Мархрайри мурхь ххяххайсса

Жула буттахъал учала бур мархрайри мурхь ххяххайсса тIисса. Мурхь ххаллилсса хьуншиврул марххагу бикIан багьлай бур мурхьиран лайкьсса, муниха лавхьхьусса. Ва учалалул тIимур хIакьсса бушиву цал ялагу чIалачIи бунни жува циняв цаяту пахрулийсса чувнал, Украиннай буллалисса спецоперациялуву Аьрасатнал Виричунал цIанин цалчин лайкь хьусса НурмахIаммад ХIажимахIаммадовлул.

Цинявннан кIулли ванал нину ва ппу Къяннал шяравасса бушиву. Амма чIявуссаннан къакIулхьунссар Виричунал ниттил Сапижатлул нину ПатIимат Ккуллал шяравасса, хъинну бусравсса ва щалагу жяматрай хIурмат лавайсса кулпатравасса бивкIшиву.
Вай ххаралийсса махъру бакъашиву бувчIиншиврул ттун кутIану бусан ччай бур ва кулпатрацIунсса чIивисса тарихрая.


Кулпатрал бакI ХIажихIаммадов Юсуп (Ниннархъал Юсуп) увну ур 1893-ку шинал. Ванал оьрмулуву хьуну бур кIива ташу. Цалчинмур кулпатрая бивзун бур кIия арс ва ца душ – ХIажимахIаммад, Кьурбан, Аьбидат. КIилчинмур кулпатрая бивзун бур ххюва душ ва ца арс — Шагьсалан, Мисиду, Рукьижат, Муъминат, ПатIимат, Рамазан.
Ва кулпатравасса ца душ ПатIимат, НурмахIаммадлул ниттил нину, кьисмат хьуну, щар хьуну бур Къяннал шяравун – Мазаев Исян. Вай душру ва арсру циняв аьпалухьхьун лавгун бур, цала хъирив ххаллилсса наслугу кьабивтун. Ихтилат НурмахIаммадлул ниттил агьулданул «мархраясса» виртталсса чиваркIуннаяр.

Юсуп Ккуллал шяраву цIа дурксса муххал ва тIаннул усттар ивкIссар. Ванал гьурттушинна дурну дур 1919-1922-ку шиннардий Дагъусттаннай Совет хIукумат дихьлахьисса революциялул иширттавухгу. Салманкал ва Лапиннул кьюкьращал личIи-личIисса дяъвирдаву гьуртту хьуну ур. 1942-ку шинал Юсуп хушрай лавгун ур немецнал чапхунчитурая Буттал кIану буруччингу. Юсуплун пикри хьуну бивкIун бур: «Финляндиянащалсса дяъвилий щаву дирну шавай увкIсса хъунама арс ХIажимахIаммад цала мюрщими уссу-ссурваврах уругланссар, ярагъ бугьангу кIулсса, дяъвилул къайгъурдугу лавхьхьусса, 50 шинавун иллалисса нава арснахлугу, ттухлувагу гьанна душманнащал талан», – тIий. Амма чIун мукунсса диркIун да­къар, буттал хъирив бувцуну бур аьрайн ХIажимахIамма ва чIивима арс Кьурбангу. Талайгу бивкIун бур Ххувшаву ласуннин.
Ца кулпатраву шама адамина уну, шамагу Ватан дуруччин лагаву – ва дакъарив чувшиврул ва чумартшиврул барашин. Укунсса вирттаврая бакъарив виричусса наслу бизайсса! Аьрая ХIажимахIамма зана къавхьуссар, виричуну жан дуллуссар. Юсуп-бутта ва Кьурбан, Ххувшавугу ларсун, зана хьуну, буттал шяраву ххаллилсса пишакарталну, кIиягу муххал ва тIаннул усттарталну зий оьрму лавгссар.

