Шанмагу дяъвилул ветеран

Буршиял шяраватусса Рамазанов АьвдурахIимлул бивтун бур лахъисса дяъвилул ххуллу. Ва гьуртту хьуну ур Финляндиянащалсса дяъвилуву, Псков шагьру, Эстония тархъан бавриву ва Буттал кIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъвилуву. Дяъвилий дурсса къучагъшивурттахлу ванан дуллуну дур «Бу­ттал кIанттул цIанийсса дяъвилул цалчинмур даражалул орден», «За оборону Кавказа», «За отвагу» тIисса ва цаймигу медаллу, ялагу ва лайкь хьуну ур Военкоматрал, Лакрал райкомрал ва Райисполкомрал ХIурматрал грамотарттан, цинярдагу юбилейрдал медаллан.

1938-ку шинал сентябрь зуруй, оьрмулул кьура шинавусса АьвдурахIим увцуну ур ЯтIул аьралуннаву къуллугъ буллан. Увтун ур Украиннавун, Белорецк тIисса шагьрулийсса ляличIисса аьралийтурал округрайсса бахьттагьалтрал частьраву къуллугъ буллан. Оьрмулул кьура шин хьуннин шяравату чунчIав къаувксса, школа къуртал къабувсса, оьрус маз къакIулсса АьвдурахIимлун бигьану бивкIун бакъар армиялуву къуллугъ буллан. Чансса чIун лагайхту ва тIайла увккун ур Киеврайн полкрал школалий дуклан. Ряхва зурува зана хьуну ур тичча сержантнал цIагу ларсун. Гания махъ цала хушрай лавгун ур Псковрайн, Эстоннал дазуйн.
1939-ку шинал ноябрь зуруй вайннал полк анаварну биян бувну бур Финляндиянал дазуйн. Тичча байбивхьуну бур дяъви. АьвдурахIим дакIнийн бутлай ур:
– Най бунува жул полкраща бювхъуна Териони тIисса хъунмасса райондалул центр ласун. Яла, Финнал аьрщаравун куртI хъанахъиссаксса, тайннал данди бацIаву гуж хъанан диркIуна. ЧIявусса жула аьрал кьатI хъанан бивкIуна. Никир­ттайн биллалисса марххала, кару, ччанну лигьлагьисса дяркъу, ццунсса вацIри, гьарца къатIух лабивкIсса Финнал аьрал, хар-хавар бакъа бувккун битлати­сса. Амма, цуксса захIматнугу, жула аьрал хьхьичIунмай хъанан бивкIуна. «Маннергеймлул линия» тIисса кIанттай Финляндиянал аьралуннащал гужсса данди бацIаву хьуна. ЧIявусса жуламигу, душманналмигу кьатI хъанан бивкIуна. Жу тайнная 27 ясир увгьуссия. Та талатавриву ттул бакIрайн щаву дирну, кIулшилия лавгун, агьну ияв. ЧантI увкунав Ленинградрайсса госпитальданий. Кьува гьантлий хъин хъанайгу ивкIун, зана хьура аьрайн. Нава учIаннин, взводрал командир Матвиенко ивкIуну лявкъуна. Тту­хьхьун пулеметгу буллуну, жува бусса кIану цIакьну бугьан аьркинссар тIисса задание дуллуна. Ттул пулеметрай дия оптический прибор 250 метралул манзилданий гьарзат чIалачIи дуллалисса. Нагу хIарачат буллай уссияв дуллусса задание биттур дуван.
Ва талатавриву АьвдурахIим­лул хъуннасса къучагъшиву ккаккан дурну дур. Жула аьрал хьхьичIунмай хьун къабитлай, цIу дирхьусса душманнал пулемет ванал, граната руртун, бацIан бувну бур. Та талатавриву ванан дуллуну дур «За отвагу» тIисса медальгу, командованиялул хъунама полковник Семеновлул къулбасращалсса барчаллагьрал чагъаргу. Тава дяъвилуву АьвдурахIимлул ччаннайн кIусса щаву дирну дур, агьну ур мар­ххалттанийн, каруннал ва ччаннал кIисри лигьулул хьуну, увцуну ур ялагу Ленинградрайсса госпитальданийн. Тикку хIакин-хирургнал цахьва кIисри кьукьин багьлай бур учайхту: «Ми ттун ялагу аьркин хьунтIиссарча, макьукьари», – куну бур.
Тичча хъин хъанан Аьвдура­хIим тIайла увккун ур Рязань шагьрулийсса госпитальданийн. ХIакинтурал хIарачатрайну кIис­ригу хъин бувну, госпитальдания увксса чIумал ванан бахшишран цал 1800 къуруш, ялагу 500 къуруш дуллуну дур, ца зуруйсса игьалагансса отпускгу буллуну бур. Отпуск къуртал шайхту, лавгун ур цала хьхьичIвасса штабрайн, Псковрайн. ЧIал къавхьуну, 1940-ку шинал дайдихьулий, цIунилгу Прибалтикалул чIаххуврайсса Эстония, Латвия, Литва тархъан буллалисса компаниялувух гьуртту хьун багьну бур.
