Кьадиртссар ванал цалла уздансса цIа

Кулпатращал

Гьарцагу шяраву бикIай жяматрал цIа-кьини гьаз дуллали­сса, миннал масъаларттал диялсса хъар цайнна ларсун, зий-захIмат буллалисса инсантал. Гьай-гьай, миннал бувмургу инсантурал дакIурдиву личIай. Зунттал шяраваллаву колхозру зузи­сса заманнай колхозирттал бакI дургьуминнахь хъунмасса бияла бивкIссар шяраваллил иш бачин бан. Цила чIумал шяраваллингу, жяматрангу чIяву-чIявусса хъинбаларду бувсса, лажин кIялану, яргну оьрму бувтсса инсанну хъанай ур ЧIурттащиял шяравату­сса Маммадибирдул арс Казимбаг ХIусмановгу. Ва ниттил увну уттигъанну бартларгунни 100 шин.

Т. ХIажиева
Казимбаг увссар Лакрал райондалийсса ЧIурттащиял шяраву, хъудугьул кулпатраву. ОьрчIну унува ппугу ялату лавгун, цаярва мюрщисса уссу ва ссурвал ябан, ниттищал захIматрал дачIи хъар цайннагу ларсун зун багьну бур Казимбаглун. Мунияту ухьунссия, захIматрал сасан увсса, мунил кьадру бусса уссия Казимбаг.
Школалийн дуклан учIайхт­угу цала дуккаврил чулухунмайсса пагьму-гьунар ккаккан бувну бур. ИтххяххаврицIун ххирасса ивкIун ур ва муаьллимтуран, ниттийн мудан барчаллагьру баян байсса бивкIун бур. Щурагь педучилищагу къуртал бувну, учительну зий ивкIун ур лакрал личIи-личIисса щархъай. Дяъви байбишайхту, лавгун ур военкоматрайн, аьрайн уцара тIий. Школалий дарсру дихьлансса учительгу аьркинни куну, къаувцуну ур.
1944 шинал Чачаннал аьрщарайн бизан бувминнавух хьуссар ЧIурттащигу. Вай цал бизан бувссар Яхсайлив, яла гичча – ЦIуссалаккуйн. ЦIуссалаккуйн ивзун махъгу Казимбаг зий ивкIссар учительну ТIюхчарав, ЧIурттахь, яла мадарасса хIаллай зий ивкIссар школалул директорну.
Та чIумал шяраву учительнал кьадру хъунмассия. Дуклаки оьрчIан гьарцагу чулуха эбратну учителъя шайсса. Телевизорду, радиортту дакъасса, кинорду ккаккан къадуллалисса щархъавусса оьрчIру чаннайн бувцуну нанима учителья. Хъунма­ссия учительнал хIурмат хъуниминнал дянивгу. Казимбаглул дарс дирхьусса оьрчIал хъунмасса хIурматрай «Казимбаг-учитель» учай.

Зий унува Казимбаглул къуртал бувну бур пединститутрал тарихрал факультет. Муния махъ ивтун ур парторганизациялул секретарьну. ХIарачат бусса, багьу-бизу кIулсса, цала дугърисса давурттайну жяматран бусрав хьусса Казимбаг увчIуну ур колхозрал председательну. Дарс дихьлай вардиш хьусса Казимбаглун хьхьичIппурттуву тIааьн дакъанугу колхозрал каялувчинал даву, канилух дурккун махъ, махъун дагьну диркIсса хозяйство ччясса мутталий хьхьичIунминнувух хьуну дур. Мунал каялувшиврийну колхозниктурал маэшат гьаз хъанай бавчуну бур, личин дурну дур хьхьичIунсса колхозну, райондалий дакъассагу, республикалийгу. Цува пенсиялийн укканцIа уссия Казимбаг ЦIуссачIурттащиял Ждановлул цIанийсса колхозрал председательну.
Ва даврий Казимбаглул цува ккаккан увссар кIулшиву дусса каялувчину, цала хьхьичI цIу-цIусса масъалартту бихьлай, гай щаллу буллансса ххуллурду ляхълахъисса, гьунар бусса сакиншинначину.
Казимбаг дакIнийн утлай, ва кIулминнал учай: «ХIал бавкьу­сса, аькьилсса, мукъул усттар­сса, кьини дуркнал чIарав гъанчу куна ацIайсса, шяраву хъана­хъисса гьарцагу иширттавух гьуртту шайсса ия», – куну.

