Ххюлуссуннал РайхIанатлул оьрмулул ххуллу

Цалнияр цал арх хъанай бур жуятува Буттал кIанттул цIа­нийсса Хъун дяъвилул тарих. Дяъвилул лажин ккаркминнал лархъсса захIматсса кьинирдая, дурсса чувшивурттая хъирив нанисса никирангу кIулну бикIаншиврул, буржлувссару жува минная буслан.
ХIакьину Лакрал райондалийсса Ххюлуссуннал шяраву ялапар хъанай бур захIматрал фронтрай гьуртту хьусса хъамитайпа Сайдиева РайхIанат.

Бувну бур РайхIанат 1925-ку шинал июль зурул 6-нний, ххишала бакъа бусравсса, Лукьман ва Саидат Сайдиевхъал кулпатраву. 1942-ку шинал, арулчинмур классраву дуклан нанисса РайхIанатлуйн оьнкьучIи дирну, къашавай хьуну бур. Му чIумал ванил ппугу къашавай ивкIун ур. Кулпатраву бивкIун бур ванияр мюрщисса 4 ссу ва 2 уссу. Ни­ттийн оьвтIий бивкIун бур къанавртту дуклан. Цищава къашавайсса бутталссагу, мюрщисса оьрчIалссагу бан къахьунссар тIий, нигьа бувсун, ниттихлу къанавртту дуклан гьан рязи хьуну бур РайхIанат. Ххюлусмату дяъвилул дайгьузанну дуллан лавгминнава ва бивкIун бур оьрмулул яла чIивимур.
– Аьравалттий бузагу бивхьуну, ххуллийх най 4-5 гьантта хьуна. Мукун бивру хьхьиричIан гъан­сса Къаякантуллал кIанттайн. ДакIний бур танийн «кказарма» учайсса. Тикку къанавртту дуклай хьуна ттул 6 барз, – тIий, буслай бур РайхIанат.

1943-ку шинал январь зурул 15-нний къанавртту дуккаврия мурахас бувну, цищаласса хъами-душвавращал зана хьуну бур шяравунмай. Муния махъ, 1943-ку шинал февраль зуруй, РайхIанат гьан бувну бур батагъалийн балугъру бугьлан. Лув-ялув 5 шинай РайхIанат занай бивкIун бур батагъалийн. Махъунмай, шяравун, зана бикIайхту, цилва тIийкун, ус ликканссарагу мугьлат бакъа, хъуруннил, ххалал давурттайн, Бабаюрт-Бажиганнайн гьан бай­сса бивкIун бур. Шяраву бацIан, бигьалаган къабитлай, арнил давурттайн тIайла буклай азурда хьусса РайхIанат лавгун бур правлениялийн, цуппа колхозрава бу­ккан бувара тIий. Ххуйсса, зирангсса зузала канища буккан къабитан, ва гьан бувну бур бюрчурдил хIухчуну. Бярчру хъуни хьувкун, бивтун бур дояркану. 1950-ку шинал бивтун бур Ххюлуссуннал шяраваллил советрал секретарьну. Микку зий бивкIун бур 11 шинай. 1961-ку шинал бивтун бур шяраваллил советрал председательну. РайхIанат председательсса шиннардий Ххюлу­ссуннал шяраву колхозрал ва жяматрал чIявусса ризкьи бивкIун бур. Шяраву тIурча, я жяматрал, я ризкьилул хIачIансса щин дакъа, архнияту ххилай, жямат хъинну захIматну бивкIун бур. Та ппурттуву шяраву ветврачну зий ивкIсса ЧIутIуев Баширдул хIарачатрайн бувну, муххал турбарду машан лавсун, дурцуну дур шяравун щин.
Тай шиннардий Ххюлуссуннал шяраву къабивкIун бур ахъул­ссаннул мурхьру. РайхIанатлул ва колхозрал председательну зузисса Оьмар Гъапуровлул хIарачатрайн бувну, бивзун бур 3 гектарданий­сса багърал гьану.

РайхIанат Сайдиева

1961-ку шинал Хъуннащату Ххюлусмав бувцуну бур ттукI. Даврил сант кIулсса, буххаву къакIулсса РайхIанат Сайдиевал ва Оьмар Гъапуровлул сипталийн бувну, 1963-ку шинал дурну дур медпунктрансса къатри, 1964-ку шинал – библиотекалул къатри, 1965-ку шинал — школалул мастерской ва 2 классрансса къатри, 1966-ку шинал бувну бур ттучан. ЧIярусса шиннардий школалул директорну ивкIсса Къунжуев МахIаммаджалиллулгу хъунмасса захIмат бивхьуну бур вай иширттаву.
1967-ку шинал РайхIанатлул цуппа рязину аьрза буллуну бур советрал председательшиврул къуллугъ кьабитансса. Муния махъ 16 шинай зий бивкIун бур библиотекалул хъунмурну, 15 шин дурну дур Хъаннил советрал председательну зий. Гьур­тту хьуну бур Дагъусттаннал обком КПССР-рал съездрай.
Жяматрал ахIвал-хIал гьаз баврил цIаний бивхьусса захI­мат­рахлу ва лайкь хьуну бур чIярусса ХIурматрал грамотарттан ва медаллан.

ЦIакьсса дур РайхIанатлул дингу, Хъунасса Заннайнсса имангу. Оьрмулул шиннардих къабурувгун, РайхIанат гьарца кьини занай бур шяравусса мизитравун. Ххюлуссуннал шяраваллил жяматрал хIарачатрайну, ванияр 1200-нния лирчусса шиннардил хьхьичI бувну бивкIсса мизит, лекьан къабивтун, ябувну бур. Ва дакIнийхтуну барчаллагьрай бур мизит цIу буккан бан, шяравусса ххуллурду бакьин бан, Хъун дяъвилий гьуртту хьуминнан дацIан дурсса гьайкал цIу дуккан дан хъунмасса харжру бивхьусса Ххюлуссуннал чиваркIуннайн.
– Сант дирирну дунура кIицI лаган ччай бура вай давуртту дан кабакьу бувсса инсантурал цIарду: МихIадов Маздар, Рамазанов Заур, Къунжуев Рустам, Рамазан ва Муслим, Акаев Жамалуттин, МихIадов Сяъдуллагь ва Тажуттин, ХIусниев Заур, Амиров Кьурбанисмяил, Миллинов Мустангир ва Тимур. Мукунма, хъунмасса захIматгу бивхьуну, кумаг бувссар мизитрал поллу рищун, магъив дишин Аьлишаев Исуплул ва Юрисламлул, Маллаев ОьмархIажинал, Гъапуров Надирдул.
ДакI ххари хъанай дур цIанасса чIумал шагьрурдай ялапар хъанахъисса ххюлуссуннал буттал миналий цIу-цIусса къатри дуллалаврия, – тIий бур РайхIанат.