал цалва шаэртурахсса къулагъасрайнугу. ХIазран бакъар хъунисса шаэртал ляхъайсса. Гьунарду буллан лявхъусса вирттал кунма, ми вирттаврал чувшиврия пасихIну буслан шаэрталгур бакъа чара бакъасса. Шаэртал бухлагарча, миллатгур бухлагаврил ххуллийсса.
Ттулла макьала къуртал дуван ччива цIусса Косминахъул ва цIусса Мариянхъул ялунмайгу букланнав жула миллатрал дянива тIисса дуаьлийну!
ХIазичун бунугу, кIицI лаганна, нава Косминаятусса дакIнийн бутаву чирчушиву гьаваллаву, самолетрай, Москавлив левххун нанисса ппурттуву. Косминан ттун дакIнийн бутан ччан бивкIхьунссия цIурттая цIурттачIан гъанний – ссавруннал гъунттулу чичлан аьркиншиву.
Гульшан Хасаева,
М. Илиясовал цIанийсса «Дараччи» фондрал президент

Ванил жунна кьадиртунни асардал дуниял

Космина Исрапилова Дагъусттаннал Национал библиотекалул хьхьичIунсса дус бия, библиотекалул сипталийну дуллалисса мероприятиярттай гьуртту шайва. Жул буккулт гъирарай бучIайва ваних вичIи дишин, ванилгу гьарманах къулагъас дувансса чIун лякъайва. Ванил цилва лу дунияллийн буккайхту, хьхьичIва-хьхьичI цила наставникнал Расул ХIамзатовлул цIа дусса жул библиотекалийн лавсун бучIайва. Библиотека ххирая ванин, библиотекалунгу ххирая ва.
Лавгунни ва дунияллия жунна язисса хъус – цила творчествалуву дирхьусса дакIгу кьариртун. Ссавруннал ххуйшиврул ясир увсса буттан душнин Космина тIисса цIа дизан дакIнийн багьхьунссия. Косминаллив буниялттунгу цилла цIа цIурттачIан гъан дуллали­сса творчествалул ххазина кьабивтунни. Ванин асар шайва гьарзат: бургъилухсса гъаралгу, ратIнил жюржулул чIугу, чапардануцI ххярхсса тIутIивгу, зунттая ккуру нанисса чарттугу… Вай гьарзат ванил усттарну назмурдавун дуцайва. Ва бия цал архIал космосрал тIилисиндалул инсан, пирпилу кунма куклу­сса, чаннасса, гьавасрал дакI дурцIусса, муницIухва пикрирду кIусса, хьхьичIун бурувгсса, ччаврих, цIимилух мякьсса. Ванил творчествалул ххуллий­сса бущи саргъунсса ва сивсу­сса бия. ДакI дарцIуну найгу бия цилвамур ххуллийх. Ва,18 луттирал автор бакъагу, ххаллилсса таржумачигу бия. Ванил оьрус мазрайн таржума бувна Да­гъусттаннал чичултрал биялсса асарду. Луттирдал чIалъаьлувун – библиотекалийн ва чIявуну бучIайва, дуллалисса мероприятиярттан кьимат бищайва, маслихIат байва. Жу ванил буса-учаймуних къулагъас дувайссия мудангу, ванил хIурмат жучIа хъунссия. Дунияллия лавгунни жулва Космина, космосрал чанигу цищалва лавсун.
Сарат Жабраилова,
Р. ХIамзатовлул цIанийсса Национал библиотекалул хъунаманал хъиривчу

Косминал къуртал къабувсса балай

ПасихIсса мукъул магьир­сса усттартурал, Да­гъус­ттаннал чичултрал творчество чIарасса ратIругу, хъунисса нехругу цивун нани­сса хьхьириха лащан дуварчагу, тIайлахьунссар. Лащан баврил мяъна ядиширчарив, хьхьири хъунни, гьай-гьай, хьхьирилмур агьамшивугу хъунни ратIнилмурнияр. Амма ратIру, нехру дакъассания, хьхьиригуя бакъасса. Вана укунсса, куртIсса, художникнал инстинктрал вибувцIусса бур аьламрал, тIабиаьтрал ва оьрмулул музалущал гъаншиву дусса Космина Исрапиловалмур хIайрансса музагу. ВичIи дишара ванил «Ссут» тIисса назмулувусса экьинанисса чIурдах, зунгу асар хьунтIиссар поэтессал щугълурдал туннурдал тарггу, ванил асардал тIуркIулул ягиншивугу:

Я читала у Пушкина «Осень»,
И хотела спросить почему
Так не пишет он прелести весен,
Не влюбляется в лето, зиму.
Но теперь я его понимаю,
Разгадала осеннюю грусть,
И дождем все невзгоды смываю,
Мрачным днем
над стихами тружусь.

