Жагьилсса щарсса

Башир ва на ца оьрмулул инсантал бияв. Ва цувагу ттул чIаххувчу ия. Школалийгу жу ца классраву дуклай бикIайссияв, дусшивугу дикIайва. На университетрал экономикалул факультетраву, Башир мединститутраву МахIачкъалалив дуклакийнигу, бигьалагай кьинирдай, хьунабакьайссияв, кинордайн лагайссияв.

Га чIумал бутавурттугу къадикIайва студентътурал дянив. Столовайр­ттайгу, кьюркьуну, студентътурал ссуссукьусса жиплин лавхьхьуну зат дукан шайва. Жу жувагу, нитти-буттахъал дулайсса арцухгу, степендиялухгу къаялугьлай, жунма «кIива шагьи» лякъинсса давурттах луглан бикIайссияв. Портрайн лагай­ссияв балугъру пароходрая ликкан буллан, кIинттул идарарттал котельнийрттаву цIу дихьултну зун бикIайссияв, цаймигу давуртту лякъайссия.

Жу, кIиягу, утти яхъанай буру Лаллухъиял шяраву. Башир лагмасса мукьра шяраваллин цачIусса амбулаториялий хIакинну зий ур. Нагу, цаппара шиннардил хьхьичI, шагьрулия ттула щарссанищал шяравун яхъанан увкIссияв. Ганиннин жу МахIачкъалалив яхъанай, зий бикIайссияв. Ттун яла ттула касмулун лархьхьусса экономистнал давугу хьуна райондалул администрациялий. Щарссанил, Марияннулгу, цинма чIиви-хъунсса маэшат бансса косметика ва къатта-къушливу ишла дайсса кьай-кьуй даххай­сса, чIивисса ттучан тIивтIуна къатрал мурцIний. Хьуна жул къатта-къушлий аьнакIив-ин­душ­карттугу. ЦIурихьулувасса дукралул ххиличIлурду гайннун дичин ххуйну бикIайва. Ттуйн Юнус учайссар. Ттул бахттилун, Баширгу цIуну дурсса жул къатрая арх акъа щарссанил къатрай яхъанай ия. Амма на шяравун яхъанан увкIсса шинал, ци цIуцIаву диркIссияв, душгу, Баширгу махъ кьабивтун, ванал щарсса, Мисиду, ахиратравун ларгуна. Яла вайннал цамур наслугу бакъая. Мунияр махъ, душгу шагьрулийн щар буллуну, Баширдул мадара шинну хьуна цувалу яхъанай.