Колхозрал хозяйствалий 20 шинай каялувшиву даву – му бигьасса даву дакъар. Даву дан кIулсса уну тIийри му къуллугърайгу лахъи лавгсса.
Казимбаглул хIарачатрай­нури шяраву школагу, клубгу бувсса, гъаттарансса фермагу, лачIал складругу, аьртIизангу дурсса, ххуллурдайх асфальтгу бавкьусса, Буттал кIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъвилий ливтIуминнан гьайкалгу дацIан дурсса.
Ванал сипталийну ва сакиншиндарайну дузал був­ссия пархтIутIул, къалпузул, къюмайтIутIул ва цаймигу ахъулссаннул, ахънилссаннул багъ-бахчарду. Щаллу дур­ссия аьнакIал ферма. Балугъирттал хозяйство зузи дангума кьаст лархIуссия, шагьнал лачIал силос дурну, гъаттаран кIинттулнинсса дукия хIадур дайссия. Вай гьарзат дангу Казимбаглуща бювхъуссар чIарав мудангу цала дуллалимуницIун кабакьлакьисса кулпат бивкIун тIий. Нурижатлулгу хъуннасса хъар лархъссар цинярдагу ласнал дуллалисса давурттацIун.
Ванал, цала агьаммур бурж бакъассагу, дувайва жяматран аьмсса давурттугу. УвчIуссар цимилгу райондалул ва шяраваллил советрал депутатну, райкомрал пленумрал ва бюрорал членну. Ванал бувсса захIматрангу хIукуматрал бивщуссар лавайсса кьимат: ванан дуллуссар орден «ХIурматрал лишан», чIярусса медаллу ва хIурматрал грамотартту. Ва ия захIматрал ва дяъвилул ветеран.

Амма яла хъунмур бахшиш­ну Казимбаглун хьуссар дакIнийх­туну цала колхозниктурал ва райондалул бакI дургьуминнал увкусса барчаллагь. Халкьуннал кьимат бивщуссар ванал инсаншиврун. Заманагу баххана хьуну, колхозругу пасат дурну, миннул аьрш духларгун духьурчангу, Казимбаг цала чIумул виричу ия.
Колхозрал ялун ци бучIар­чангу, КазимбаглучIа зий бивкI­миннал, ва кIулминнал ванал цIа хIурматрай зумух ласай. Учин бучIир, лавгхьурчагу жуятува мяърипатрал увччусса аслийсса чув, кьариртссар дунияллий ванал цала ххаллилсса цIа куну.
Казимбаглул цала кулпат Нурижатлущал цачIу бувтун бур 50 шинайсса нахIусса, хIалалсса оьрму. Нитти-буттал ххаллилсса цIардан лайкьсса, му цIа дуручлачисса бур вайннал арулвагу оьрчI. Нитти-буттал талихI оьрчIавур бусса учай. Вайннал тIайла бавцIусса оьрчIах бурувгун учин бучIир, Казимбаг ва Нурижат талихIрал заллухъру бия, куну.
Казимбаглуя ихтилат багь­ний чIявуминнал учай «оьрчIан хъинсса ппуя» куну. ОьрчIругурив буттан пахруну хьунсса бувккунни. Куявтурангу щарнил буттаха чIалачIин дакъая (укунсса хIурматран лайкь хьун инсан цувагу икIан аьркинни).
Казимбаглул дарс дирхьуминналгу, гъан-маччаналгу, дус-ихтивартуралгу ва кIул­минналгу дакIру чанна дуллай личIантIиссар дунияллий кьадиртсса ванал уздансса цIа.