Ттунма буллумунийн щукрулий яхъанай ура

«Илчилул» аьдатравун багьсса суаллахьхьунсса жавабру


Увну ур 1962-кусса шинал Карашрал шяраву. Карашав, Гъумук, Карашрал къутандалий къуртал бувну бур ацIва класс. Бувккуну бур Зоотехникалул техникум. Зий ивкIун ур ризкьилул фермалул каялувчину, цал – совхозрай, яла – колхозрай. Муния махъ чIярусса шиннардий зий ивкIун ур цува заллусса КамАЗрай, бизнесраха. 2017-2021-ку шиннардий зий ивкIсcар Карашрал шяраваллил СПК-лул председательну.


1. Цукунсса хьуна оьрчIний вийнма яла гужсса асар биян бувсса зат, иш?
Му дунуккива 1977-ку шин. На ябуллай икIайссияв Карашрал шяраваллил советрал председательнал балчан. Мунин цIагу ду­ссия «Буян» тIисса. Сельсоветрал председательну зий ­ия жяматрай авкьусса, сий дусса инсан – Шуаьев СилахIуттин. Мунал ттухь увкуна: «ТIагьир, жува ца зуруй жула «Буян» хIадур буллан аьркинссару, яла Ризкьичитурал кьинилий Гъумук ххяххан бан», – куну. СилахIуттин икIайва балчаннул хасият, багьу-бизу хъинну ххуйну кIулсса инсан. На, мунал увкусса куццуй, хIадур буллан ивкIра чу. ДуркIуна байрандалул кьини. Му цурдагу дуллай бия цIанихсса Оьллаарив. Микку ххяххан бан бувцуну бувкIун бия личIи-личIисса кIанттурдаясса ххуй-ххуйсса дучри. Ххяххан бувултравугу на ияв яла чIивима. На микку бувгьуссия 1-мур кIану. Му хьуна Карашрал жяматрал хъуннасса ххаришивуну, пахруну. Циняв бия на ишин-итан кIану бакъа. Ттул балчаннуйгу, ттуйрагу дархIуна чIярусса карщив.

2. Цими никирайн дияннинсса кIулли вин вила ппухълуннал нясав? Буси яла архманал цIа.
Бутта Аьппас, мунал ппу Оьмари­бутта, муналгу ппу Къалла-ХIажи, муналгу ппу МахIаммад-Гъази, муналгу ппу Хъуна Къалла-ХIажи, муналгу ппу Ибрагьим, ва яла архмагу АхIмад.

3. Инсаннал хасиятраву винна яла ккарккун къа­ччимур лишан?
Ттул оьрмулуву хьунни ттула гьалмахтуравасса ца-кIия, къуллугърайн лахъайхту, аххана хьу­сса ишру. Цуксса лахъну гьаз хьурчагу, тачIав хъамаритан къааьркинссар цува авцIусса аьрщи, дуруччин аьркинссар дакIнил тIайлашиву.

4. Вила оьрмулуву яла алши бакъамур шин?
Мукунсса шинну хьунни цаппара: 1985-ку шинал 54 шинаву аьпалухьхьун лавгуна ппу; 2011-кусса шинал ахиратрал хьуна ттуяра чIивима уссу Тимур; 2018-ку шинал, апатI хьуну, ивкIуна уссил арс Бадруттин; дукIусса шиналгу дунияллия лавгунни ттула цамагу уссу Анвар.

5. Яла алши бумур шин?
2019-кусса шин, ттула душнин арс увсса шин. Мукунна 2012-ку шингу – душнин душ був­сса шин.

6. ВичIара циксса арцу хьувкун, дигьаларгун ди­кIан­ссия вил дакI?
Арцу мукунсса журалул зат дур, хъиннура чIярусса духьурча, бакI авлия байсса, хъиннура чансса духьурчагу, чийву сивсуну яхъанан захIматсса. Ттул оьрмугу мукун лавгунни: дакъанугу къаивкIра, чIярусса дунугу къаивкIра. КIа Хъунасса Аллагьнал кьисматрайн щукрулий ялапар хъанай ура.

Карашав. 1986 ш. Кияха кIилчинма ТIагьир

7. Инсаннал тахсирдавасса цумур тахсир хьун­ссия вища багъишла битан?
ЧIиви-хъунсса тахсир къавхьуну оьрму бутан къашай­ссар. Агарда инсан цащава хьусса хатIалийсса тахсир бакIрайн ласлай ухьурча, му тахсир багъишла битан аьркинссар цума-цанналгу.

8. Бувагу къабитан?
Банна тIий бувсса оьбала.

9. Ссан диял къашай вил чIун?
Жура диял дуварчан, чIун гьарца затран диял шайссар. Жура диял къадарчан, ссанчIав диял къашайссар. Ттул уссия буттал ссурахъу, Москавлив консерватория къуртал бувсса. Мунайн Зайнул-Аьбид учайссия. Му икIайва цан 24 ссят диял хъанай дакъар, гьантлий 48 ссят дуну ччива тIий. Цувагу, зузисса, игьалаган къаацIайва. Оьрмулул 41 шинаву аьсивну ахиратрахьхьун лавгуна.

10. Бартлавгун ччисса вила шанма мурад?
Ттул цIана ца яла хьхьичIунмур мурадну бур, ттула арснан арс увну, мунан, нава сагъну унува, ттулла цIа дизаву. КIилчинмур мурадну хIисав буллай ура ттула буттал шяравалу цIу дуккаву. ЦIанасса ппурттуву дуллайгу бур шяраву тамансса къатри. Шамилчинмур мураднугу ккалли буллай ура жула жямат, цаннацIун ца бавкьуну, нахIуну, хIалимну яхъанахъаву.