АьвдурахIим усса часть дур­ххун дур Эстониянал аьрщарайн. –Тикку тайннал жу кьатI бувну най бияв, амма жухь дакъая тайннайн битансса ихтияр, – тIий ур АьвдурахIим. – Ихтияр дакъанугу, ттула чIаравсса кIия агьайхту, на битлай айивхьура. Яла бувкIун жула хIаписартал, вихьхьун щил ихтияр дуллуна битлан тIий, инжит увнав, амма цичIав танмихI къабувнува кьаивтунав. 1940-ку шинал, май зурул 15-нний, на шавай итаакьин аьркинссияв, амма, Калининнул (та чIумалсса Верховный Советрал президиумрал председательнал) ца шин ххи дурну, гиккува ливчIссара, яла 1941-ку шинал, май зуруй, итаавкьунав отпускалий.
Амма, Лаккуйнгу ивну, игьа­­­ла­ганнин, Буттал кIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъви байбивхьуну, АьвдурахIим лавгун ур Ватан дуручлан аьрайн. Цал Моздокрайн, яла Новороссийскалийн, гиччагу тIайла увккун ур Баргълагавал чулухмур Украиннавун. АьвдурахIим дакIнийн бутлай ур:
– Баргълагавал Украиннал фронтрал командующий, генерал-полковник Кузнецовлул амрулийн бувну, жул бахьттагьалтрал полкран кьабитан багьуна жула подразделениялул бувгьуну бивкIсса кIанттурду. Жун багьуна Киев шагьрулия 120-130 км. манзилданий вацIраву душманнан хьхьичIалу дугьан. Та чIумал жула аьралуннаща бювхъуна немецнал «Юг» ва «Центр» тIисса дяъвилул ярагъуннил балгусса душманнал группировкалул бувну нанисса гужсса гьужум щаллусса нюжмардийсса бацIан буван. Та ишираву ттуйн дируна шанна щаву, гайннувату ца захIматсса. На, кIулшилия лавгун, иян увну ияв госпитальданийн. ЧантI увкунав Красноводскалийсса госпитальданий. Му дия 1943-ку шин.
Хъин хьуну мукьахгу ва лавгун ур цала полкравун. Буттал кIанттул цIанийсса Хъунма­сса дяъвилий дурсса къучагъшивурттахлу АьвдурахIимлун дуллуну дур «Буттал кIанттул цIанийсса Хъун дяъвилул цалчинмур даражалул орден», личIи-личIисса медаллугу. 1945-ку шинал АьвдурахIим зана хьуну ур аьрая шавайн. Аьрай дирсса щавурду хъин дуллай, цаппара хIаллай шавагу ивкIун, АьвдурахIим увххун ур Гъумуксса Райисполкомрал милицанал отделданийн зун. Шиккугу, дяъвилийн къалавгун, вацIраву лабикIлай бивкIсса группировкарду бугьлагьисса иширттаву гьуртту хъанай ивкIун ур. Шанна шинавату лавгун ур зун военкоматрайн. Ялагу АьвдурахIим зий ивкIун ур колхозраву, Буршиял шяраваллил ттучандалий. Чув зий унугу, ванал цайнна тапшур дурсса даву дакIнийхтуну, марцIну дуллай ивкIун ур. АьвдурахIим чIивину унува нитти-буттацIа хьуну, хъунама уссил, МахIаммадлул, ванал къайгъу цала бакIрайн лавсун бивкIун бур. Ванан Кьуръангу лахьхьин бувну бур. Цала оьрмулуву дин-чакгу АьвдурахIимлул тачIав къакьариртун дур. Ванал шанна шин дурссар Гъумучиял Хъун мизитраву кьадишиву дуллай, шамийла хIажлийнгу лавгссар. Ванал ххуйсса кулпат, оьрчI-бакIгу хьуну бур. Ванал ва кулпат Аминатлул, хъуни бувну, дуккин бувну, цала-цала ххуллурдайн бивчуну бур мяйва оьрчI. ЦIанакул Аьвдуллагь тIима арс бухгалтерну зий ур, Сайпуллагь тIима инженер-строитель хьуну ур. Вара даврий зий ур Гизбуллагь тIима (Авгъаннал дяъвилийгу талай ивкIсса). МахIран тIима арс институтраву дарс дихьлай ур.
– Цинявппа оьрчIру мяърипат ду­сса, зузисса кIанттурдай бусравсса бур, – тIий, АьвдурахIим вайнная рязину икIайва.
2010-ку шинал АьвдурахIим-хIажи аьпалухьхьун лавгун ур.
Цимил чичирчангу, лайкьри Хъун дяъвилул гьур­ттучитурая чичин, Ххувшаврил байрандалий хъиннува, вай дакIнийнгу бичин, жагьилтал ватан ххирану тарбия шаву мурадрайгу.