Ниттирссу щар булун

Ттул дурусну ца шин хьуна, Дагъусттаннал шяраваллил институтгу къуртал бувну, агрономнал касму лархьхьуну, ттула шяраву колхозрал агрономну зий. Шиккува колхозрал экономистну зий бия, ттущала институт бувккуну бувкIсса, ПатIимат тIисса, ттунма ччан хьусса, душгу. Ттуйн Сунгъур учайссар. Жу дуклай бунува дакIурдил лавсъсса инсантал бияв. Дуклаки­сса шиннардий цайми студентътуращал Ттуплислив экскурсиялийгу лавгссияв. Гай кьинирдайгу жу, хъиннува цаннахух ца лавгун, цаннал ца лавсун, гьарца чулуха тIиссакссагу, гъанну кIул хьу­ссияв. «Институт буккайхту, ташулул хьунну» тIисса икьралданийнгума буклай бу­ссияв. Амма ттул шаппасса иширал жу гьич цачIун хьун битлай бакъаяв.
На яхъанай уссияв ттула ниттирссу АнисатлучIа. На чIивину унува ттул нину-ппу, захIматсса авариялухьхьун багьну, хха­ссал къавхьуну бия. На Анисат ниттирссил, хъунагу увну, ду­ккингу увнав. Ниттирссу цуппагу, циваннив, щаргу къавхьуну, ваца ттул иттав ялугьлай ливчIсса кунма бикIайва. Нава чIивиний хIисавравун ласлай къаивкIсса хасият ялун лирчуну чIалан диркIуна ттун ниттирссиву. Ганил хасият, кIюла дурккун, чIаххувращал, гъанссаннащал рагьансса багьантту ляхълахъисса тагьарданийн кIура дарну дия. Му ишгу ттун ниттирссил хасиятраву нава институт бувккуну увкIун махъ хъиннува хIисав хьуна. БакIрайва на Анисат паракьат банмур буллай: «Ина, цичIав багьана бакъанува, инсантурахун багьлай бура, ниттирссуй», – тIун икIайссияв. Ва чIумал га ттуйнмагу дяъвай сукку шайва: «Ина циванна ттуйн къаршисса?» – тIий, жин-жанаварданийн буклан бикIайва. Ттувугу: «Ттула ниттирссу укун, ци-бунугу багьана лявкъуну, инсантуращал рагьлан бикIайшиву щин-бунугу кIул хьурча, ва авлия­сса инсаннан ккалли буванссар», – тIисса нигьгу дикIайва. Бунияла: «Зумату бувкмур зана битан къашайссар», – тIисса учала бурхха.
Яла махIатталсса иш ци бикIайва учирча, ттун цукунчIав бувчIлан къабикIайва циваннив ниттирссу цила сий гакссара зия дуллалисса. Шаппасса кушурдуми тIурча, ниттирссил ххаллилну щаллу байва. ЦIурихьулуву мудан дукра чан къадайва. Ттущал хъамалу бувкIсса дус-ихтиварталгу хъинну дакI тIиртIину кьамул байва, ссупра гьарта-гьарзану къур байва. Яннагу, шюршуну, мангъал дурккун, сантирай дишайва. Къатта-къушливусса, хIаятравусса лази-лакьавугу хъинну ххуйсса дикIайва. «Ттул хасият укунсса дур» тIисса ганил махъру щялуссану чIалан бикIайва. Ялагу махIатталсса ци бия учирча, Анисат хъунмурчIин цаламиннайн, чIаххуврайн рагьлан ччисса бия, яни рагьаву, кьатIувминнащалсса къадикIайвача, къатлувусса дикIайва. ПатIиматлул чулийнмайсса ттул ишругу ганин бувагу тIааьн бизлай бакъая: «Утти ина га къиз-къизтIи ссихьу ттул хьхьичIух занази дуван ччай урав? Ганил махъ авладвагу бакъархха. Жува щищаллу щябикIлантIисса? На вин авурсса, жухавагу хIурмат буллай яхъанансса душ лякъинна», – тIун бикIайва. ХIасил, ттун чIалан бивкIуна ПатIиматлущалсса ишру захIматшиврухун багь­лантIий бушиву. Мунияту, ца чIумал, райондалул центрданийн лавгун унува, ттущала школалий ца классраву дуклай ивкIсса жула шяравасса, райондалул азарханалий зузисса, Аьли тIисса хIакинначIан лавгра маслихIат ккаккан. На бусласимуних ххуйну вичIигу дирхьуну, Аьлил бувна ттухь ахир-маслихIат.
– Сунгъур, иширах бургарча, ина бувсмунил хIисавгу ларсун, ттун бувчIлай бур цал, инара щарсса дуциннин, вин вила ни­ттирссу щар булун багьлай бушиву, – куна хIакин Аьлил.