11. Вила оьрмулуву хъинну ххирасса кIан­тту бувгьусса шама инсаннал цIа (нину-ппу къахIисавну)?
На оьрмулуву цанная ца цучIав личIи къаара: ттул бур биялсса гьалмахтал, дустал – ми циняв ттун ца куцссар.

12. Винма ххуй бизайсса хъамитайпалул сурат?
Цалчин яла ххуймурну на хIисав бара цила къатта-къуш буручлачимур хъамитайпа. Цуксса исвагьисса хъамитайпа бухьурчагу, ичIура узданшиву, ххуйшиву дакъахьурча, гьарзат зияссар.

13.Вина кьамулсса чув-адаминал сурат?
Цала тIайласса захIматрай, хIарачатрай къатта-къуш лайкьсса даражалий щаллу буллай, чувнан лайкьсса куццуй каялувшиву дуллай ушиву.

14.Агарда бюхъайсса бивкIссания, инава ци кIанттай, ци чIумал увну ва ци билаятрай яхъанай ччива вин?
На ура лаккучу, караширичу. Дунияллул неъматру ттунма булурчагу, на ссахчIав баххана къабавияв Дагъусттангу, Лакку билаятгу, Карашигу.

15.Ссаяту бикIай вил яла хъунмур пахру?
Ттул яла хъунмамур пахру мури, нара 20 шинал хьхьичI хIангу кьадиртун, ттула къатта-къушлиха зун икIаву, яла жяматрал чулухуннайгу ттущара ккалли дансса давуртту дан бюхъаву. Нава дин-имандалул ххуллийн кIура аявугу.

16. Цукунсса дур вил виятурасса къарязишиву?
Инсаннан цалла диялдакъашивуртту чIяруну чIалан къадикIай. Му цIуххин аьркинни ттул лагма-ялттуминнахь, дустурахь, гьалмахтурахь.

17.Яла къаххирамур дукра?
Ттул пикрилий, дукра къа­ххи­расса, къанахIусса ди­кIан къабучIиссар. Дукра дикIай­хьунссар къанахIуну дурссагу, нахIуну дурссагу.

18. Яла ххирамур дукра?
Лакрал мюрш гьавккури, дикIул ххункIру, буркив.

19. Ссаятусса бикIай яла хъунмамур хIучI?
Дуниял паракьатну личIаву, оьрму гьалак къабуккаву.

20. Хьуссарив вил оьрмулуву винна инара ттинин багъишла ритан къахъанахъисса къел?
«Илчилул» вай суаллахьхьун жаваб дуллалийни, чIявуссаннал увкуну бикIай «къавхьуссар» куну. ЧIири-хъунсса аьй къархьуну оьрму бутан къашайссар. Ттул оьрмулувугу ттунна нара багъишла дитан къахъанахъи­сса къел хьуссар укунсса. 1982-1985-ку шиннардий на яхъанай уссияв Карашрал къутандалий. Гикку ца бугьарасса хъамитайпалул бия оьсса ккаччи. ЧIарах нанийни, ччатIул парча бутавай, дикIул касак бириян бавай, на га ккаччи ттуйнма вардиш хьун бувссия. Яла га кка­ччи чIаххуврай яхъанахъисса ттул ца гьалмахчунайн ххявххун бия: «На вихьхьун ттула ттупанча булуннача, га ккаччи бивтун бути», – куна гьалмахчунал ттухь. Ттуйнма аьдатссагу бухьувкун, на га бувцуну лавгун, шяравату арх ба­къасса кIанттайсса мурхьирацIунгу бавхIуну, бивтун бувтссия. Гания махъ на, я авлий лавгун, я укунма ссибивзун, жанаварданийн, ккаччи-ччитуйн зарал биян бувну акъара.

21. Лавгсса заманардавасса цIанихсса инсантуравасса цуманащал хьунаакьин ччива вин?
Ва суал ца яла хIаз бизан­сса суал хъанай бур. Циксса гуж-гужсса, махIатталсса инсан­тал бивкIун бакъар дунияллий. Хьунаакьин ччисса инсантурал сияхIгу лап лахъисса хьун­ссар. Амма ттун хьунаакьин ччива ттула шяравучу, диндалул вакил, цахьхьун Аллагьнал караматру дуллуну диркIсса чув, Шяпи-мяммащал. Жяматрал тава­къюрайн бувну, 2003-ку шинал на Шяпи-мяммал гьаттай бувссия зиярат. Му аьпалухьхьун лавгссар 1957-ку шинал. Му яхъанахъисса чIун, жунма кIулсса куццуй, диркIун дур диндалухун бахчусса чIун. Амма Карашрал жяматрал Шяпи-мямма цукунчIав угьан къаивтун ур, мунал хъирив букIлай бивкIун бунугу.

22. Цукунсса бур, вил пикрилий, лакрал миллатрал яла хъунмур буруккин?
Цала мархлул минардаятугу, ниттил мазраятугу, чан-чанну тIий, арх буцлай бушиву.

23.Ци дахчилай дур хIакьину Дагъусттаннахун, цил аьнтIикIасса кIанттун ва надирсса миллатирттан лавхьхьуну, ххуйнугу, ххаллилнугу ялапар хъананшиврул?
ХьхьичIра-хьхьичI дахчилай дур коррупция. Жува буру жулла дин яла ххуймургур, яла жагьилмургур тIий. Амма диндалул тIалав буллалимур тIурча, чIявуми биттур буллай бакъар, буручлай бакъар: бахлай бур къуллугъру, ласлай бур лурттура­сри. Укун зузисса чIумал оьрму тIутIайх къабичайссар.