Мурад Къажлаевлул дакIнийн бичавуртту

«Илчилий» хьхьичIвагу кIицI бувсса куццуй, дунияллийн бувкссар цIа дурксса композитор, дирижёр, педагог, СССР-нул халкьуннал артист, профессор, РАЕН-лул академик Мурад Къажлаевлул «Воспоминания. Очерки разных лет» тIисса цIанилусса лу. Ва бувккунни «Лотос» басмаханалий, бувагу 250 экземплярданий. Дунияллийх цIа дурксса композиторнал оьрмулиясса ва творчествалиясса дакIнийн бичавурттал луттиравасса цаппара бутIри, таржумагу бувну, чанну-ххину кказитрайгу бишлашиссару.


К.И. Шульженкол бахшиш

Совет балайлул бусалану хьусса бюхттулсса Клавдия Ивановна Шульженко. 2001-ку шинал декабрьданул 17-нний на ура ПаччахIлугърал концертирттал П. И. Чайковскийл цIанийсса залдануву «Синенький скромный платочек» тIисса цIанилусса хъинну хъуннасса концертрал дирижерну. Концерт цурдагу дия Шульженко бувну 95 шинал таварихрацIун дархIусса.
Клавдия Шульженкол ирс – ххаллилсса балайрду тIий ия 25 солист. Конструкциялийн бувнугу диялну захIматсса ва концертрал репетиция дуллай ттул нюжмар хьуна. Концерт цурдагу хьуна лавайсса даражалий: оркестрданулмур давугу, балайчитуралмургу…
Клавдия Ивановна дусну бикIайва ттул Валидал нитти-буттащал, ва чIявуну вайннанний хъамалу бикIайва. Валидал нитти-бутталгу Москавлив хъанахъисса ванил царагу концерт къакьаритайва, тIутIивгу ларсун, лагайва.

Кьинирдал ца кьини Клавдия Ивановна мукунма бувххуна вайнначIан (ва дия Валидал ва ттул хъатIи бувну хъунма хIал къалавгсса чIун). Ихтилатраву ттувату бувккуна дахьа нава зана хьусса бигьа бакъасса архсса аьрххирдайсса гастроллаясса цIуру-кIуру. Гай 60-ку шиннардий дукиялул иш щалва къулайну къабикIайва, ххуллий канакимур кьаркьсса (сухомятка) дикIайва. Клавдия Ивановнал, пикрирдавунгу лавгун, бакI кIутIу дуруна… Хъиривмур кьини тIурча, ванил ттучIан гьан бувна чIивисса исвагьисса токрай пач, запискалущал: «В пути все согревай на ней, она мне много лет служила, теперь пусть послужит и тебе».

На бусраврай ядуллай ура ва реликвия. Мяйжаннугу, ва пач жущал чIяву-чIявусса аьрххирдай хьуссар. Аьрххи-ххуллурдай Валидал ва пачлий цал-цал мураппагума шахьайва.
КIа хьхьуну, щихачIав къалавхьхьусса Клавдия Ивановнал музыкалул ореолдануву, укунсса дакIнийнбичавурттал щатIи бивщуна ттуйх…
Щин пикри хьунссия кIа иширая махъ 40 шин ларгун махъ ва дунияллийн бувккун 95 шин шаврин хасъсса концертрай на дирижершиву дулланссар тIисс
2001 шин

«Зорю бьют»

Киноравусса даву на ккалли дувара лакмусрал чагъарданун, цилгу композиторнал творчествалул каширду ялун личин дуллалисса. Цанчирча, фильмравусса музыка бикIан аьркинссар асардал (эмоции) ляличIиссара нервану. Ттун ххирар съемкардайн укIлан, процессрал пульс щуркIал хъанан. Ттун хъуннасса агьамшиву дуссар материалданувун, образирттавун «вжиться» шаврил. Цуксса хъуннасса жававлувшинна къадикIанссар, туну, А. Пушкиннуясса, бюхттулсса И. Смоктуновскийл роль дургьусса, сценарийлул авторну цува В. Каверин усса, фильмрансса музыка чичаву.
1973-ку шинал на режиссер С. Дружининащал архIал зий айивхьура А. С. Пушкиннул ва ванал канихчичрурдал кьадарданиясса «Исполнение желаний» фильмрал ялув. ФильмрачIансса лейтмотив хIисаврай на ляхъан дурссия шаэрнал чIаванийсса дакIнийнбичаврийнсса макьан:

Зорю бьют…из рук моих
Ветхий Данте выпадает,
На устах начатый стих
Недочитанный затих –
Дух далече улетает.
Звук привычный, звук живой,
Сколь ты часто раздавался
Там, где тихо развивался
Я давнишнею порой.

Амма иш укун багьуна – романс фильмравун къадуртуна (фильмраву так назмурду ккалай бия), макьан цурдарив, шаэрнал сипат, образ хIисаврай, щалла фильмравух дурккуна «Пушкиннул» вальсрал куццуву. Махърив на романс мукъурттищал учаврил даву бакIуйн дуккан дурссия. Ва чIявусса балайчитурал увкуссар, ттуннив ляличIину асар хьунни Н. Шпиллердул ва З. Долухановал щаллу даву. Ва макьан ххаллилну рурцуссар хорданул бюхттулсса маэстро В. Мининнул хорданун куну на дурсса обработкалуву.
2005 шин

Романс хьхьичIва-хьхьичI бивщуссар
«Музыкальная жизнь» журналданий