Мудангу Косминан ссут ххирая шинал цайми чIуннардияр, лавгунни цуппагу дунияллия ссуттихунмай… Косминал чичайва оьрус мазрай. Махъсса шиннардий ва лакку мазрайгу чичлай бия. Ванин, рувхIанийсса аваданшиврул залуннан,цилла назмурдаву дишинмуних луглангу къабагьайва, лагма-ялттусса цимурцагу, щаллагу дуниялгу поэзиялул видурцIусса дуну тIий, ванил гьармунихсса ябитаву шаэрнал зумунусса дуну тIий, пасихIсса мукъул мухIлу-хIингу, кьиматгу ххуйну кIулсса буну тIий. Косминал поэзиягу, прозагу Дагъусттаннайнгу, дагъусттаннал багьу-бизулийнгу, занакьулушиндарайнгу дакI тIайласса, бавкьу­сса бия, ва кIану хIисавравун лавсун, Космина мяйжаннугусса лакрал миллатрал, Дагъусттаннал халкьуннал шаэргу бия. Цилла творчествалуву Дагъусттаннал халкьуннал физиология ва география къаккаккан дувангу къашайссия ванища. Бусса куццуй. ХIакьну. Ванил «Дагестания» тIисса трилогия Да­гъусттаннал оьрму бусса куццуй ккаккан буллалисса произведение бур. Ва так варсуя ва къуттакьяпуя бакъарча, Дагъусттаннал халкьуннал хасият лаласунсса ва, дюхъангу дурну, аьч дувансса хIарачат бур, дагъусттанлувтурал адаврая ва массавраясса бур. ХIайп, ччяни лавгунни Космина. Творчествалул чагъираву художникнал-шаэрнал, прозаикнал планну дялирчIунни, ва, яла-яла кьурчIи бизлазимурдив – къабивтунни Космина оьрмулухасса, ччаврихасса, цIусса хияллахасса цIусса балай къуртал буваннин.

Асият Буттаева,
философиялул элмурдал доктор

Ххаллилсса тарбиячи ва ххуйсса нину

Космина Исрапиловащал на хьунабакьайвав личIи-личIисса мероприятиярттай, культуралул ва литературалул байраннай, жулва журналданул редакциялий, буттал къатлуву ичIува. Цуппарив ттун цалчин ккавкссар Расул ХIамзатовлул юбилейрай 1983-ку шинал. Хъюрухъ багьсса кIизул жюружанттащалсса, гассят янилун багьайсса яргсса аьнтIикIа бия. Та чIумала машгьурнугу бия «Дагъусттаннал правда» ва «Комсомолец Дагестана» кказитирттайсса материаллайну. Та чIумалсса редактор Иззат Аьлиевлул хъярчирай увкуна, Косминахьхьун махъ буллалийни: – Ва «КаминналучIасса» Косминар…Ванил республикалул машгьурсса инсантуращалсса интервьюрду дуккайва «КаминналучIа» тIисса цIанилу. Косминал цищала ихтилат буллалиманахьхьун оьрмулул мяъна-мурадирттая, кулпатрая, творчествалия, даврия аьчухсса суаллу буллай, ихтиварнал дакIнил дуниял аьч дувайва, чIявуну му инсанная цакуну цама шайва, ганиннин къакIулну бивкIмур ялун личайва. Гьаннайсса, Косминал «каминдалух» усттарну гьарманал барт ттирихIайва. Ванил цуппа оьрус мазрай чичлачи­сса чичура учайва, амма махъату кIул хьунни лакку мазрайгу чичайсса бивкIшиву. Косминал творчествалун лахъсса кьимат бивщуссар Дагъусттаннал халкьуннал шаэртурал Расул ХIамзатовлул, Юсуп Хаппалаевлул, Фазу Аьлиевал, Камал Абуковлул, МахIаммад-Расуллул; ванил произведениярттал анализ дуруна литературоведтурал Сулайман АхIмадовлул, Аьбдулла ВахIидовлул ва цайминнал. Му бакъассагу, ванил произведениярттах къулагъас дунни дагъусттаннал прозалул ва поэзиялул билингвизм ахттар дуллалиминналгу. Ванил «Ина цура?» тIисса кьисса филологиялул факультетрал программалувун бувтун бур, «Дагестания» тIисса роман-трилогиялуллив биялсса бястлийсса ихтилатру сукку бунни, цавай – цIардай, гайми – дащуй бихьлай. Косминаяту циявагу цавай хIайранну бикIайва, гайминнан ва къабувчIайва. Мийн-тийн бакъа исватмур мури – гьунар бусса творчествалул инсантурал лагма-ялттусса хаварду мудангу личIи-личIисса бикIай, цакуццуйсса бургаву къадикIай миннах, дикIангу къабюхъайссар. Амма инсаннал гьунар бушиву инкар буваву – му тIайладакъашивур. Ца ацIра шинал хьхьичI на, журналистикалул факультетрай дарсру дихьлай бунува, кIул хьуссияв Косминал душнищал, вара цIанищалсса Косминащал. Му авурсса душнийхчIин ттун загьир хьуна поэтесса Космина Исрапиловал цамургу лишан – ва ххаллилсса тарбиячи ва ххуйсса нину бушивугу. ХIайп, лавмартсса азарданул зевххунни творчествалул чагъраву хияллугу, кьуватгу аргъирайсса яхIлувсса хъамитайпа, Дагъусттаннал халкьуннал шаэр, лакку душ, космосрал цIа дусса зунттал душ. Аьпа баннав цил!
Аьжа АьбдурахIманова,
«Зунттал хъами»
журналданул хъунама
редакторнал хъиривчу