Ца ппурттуву ттучIан маркIа­чIанай, шяраваллил тарихрая цирив чивчусса лу аьркинну буну, му ттучIа бусса кIулну, Башир хъамалу увкIуна. Башир ва на дахьра ряхцIалла шинава ливчусса арамтал бияв. Ттун Башир, щарссагу диркIуну, душгу щар буллуну махъ, духIиндарайсса янна къалахлай чIалан ивкIуна. Ранггума цукунсса дуссарив личIи дуван къахъанахъисса спортрал формалуву занай, янилун агьлан ивкIуна. Му иширал ялув ганахь учин ччай, амма къаччан бикIанссар тIий, ма­хъаллил хъанан икIайвав. Ялагу ттун бувчIлан къабикIайва Башир ялун уруган (хIакиннал хялат къалархний) цукунчIавсса хIакиннаха къалавхьхьусса журат дусса инсан ушиву. Ганал ихтилатгу аьнтсса, кьянкьасса бикIайва, къашайшалал чулийнмай хIакиннал байсса кIукIлусса ихтилатраха къалавхьхьусса. Баширдул чурххал къалипгу, ваца рикIирах цIувцIлай бувний кунма, ттак бивкIун чIалачIисса бия. Ххуллийх нанийнигу, чурх сукку къахьунну, ччанну чурх лавсун нанийни кунма бикIайва. Цала даврил, шяравусса оьрму бутаврил чулухарив га ия кIулчу.
Амма, ялун къачIаларчагу, ганал дия хIат-хIисав дакъа хъинбаларду буллан ччисса хасият. Цащала гъалгъа тIиманахгу хъинну личIлулну вичIи дишайва.
Баширдул хъалтасса чурххал вив дия чIиви оьрчIал куннасса иминшивугу, дакIнил хъиншивугу. Мунияту ттун ттула чIаххувчу Баширдун, ттущава шаймур бувну, цувалу къаличIаншиврул кумаг буван ччан бикIайва. Мунияту на, ганал лаххайсса янна-калия ихтилат къабувну, кулпат баврилмур иш цалчинмур хху­ттайн лавсъссия.
Жул хьхьичI цIурихьулуву дуки-хIачIиягу дирхьуну, Мариян тамур къатлувун лавгуна.
– Башир, ичIура щарсса дакъа вил тагьар щалла ххуйну къадикIайхьунссар. Дукрагу инава дуллай, ятту-гъаттаралссагу буллай. Ина мукун гьич дузал къахьунссарахха, щарсса дуцин багьлайвагу бакъарив вин? – куссия на, ганахь буван ччисса маслихIатирттал «барт ттирихIлай». Зумув бивхьусса бурухIугу кьюлтI куну, мурччивгу лирхьуну, Баширдул:
– Му ттунмагу дакIнийн багьай. Амма къадузал хьунххурав нава тIун икIара. Уттисса душваран, на кунасса, ряхцIалла шинава ливчусса, адаминаяр, жагьилсса ччанссархха, – куна.
Ттун бувчIуна «хъурссувун бивчусса къама» мяра ялун личин кунмасса хьушиву.
– Ургу, Башир, на вин ля­къинна щар къавхьусса душ. Мукун къабучIиссар инавалу яхъа­нан. Инания хIакин ура, вищала зузисса медсестрахъалвагу цичIав маслихIат къабайрив? – куссия.
– Винма кIуллихха жула хъаннил мазру байлсса бушиву. Ччи-ччимур тIун бикIай. ЧIа­ххувсса шяраваллавун лавгнийгу: «Щарсса та дуцинна, Башир? Ява жуйнгу хъатIуйн оьвча», – тIий буссар муданмагу.
Баширдул лаххиялул ма­съала цуппа бивтун, ттун ччан бивкIуна жула ихтилатралмур масъала хьхьичIун ласун. Ттун гацIана дакIнийн багьуна даврийн, райцентрданийн, най хьунабакьайсса ттула хъинирву Нурижат. Га цуппагу школалий зий бия. Нурижат гьарца кьини къабикIайва машиналух ялугьлай. Га цайми душваращал райцентрданий къатта бувгьуну яхъа­най бия. Баширдухьгу ттунма дакIнийн багьсса зат гара кьини къабувсун, махъун щун буван ччан бивкIуна.
Ларгуна гания махъ цаппара нюжмарду. Амма ттун Нурижат бакIрайн багьлай бакъая. Хьумур хьуссар куну, ца кьини, ахттайн бизулул хьхьичI, на лавгссияв га зузисса школалийн. Нурижат тарихрал дарсирдал учительну зий бия.
– Ххюра минутIрава Нурижат ХIасановал дарсру къуртал хьунтIий дурча, шивах аглан хьу, – увкуна ттухь вахтернал.
На авцIуссияв га букканнин. Ттун ччай бакъая хьунаакьаву цайминнал янилун дагьну. Нава райондалул администрациялий зузисса инсанну гикку­сса учительтуран кIулхьурчагу, Нурижатлухь гай ттуятува суаллу буллали буван ччай ба­къая. ЧIал къавхьуну Нурижат, кьатIув бувккун, чурттурдал ялув бавцIуна. На ганийн ка галай дурссия. Га бияннин итталу хIасул хьуна сурат. Ганий бия цIанну хьхьилул рангсса, никирттаяр цахъис ялавайсса гьухъа, хъарайн бувтун бия кIяласса жинпир. Ца канихь бия цIай-цIай тIисса чар­сса дусса сумка, гамунихь — пакет. Чурххал къалипрах урувгсса чIумал, ххишаласса цичIав да­къасса, жагьилсса хъамитайпану чIалай бия. БакIрайн дутай­сса, куклусса каршигу ссурссулух дархIуну дия. Ччаннайгу ттизаманнул куклусса ттуплив бия. Цахъис ссумалахъисса симандалулгу исвагьийшиву ххи дуллай дия. Ца мутталий на жагьжил хъанангума ивкIунав, ттунма ччимур барткъалаган кунма чIалай:«Ттун ссан аьркинни къужлун щар хъанан. Ттун къалякъинххурав нава куна жагьилсса оьрчI», – тIисса зат Нурижатлул ттула иттах бищун кунмасса махъруну дакIнийн багьуна.

