Ванал жунна кьадиртссар лакку мазрал эмаратру

Дагъусттаннал паччахIлугърал университетраву дагъусттан филологиялул факультетрай дуклакисса ппурттуву жун, студентътуран, лакку мазрал пасихIшиву ва аваданшиву, мазрал лугъатру исватну бувчIин бувсса, оьрмулухун хъамакъаритансса дарсру дирхьусса преподавательли Бархъаллал шяраватусса Исмяиллул арс МахIаммад Кьаландаров. Ванал жухь дачIи шинайссая дарсру дирхьусса – лу­гъатирттаясса спецкурс. Амма оьрмулухун дакIний личIансса даражалий дирхьуна. ХIайп тIий бикIара МахIаммад Кьаландаровлул лекцияртту ябан къашаврий. Мукунма – ХIажи Муркъилинскийл, Эся Аьбдуллаевлул, Нурислан Жидалаевлул, Халил Халиловлул, МахIаммад-Загьид Аминовлул, Роза Эльдаровал лекцияртту. Щялмахъ къахьун, лекцияртту мюхчанну ябуллайгу буссияв, хатIалийсса иширал къатIухьхьунни биривсса ттул таптарду.

МахIаммад Кьаландаров каялувчину на чирчуссия Цалчинмур ЦIувкIуллал шяраваллил лугъат ахттар буллалисса курсрал даву. Ванал ттун лахьхьин бувна цукун чичин аьркинссарив. Буттал шяравун лагайхту, на, бугьарасса къари-къужрачIах буклай, ттунмалу­сса экспедиция бувну, таман­сса фольклорданул материал дартIссия. Гьарзат чивчуссия цIувкIуллал лугъатрай. Къари-къужрал бувсъсса куццуй,махъ мукъуй бихьлай, хIарп даххана къахьунну. На курсрал давривун мукун кьувтIунавхха, ттун цIуницIа лакку мазрал дуниял тIиртIуна: калимарттал, му­къурттил мяънардал яргшивуртту ва куртIшивуртту. Ва ялагу, нара дартIсса этнографиялул материаллал лавг оьрмулул суратру хьхьичI дацIан дуллай дия: шяраваллил тарих, культура, багьу-бизу, аьдатру, дуаьрду, зукьлурду, саннарду. Курсрал даврицIун чирчуссия «Илчилийн» «На лугъатрай гъалгъа бан нач къадара» тIисса макьалагума.

ТIисса мура, МахIаммад Кьаландаровлул шяраваллил тарихгу, мазгу лахьлансса гъира бувтуна. ЦIа дурна ттул курсрал давриягу, кIийла-шамийла увкуна ва даву гихуннайгу дачин дува, диссертациялунсса материал датIлатIу куну. Хъун махъ хьунгу, цахъис пахру банна: та ттул даву духьунссия цIувкIуллал лугъатрая чирчусса мадарасса лагрулийсса цалчинсса давуну.
ЧIявусса студентътураву, жагьилсса пишакартураву ванал гьалххану кьабивтсса гьанна сававнур лакку маз ххал бигьлагьисса тамансса давуртту яла дунияллийн дуркссагу. Лакку мазрал ва немец мазрал дахIавуртту ххал дигьлагьисса ванал даврил хъирив дурккунни дунияллийн лакку мазрал чил мазурдищал­сса дахIаву, лакку мазравун цайми мазурдива багьсса махъру ххал бигьлагьисса давурттугу. Вайгу Кьаландаровлул гьанналул авадансса бакIлахъияр.

Цува МахIаммад Кьаландаров пар-пар тIий къищуну янна лархсса, гьарца багьу-бизулуву, зана-кьулушиндараву интеллигентшиврул мугьру бивщу­сса, хIакьсса педагог икIайва. СахIибулхайр дусса ванал чIунил тIакьва тIааьнсса дия. ДакI дарцIуну бура ванал дунияллий кьариртшиврий марцIсса цIагу, лакку мазрал кьиматрайсса гьайкаллугу, Бархъаллал лугъатрая­сса диссертациягу лакрал ххазиналул ца бутIа хьушиврий. Барчаллагьрай бура цала маччачу дакIнийн утлатисса материаллу датIаву ва телепередача дуваву бусравсса буржну ккалли бувсса Бархъаллал шяраваллил хьхьичIунсса вакилтурайн – Расул Кьаландаровлуйн ва Бигьрузи Сулаймановлуйн.