Хъиривмур кьини, 9-мур майрал байран дуну, колхозрал конторалий ца-ца юз граммгу бувну, шавайн увкIун махъ, увххун уну, на ччяни уттуивхьуссияв. «Ина цIийвагу акъарав, ччяни уттуивхьуннахха?» – тIий бия ниттирссу. Амма на цичIавну акъасса, анжагъ увххун уну шанан ччай ушиву бувсъссия. Яла ца ппурттуву, цIан ларкьуну махъ, къатлувусса чанигу лавхъун, Анисат ниттирссил на чантI учин увунав:
– Гийх, жула дарвазалух, ца лухIисса машина бавцIуну, сигнал дуллай бурча, гай ца бурив кIул буван изу, – куна.
Гай бия «Джипрай» жуннийн бувкIсса Лакрал райондалиясса хъамал: ттущала институтраву дуклай ивкIсса Мирза тIисса дус, ганал Алхулав тIисса буттауссугу, Мирзал Истара тIисса ссугу.
– Ниттирссуй, гай жучIанма бувкIсса хъамал бурча, ина жула думур, дакъамур кIюххуйн дича. Утти жува хавардай кIюрххилнин щябикIантIиссару, – куссия.
– Сунгъур, дуканмургу, хIачIан­мургу жу жущалла ларсун бувкIру. Ина вила ниттир­ссу авара мабулларда, – куна Мирзал.
Ганияр махъ жу, гьартасса усттулгу хъунмур къатлуву къур бувну, ссупралух щябивкIун, гьунттий дучIантIисса Ххувшаврил кьини жунна бахшиш дурсса чиваркI дакIнин бичлай, махъру лахълай, чIаравминнан ва гъан-маччаминнан цIуллушиву чIа тIий буссияв. Укун мажлис гур хьусса чIумал, лавайгу ивзун, Мирзал:
– Сунгъур, жула хIакьинусса агьаммур масъалагу байбишин чIун хьуну дурив къакIулли, – куна. Му чIумал на Истарал чIарав щябивкIсса ниттирссих урувгссияв. Ганингу ттул циха ургаву махIаттал дирзхьунссия:
– Му ттухь къабусай­сса ци ма­съала бур, Сунгъур? Ттун чIалай бия вай уттинин жучIанма къабувкIсса инсантал ци-бунугу ца хъунмасса багьана бакъа къабувкIшиву, – куна ниттир­ссил.
– Ниттирссуй, ина ттул оьр­мулуву ниттил кIану бувгьусса инсанна. Вихь къабусайсса, вищал маслихIат къаккаккайсса ттул оьр­мулуву цичIав бакъа­ссар, – куссия.
– На, Сунгъур, ина кунма, институт къабуккирчагу, учкъулалий 10 класс бувккуссар. Буси хъамаллуран ччимур! – куна.
Нагу, хъинну куртIсса ссихIгу бивгьуну, лахъи-утта къабувну, най бунува «бивтун гьан бувссия пасатсса ккулла».
– Ниттирссуй, ва Мирза тIисса жагьил ттущал институтраву дуклай ивкIссар. Вагу, на куна, цала шяраву агрономну зий уссар. Ванал ссу бур му вил чIарав щябивкIсса Истара тIисса душгу. Мугу райондалул азарханалул хIакинни. Цилагу Дагъусттаннал мединститут був­ккуну махъ мадарасса шинну дур­ссар хIакинну зий. Ва вайннащал­сса, цахъис вилмур оьрмулияр ххи­сса шиннавусса, Алхулав тIисса адамина вайннал буттауссу ур. Ва цувагу зий уссар райондалий следовательну. Ванал къуртал бувссар Саратовуллал юристътал хIадур бай­сса институт. Ванал цала кулпатрацIа буссар кIива душ. Гай душругу щар буллуну, щарссагу ахиратрал хьуну, утти цувалу ур. Вай хъамал бур жучIанма бувкIун, ниттирссуй, вихь ва Алхулавн щар хьунсса рязишинна дула учин…
Га лахIзалий, ниттирссил рагьлан бикIайсса хасиятгу дакIнийн дагьну, утти ци номер бувавивав ттула ниттирссил тIий, нигьал ва хьуллил дянив, ццах увкусса куна, ливчIунав на.
Ниттирссу лавай бивзун, ца ка цуппа шябивкIсса кIанттул махъ, гамур кагу столданийн хьхьачин дурну:
– Иширах бургарча, Сунгъур, вила «къиз-къиз» буциннин ина на хьхьичIа букьан буллай урав къакIулла. Ва цалчин. КIилчин, ттун нава щар хьун чIал хьуни кунма чIалай бур. Ттул шинну мукьцIалунниха лирчуну дур. Му адаминал хасиятгу цукунсса дуссарив ттун къакIулли. Мунияту, ттун бивтун ччива ттула ужагърай ттухва нава вичIилий, – куна.
