Мурад Къажлаевлул дакIнийн бичавурттава

«Музыка бакъасса хха
хъару дакъасса ххар…»

Дайдихьу № 37

…ХIамзатовлул поэзиялуву на мудангу хIайран айвав шаэрнал хъанничIансса хIурматрал. Шаэр, хъамитайпа лавай буллай, бюх­ттул буллай, ваниха балайрду ля­хъан буллай ур. Цал-цал ттун ххан бикIай хIамзатовлул хъаннил прототипталну ванал цалла ниттил, кулпатрал сипатру диркIсса…

… Расул ХIамзатовлул ттун хас дурну чирчуссар «Рождение песни» тIисса назму…

Строка без музыки бескрыла.
Ты удружи мне, удружи,
И все, что в слове сердцу мило,
На музыку переложи…

Ттун хъинну ххирассия Расул…Ттигу шилагу лаласун хъанай акъа­ра ва жущала акъашиврул пикри. На ттухьхьунма нава суал буллай икIара: хьумурвагу цир? Ваналния цIакьсса цIуллу-сагъшиву дуссия. Ттул пикрилий, иш цIуллушивруву бакъая. Иш ванал хъанахъимур цимурца цалла дакIнивух, къюкIливух итабакьлакьавриву бия. Махъсса шиннардий ванахух ххарарххусса азардугу дия нервардацIун дархIусса. Ялун урган мудан тяхъану чIаларчагу, дакIниву ва хъанахъимунил ялув буруккинттарай икIайва. Зун къакIулссар Совет Союз лияву ванал лялиян дурсса куц… Ххишалдаран Дагъусттаннай ялун лирчу­сса даркку-шарккурдугу…
ЦIанагу, цал-цал, ттухухва нава лавгсса чIумал, ттун ххан бикIай Расуллул ттучIанма оьвчинсса, телефондалувух учин­сса: «Мурадик, ссаха зий ура? Ина дакI хъун хъанай урав къакIулла! Кьарити цимурцагуча, ухьхьу, бувансса гъалгъа бурча». На мукун бугу-байссия, кьадиртун цимурца, лагайссияв, ванал оьвкукун. Ттун кIулссия ванал багьана бакъанува къаоьвчиншиву. Цила чIумал жу укунма щябивкIун МахIачкъалалив Опералул театр баврил ялув ихтилатрай буссияв, ва театр жул яруннил хьхьичIри бугу-бувсса. Расуллущал архIал жу чагъар чивчу­ссия СССР-нул ХIукуматрайн, театрдануву «оркестрданул яма» дувара, дагу-дачайсса, ва ялату тахтардайну дагу-мадащари тIисса… Амма къадурна. Жун хъинну ччай бикIайва жулва шагьрулий итталун багьансса Набережная бувну, амма къабувна, хьхьирил зуманицIух личIи-личIисса ресторанну бувну. Жул хияллавурив цамур набережная бу­ссия…
На чивчусса «Жизнь и музыка» луттираву хъинну чIярусса лажинтру дуссар Расуллуясса. На ва увсса кьинилийннин ванан хасну назмурдугума чирчуссия.
Творчествалул ялув жул дянив цал-цал бувчIу-къабувчIурдугу шайва, амма, хъунма хIал къалавгун, цичIав къавхьусса кунма, куннал кунначIан оьвчайссия. Расул цинявннал ялтту учIайва, щийн-бунугу къаччан бивкIун къаикIайва. Цал вайнначIан цурку увххун ия, Расул ялун увккун ия му, чапарданул ялттугу лавхъун, ливхъун нанисса чIумал. Цуркул хъирив Расуллул оьвкуну бия: «ЧIярусса дацав? Ява дарцумунил яла вилла кару къаччуччин», – куну. Махърив, милицанал цурку увгьукун, Расул мунахлу увкссар, итаакьияра тIий.
Расуллул мукъурттийсса балайрду чичлай бия цIа дурксса совет композитортал, балайрду щаллу буллай бия га чIумул машгьурсса балайчитал: Марк Бернес, Лев Лещенко, Иосиф Кобзон ва чIявусса цаймигу…