Га гъан шайхту:
– Дежурствалийминнал бувсунни администрациялиясса инсан цIухлай ия куну. Навагу бу­ссияв цу урвав тIий, нава ссан аьркинну буравав тIий.
– Зу, учительтал, инсантуран аьркинссару. Учитель акъахьурча, ва дуниял дакъа чулийннайгума гьанан бюхъайссар, – куну, хъярч бувссия нагу.
– Бургу, Нурижат, чIун духьурча, ттул вищал бувансса агьамсса ихтилат бур. Ва цу­ппагу шикку, ххуллий, бувай­сса бакъар.
– ЧIунния дакъахьурчагу лякъинссия. Ттун жула дянив­сса ихтилат аьжаив бизлайри бусса. Ина, даврийн увкIун, ттуха луглай ушаврилгу нигьа бусан бувунна.
– Нигьа мабусара. ЦичIав ххуй бакъасса иш бакъассар.

Яла машиналий щябивкIун, асфальт бавкьусса ххуллийх хьуну, ца бакIух машина бацIан бувссия.
– Нурижат, бургу, ттул душ. Вил оьрмулувусса душ ттул бушиву винмагу кIулссар. Бюхъай ва ихтилат вин махIаттал бизангу. Вагу Аллагьнал хьхьичIсса жула буржну хъанай бур. Вин къакIулну акъахьунссар ттул чIаххуврайсса, амбулаториялий зузисса хIакин Башир. Уттигъанну га ттучIана хъамалу увкIсса чIумал, на ганахь цIувххуссия: «Ина кулпатрал хьун дакIний акъарав?» – куну. Му чулинмайсса цала пикри уттинин къабувшиву бувсуна. Нагу ганахь хъярчлий: «На вин ххуйсса душ лякъинна»,– куссия.
– Иширах бургарча, ина, хъинирвуй, ттухь иялну хъунасса адаминан щар хьу учин увкIун унуккара…
ХIасил, Нурижат Баширдун хьуна.

Ца-кIира нюжмардува, янин чIалай, Баширхъанний дахханашивуртту хъанан диркIуна: къатрал дарвазалий ранг-рангсса сир бувксса мукьмурцIусса суратру хьуна. ДарвазалучIату къатрачIан утта-кIюласса ххуллийх чартту бавкьуну исвагьи бувуна. Вава дарвазалувух бухлай, буклай бивкIсса оьлин ва кьунклунгу цанмалусса личIисса ппал хьуна. Оьлил ва бюрчулил хъир­ттайгу, хъахъисса бурчуя дурсса, архния най бунува чIалачIисса, лиссурду хьуна. ЦIан-чаннаву янилун дагьлан диркIуна, Нурижат ва Башир спортформалуву сайрданийгу лавгун, махъунмай зана хьуну нанисса суратру. Гьай-гьай, дурусну урчIва зурува, ца бигьалагай кьини, нава чул бувну унува, дуркIуна ттулламур щарсса чулухун щилай:
– Изу лавай, ххаришиву ина ттунни дулунтIисса. Баширдул щарссанил кIинничалт бувну бур, цивппагу арс ва душ. Ххаришивугу, туну, кIилийнуссар дикIан аьркинсса, – куна.
Гьай-гьай, ххишала акъа на ххари хьунав. Аьркинлугъран лабивтун бивкIсса кIива ххюазаруннил ятIул чагъаргу щар­ссанил канихьхьун бириян був­ссия.
– Ия, – увкуна яла щарссанил, аьчухгу дурккун, – ца цамагу адаминал цIа бусанна на вихь, ташулул хьун ччай, амма сикъасласисса!
– Аман, му цу урвав? – ку­ссия нагу.

Вихьул
2022 ш.