БургъичIан гъансса хъамигу бикIай

Бургъиха лавхьхьусса хъамигу бикIай. Вай цивппагу дунияллийн буккайхтува ссавруннал мугьру бивщу­сса бикIайхьунссар. Ягу Заннал гьунарду бачIлачIийни, сахаватну гьунар булаврицIун, ва хъуни яру бусса душ ттюнгъану карав бувцуну гьуркку бувхьунссия, аьрщарайн итабакьиннин. Ва дунияллийн буккайхту, цалчинмур бахшишрив буттал ванин дирзсса цIа хьухьунссия. Укунсса цIа дусса душ цамур бикIан къабюхъайссия!

Я – горянка
с космическим именем,
Это имя дано мне в аванс.
Но, на крылья
судьбу свою выменяв,
Долететь бы мне только до Вас…

Ва дунияллийн бувкхьун­ссия, жуятува цинявнная ци-бунугу кIулну. Яла байбивхьуна паргалну ва магьирну мукъурттиву ва ххуттардиву дихьлай ччавугу, оьрмугу, пахругу, лавмартшивугу, вихшалагу. Хъаннил поэзия, хъаннилмур психология кунна, личIиссар. Ванил назмурдугу цIурттал пар бусса дур. Ванил прозалул аьчухшиврул бу­ккултрал дакIру гьулусан дуллай дур. Космина кIула цинявннан. Ва, агьалинал ккучунналувух хIала хьуну, бяйкьаймур, итталун къабагьаймур бакъая. Лапва яргсса, мютIий къахъанахъисса кIизул къудурсса хъюлчай ханну лавсун бачайсса бия. Аьркинний, яру гъалгъатIи бувну, кьабагьан кIулссагу бия.
Косминах,чув-бухьурчагу, хъуннасса къулагъас дия. Ттюнгъасса хъамитайпа бия. Ца шагьрулий яхъанай бухьурчагу, жу Фейсбукрай кIул хьуссияв. Яла жу хьунабавкьуссияв, ккаккайвав цаннин ца. ЦIусса шинан хас дурсса «Дараччилул» шадлугърай цуппа ттущал кIул шаврия ххарину бусса бусайхту, ттул дакIгу ххарил лехлай дия. Буниялттунгу, жу цаннин ца ххуйну бувчIайвав. Ттун дурчIлай дия ганил дакI аьраттал, хъювсул дуккаврил савав, га хъинну личIлулсса, куртIсса бия. Шаэр дунияллия лагайхту, миллат ятин шайссар. Жувагу гьанавиххи хьуну ливчIунну Косминал багьну нанисса цIукул хъиривгу буруглай.

Мы простились с тобой,
попрощались,
Проводили в небесную даль…
Ты уходишь, как имя красивая,
На земле оставляя печаль!

Паракьатну шанашу, ххирамур! Вин цIурттал дянив ххуйну бухьуви…
Светлана Султанова,
ДГПУ-лул преподаватель