Най дия шинну. Расуллул тIутIисса пишлих къаурувгун, ттун бувчIлай бия шаэр жучIавату лаглай ушиву. ДакIнийри ванал цалва ПатIиматлуцIа хьусса чIумалгума буллалисса хъярч: «Ина цIунилгу вила Валидах эшкьи хьуну урав?». Ва кулпатрацIа хьуну махъ жул цинявппагу хъярчру чуннив бакъа хьуна… Вания махъ Расул ттун мудан ккаккайва чIирттаравува, дакIгу гъаргъун…

РасуллучIансса ттулва асарду на ккаккан бувссар фильмрдацIунсса музыкалуву: «В горах мое сердце» (1964 шин) хьуссар Расуллуясса цалчинсса фильмну, кIилчинмур – «Тропа Гамзата» – ванал буттаясса (1969 шин), «Кавказец родом из Цада» (1970 шин), «Расул Гамзатов: четки лет» (1983 шин).
Ттуща учин къабюхъан­ссар Расуллул цалва дустуравасса цуманащал цукунсса арарду диркIссарив. ЦавайнначIан ванал ччимур чIумал оьвчин бюхъайва, вайми – ялачIин хьунабакьиннин хъамавабитайва. БикIайва ванал щищаллив­сса «къадусшиврул» ялувсса хавардугу, амма ттун ваная тачIав къабавссар цама инсаннаясса оькки­сса махъ. Цаманал бачин бувсса аьркин бакъасса ихтилатругу кьукьайва…

Ва икIайва ка-кумаг буван анавар уккайсса, мукъуйну инсан тяхъа уккан увайсса, хъин увайсса. Цал ура къаша-шай хьуну, мукьцIалуннийн лархъсса температуралущал. УвкIунни Расул хIакинсса цала дуснащал, бухкIуллиява цала дуснахь: «МахIаммад, кIулну икIу ва симулянт ушиву, ванал ца-цикIуйгу къацIуцIиссар. ЧIалачIи бува ванан цува цIуллуну-сагъну ушиву. ЦIана Валида-ханумлул ванан нахIусса дукра дулунтIиссар…». Цукунни, туну, укунсса мукъурттия махъ хъин къахьунгу…
Амма цаллами къювурдая, захIматшивурттая цайминнахь къабусайссия. Оьрмулуву бувагу цалли ванал, цува ивчIан хъунма хIал къаливчIсса чIумал, аьрза, цIуру-кIуру бувсса, азарханалийсса цахьва цукун ура увкукун: «Оьккину ттиликI (спина) цIий дур, ина вих къахьунссара», – кусса.
Расуллул циняв дустурая ттул дустал шайва. Цал дакIнийри ванал ттухьва тавакъю бувсса Мустай Каримлул произведениялийнсса башкирнал «Ночь лунного затмения» цIанилусса фильмрайн музыка чичи куну. Ми­ккува увкуна: «На дакI дарцIуну ура ина му музыка башкирнал цалва чичин тIий бивкIсса ку­ццуй чичинтIишиврий». Ванал тIийкун хьугу-хьуна.
Цама шаэрнал учинтIиссия, так ттул назмурдахун чичлачу музыка, вин цайми автортурал цибайссар куну. Цаманал учинтIиссия, амма Расуллул – такIуй. Расул цинявннан так хъинмур ххуймур чIа тIий икIайва. Ттун ххуйну дакIний дур ванал цайми шаэртуращал­сса ва чичултращалсса дусшиву. Га дикIайва дакIнийхтунусса. ЦIана, цуксса хIайпнугу, творчествалул инсантурал дянив дакъар укунсса. Расул, «цалва варси цинявннайх бутлай», цайми гъили буванмур буллай икIайва.
Вана укунсса ивкIссар ва ­уссар Расул ХIамзатов!
2013 ш.