Аьрасатнал аьрали тарихрава

Ухссавнил дяъвилул яла агьаммур ва къизгъинмур талатавуну хьуссар Полтава шагьрулул цIанийсса талатаву. Ва хьуссар 1709-ку шинал июль зурул 8-нний. Данди бавцIуну бивкIссар Петр I-нал, каялувшиннаралусса оьруснал аьрал ва Карл XII-нал каялувшиннаралусса шведнал аьрал. Петр I-нал цащава Ливониягу зев­ххуну, Санкт-Петербург шагьрулул гьану бизайхту, Карл XII пикри хьуссар, Дянивсса Аьрасатнайн гьужум бувну, Москав канийн ласун.

УкраиннавухчIин Москавлив аьралуннащал нанисса шведнал паччахIнан дахшишру дурссар гьава къабавкьу­сса шартIирдал. Шведнал ­аьрал Полтава шагьрулучIан гъан хьусса чIумал Карл, цувагу щаву дирну, чIявусса аьралитурацIагу хьуну ивкIссар. Къинттуллуха мунайн гьужум бувссар къазахънал ва къалмукьнал. Май зурул 11-нний Аьрасатнал аьрщарайн бувхсса шведнал аьралуннан Полтава шагьру вив ласун ччан бивкIссар. Амма полковник А. Келиннул каялувшиннаралусса 4200 саллатIная ва ярагъ кIунттил бувгьусса 2600 шагьрулул агьалиная хьусса гарнизондалул ми байщун бувссар. Май зурул ахирданий Полтава шагьрулучIан бивссар Петр I бакIчисса оьруснал аьралуннал агьамми гужру. Ми бавцIуссар шагьрулул тия чулий­сса Ворскла неххал зуманив. Июль зурул 8-нний бавтIсса аьрали совет­рай Петр I хIукму хьуссар гуж­сса талатаву дан. Мура кьини оьруснал аьралуннал хьхьичIунсса кьюкьлул, Ворскла нехгу лархъун, Петровка шяравалличIа ликказан дурссар ва мунийну щала аьрал лахъансса сант руртссар.

Полтава шагьрулучIасса талатавриву оьруснал аьралуннал, шведнал аьралгу ххит бувну, ххувшаву ларсъссар. Шведнал паччахI Мазеппащал архIал ХIусманнул империялийн ливхъссар.
Ва ххувшаврил Аьрасатнал иш хьхьичIунмай бачин бувссар. Европа цала канилу бугьансса Швециянал билаятрал хияллангу ахир дирхьуссар.

Апрель зуруя июль зуруйн бияннин шведнал кьуйла гьужум бувссар Полтава шагьрулийн. Ми талатавурттаву шведнал аьрал 6 азара инсаннацIа хьуссар. Полтавалийсса ххувшаву хьуну дур Петрдул заманнай­сса дяъвирдал яла яргмур ххувшаву. Ва ххувшаву ларсун махъ Петрдун дуллуну дур Цалчинма генерал-лейтенантнал чин. Полтава шагьрулухсса талатаву хьуну 25 шин бартларгсса чIумал дацIан дурну диркIссар Петергофрай асланнул кьацI ххябуклакисса Самсоннул гьайкал.

Асланнуйну гьайкалданул авторнал кка­ккан бувссар Швециянал билаят. Полтава шагьрулучIасса ххувшаву хьхьичIра-хьхьичI лахъа-хъунну кIицI ларгссар 1909-ку шинал, ва ххувшаву ларсун 200 шин хъанахъисса чIумал. Итадаркьуну диркIссар ва иширан хасъсса медаллугу. Талатаву хьусса кIанай бувссар музей-заповедник, дацIан дурссар цаппара гьайкаллу. 1981 шинал Полтаванал майдан тарихрал ва культуралул заповедникран ккалли бувссар. 1995-ку шиная шихуннай ва Аьрасатнал аьралуннал савлугърал кьинилун ккалли дуллан бивкIссар.