– Ниттирссуй, бургу, ина ттунгу ниттирссура, вичIидиша ттух. Насу ва ттул ссищал вила къатлувунча, ванилгу ци чайрив вичIидиша, ихтилат бара. Жува яла банну гихунмаймур гъалгъа, – куна Мирзал.
ХIасил, кIивагу лавгуна тамур къатлувун. Жу, хавардугу буслай, ца-ца кьуругу ччех битлай буссияв. Ларгуна ккалли дансса чIун.
– Вай жула инсантал лахъи лаглай бурча, ливхъун лавгунмагу бакъарив ттул ниттирссу, ххал буваннача, – куну, ларзулун увкссияв. Яла, ниттирссил къатлул нузайн кьутIгу куну:
– Зу хъиннува чIал хъанай бурухха, Истарай, му ттул ниттир­ссу гьархьхьунува жалиндалийн кIура баен буллай бурав, – куну, хъярч бувссия.
– Вана най, – куну, къатлул нуз тIиртIуна.
Ссупра тIивтIумур къатлувун душру буххайхту, на ниттирссил чурххал журатрал хъинну рязий увунав. Ниттирссий бия ттунма хъинну ганий ххуй бизайсса, чаннану някIсса, лахъисса кахригу дусса, гьухъа. Ниттирссил симангу ляличIинура исвагьину чIалай дия.
– Вагь, ниттирссуй, уттиния ина Алхулавл букъавцунувагу къабитанссара. Ина гай шагьрурдал къищу душварайхгума лах бишин бувунни, – куссия.
– Ургу, Сунгъур, иширах бургарча, зу, цакьнивагу хьунабавкьуну, машвара ккавкни кунма чIалай бур. Амма душ була учин шанна кьини бучIайсса аьдат дуссар жулла. Ттухьхьунгу дулун аьркинссар пикри бувансса чIун…
– Ниттирссуй, вих вичIи­диширча, щаращучIан бувкIсса инсантал, щингу хIачIан къабивтун, махъунмай зана битлатисса иш хьунтIий бурхха, – кyна.
Микку хIала бувххуна Истара:
– Бургу, ниттирссу Анисат. Буниялагу жу, винма бувчIусса кьяйдалий, цакьнива, жучIа хьунабавкьуну, ихтилат бувссия. Жун кIулли ина дакI хъинсса, инсаннал хIурмат буван махъал къашайсса инсан бушиву. Ва жу вихь щар хьу тIий бувкIсса инсангу Мирзал ва ттул бутта­уссур. Цувагу, милицанай зий ухьурчагу, ява, шава «милица» акъассар. Ина ванал кания канийн бутлай тIиссакссагу ябувантIиссара. Утти жу жущала ларсун бувкIсса затругу вин ккаккан дуванну. КIиссагу лахханну, цайми затругу, ххуллу-ххагу банну. Архсса шярава бувкIсса жу шиккун уттигу занази мабувара.
– Изу, буттауссуй, Алхулав, ла­ххи му инава лавсун увкIсса кIисса ванил кIиссурайн…
Анисат ятIул-кIиригу бивчуну, къухъна лавгсса кунма, бавцIуну бия. Алхулавл ганил канийсса ца кIиссурайн лавххуна кIисса. Гания гихунмай цIуну хъанахъисса жалиндалун хъамаллурал дуллуна цаймигу личIи-личIисса затру, мукунсса чIумал дулайсса. Буллуна шяраваллал инсантурал «аптIик» тIисса ца дирзсса аьтрирду ва цаймигу симан ххуй дайсса затру дусса къуршигу. ХIасил, Анисат, кIукIлу лавгун, ци тIунссарив къакIулну ливчIун бия.
– Ниттирссуй, утти вия хьунни бунияласса паччахI душ. Мунияту, ва жула къушлийсса чув-адаминал рухI дусса инсан нава уну тIий, ттун вияту ца бази­сса махъ бавну ччай бур, – ку­ссия на.
– Ттуннив, ттул арс, цал вин щарсса дуцин ччай буссия…
– Ниттирссуй, ттулмур иш­гу жува дузал бувансса чIун дучIантIиссар. Утти жула ляхъингу чIяву хьунтIиссар. Ина дуллалисса жуавгу на хIисав дуллай ура рязишиндарал ххуллийсса жавабиран, – куссия нагу.
Бувссия ца зурува хъатIигу. Дузал хьунссия гания гихунмай ттулми ишругу.
Вихьул
2022 ш.