Аьрая увкIун мукьах Юсуплуя душ ва арс бивзссар. Душ ПатIимат – НурмахIам­мадлул ниттил Сапижатлул нинур. 1949-ку шинал увсса арс Рамазан 1967-ку шинал армиялийн увцуссар. Виричушиву, дяъвилул цIараву дакъа­ссагу, виричунан паракьатсса оьрмулувугу бакIрайн дагьайссар. Рамазан къуллугъ буллай ивкIссар Ленинградрай­сса аьрали аэродромрай самолетир­ттавун навт бутIайсса машиналий зий. Хар-хавар бакъа самолетирттал дяниву машиналуцIух цIу ларчIссар. Рамазан ххявххун, цIу ларчIсса машина къур бувну, самолетирттал дянива буккан буван бювхъуссар. Аэродромрая арх бувккун махъ машина пIякь увкуссар. Цува Рамазан, арулва гьантлий госпитальданийгу ивкIун, оьрмулуцIа хьуссар. Ванал цIа ва къуллугъ буллай ивкIсса аьралий частьрал аьпалул улттуй чирчуну дуссар.

Рамазаннул жаназа ларсун Ленинградрая Ккулув увкIссар Хъун дяъвилул мукьа хIаписар. Увччуссар цувагу хъунмасса хIурматрай Ккуллал хIатталлив.
Мукунсса мархрай ххявхсса ахъулссану хъанай бур Ниннархъал Юсуплуя бивзсса щалагу наслу – арсругу, душругу.
Аьрая зана къавхьусса арснал ХIа­жимахIаммалул ия ца арс. Мунаягу бивзун бур ххаллилсса арсру ва душру. Вама арснал, Кьурбаннул, оьрму лавг­ссар Ккуллал шяраву цIа дурксса усттар «Гъаппу-Кьурбан» тIий. Ваналгу бур ца арс ва шанма душ. Душнил Шагьсаланнул ур аслантал хьусса ххюя арс ва ца душ. Душ Къиза хъанахъиссар Авгъаннал дяъвилул гьурттучи: ванил ххюра шинай къуллугъ бувссар интернационал бурж биттур буллай, медсестранал кушулий зий. Лайкь хьуну бур медаллан ва чIярусса бахшиширттан. Душ Мисиду хъанай бур «Нину Виричу». Ванил, хъунигу бувну, ххаллилну тарбия бувссар ацIва арс-душ. Цаягу бивзун бур хъиннува ххаллилсса наслу, щала жяматран пахрулийсса. Душ Рукьижат, апатI хьуну, мюрщисса ххюва оьрчIал ялату оьрмулуцIа хьуну бивкIссар. Мигу махъсса мачча-гъаннал оьрмулул ххуллийн багьан бувссар. Душнин Муъминатлун (Муи), цинма лякьлул оьрчIру кьисмат къахьурчангу, циняв ссурваврал оьрчIру хъинну ххирассия, миннал цинявнналагу ванил хъунмасса хIурматгу бия. Ссил душнил арс НурмахIаммадгу, Ккуллал 2-мур школа «экстерну» къуртал буллай, ваничIа уссия.

Душ ПатIимат щар хьуна Къяннал Исян. Вайннал бия шанма душ ва кIия арс. ПатIиматгу лавмарт­сса азарданул чIун дияннинма кулпатрая личIи бувна.
Укун виртталсса тухумрал мархрай ххявхсса мурхьирал ца къярттар Аьра­сатнал Виричунал цIанин лайкь хьусса НурмахIаммадлул ниттил Сапижатлул ниттийхсса агьлу.
НурмахIаммадлун цанмагу хъинну ххирасса, вагу тачIав хъамакъаитай­сса биялсса мачча-гъанми буссар Ккуллал жяматрал дянивгу, ванал «бивкIулул кьуру» лялиян буван къабюхълай вайгу буссар.

Рамазан Маллаев, Виричунал ниттил хъинирву,
ш. Ккул