Авгъаннал аьралитурахь дирхьуссар ванал дарсру

Февраль зурул 15-нний Аьрасатнаву кIицI лагайссар чил билаятирттай аьрали бурж биттур буллай бивкIсса Интернационалистурал кьини.
ХIажи ХIажиев

Ттула шяравучув ХIажи ХIажиевлуя ттун чIявуну баяйва хъуниминная. Авгъаннаву къуллугъ буллай ивкIун тIий шяраву ванайн Авгъан-ХIажи учай. Махъ бавунни, ттаттал ххуллийх лавгсса, итххявхсса ХIажинал арснал оьрчIая Сяидлуягу. «Дагестанская правда» кказитрай хьунадаркьунни ванаягу, ванащал къуллугъ буллалисса цайми аьралитураягу чивчусса макьала. Ахиргу ци-ци бунугу багьана-савав хъанай, сант къадагьлай диркIсса ттул Авгъан-ХIажинащалсса хьунабакьавугу хьунни.

ХIажи ур, ччяни нинугу дир­кIуну, бутталгу цамур кулпат бувну, оьрмулуву цанма ххуллу цалва буклан багьсса адамина. Мукунминная шайхха яхI-къирият дусса инсантал. Хьунадаркьу­сса чIярусса захIматшивурттал хьхьичIгу ник къарирщуну, лайкьну бивтун бур ванал цала оьрмулул ва, лахъисса, бигьа бакъасса аьраличувнал ххуллу.
1941 шинал ХIажинал ппу Аьвдулвагьаб (ва уссал усттар ивкIун ур) увцуну ур дяъвилийн. Ва зана хьуннин диркIуну дур нину ва мукьва оьрчIавасса ца (Аьвдулвагьаблул ва Па­тIиматлул кIия арс, кIива душ бивкIун бур — А.Аь.). Дяъвилия зана хьуну махъ бутта, цамур щарссагу дурцуну, Буйнакс­калийн ивзун ур. ХIажигу, шяраву муниннингу цува ивкIсса, ниттилссийчIа ливчIун ур. Ккурклив 5 классгу къуртал бувну, яла буттачIан лавгун ур. ЦIусса кулпатравусса оьрмугу бигьасса къабивкIун бур. Щурагь къуртал бувну бур ванал 10 классгу. Школа къуртал бувну махъ Механикалул техникумравун ухханна тIисса оьрчIахь буттал ва ду­ккин ансса чара буну акъашиву бувсун бур. ХIажигу шагьрулул военкоматрайн лавгун ур аьралуннавун уцияра тIий. Ца нюжмардува дуркIун дур повестка. ХIажи агьну ур Германнал аьрщарай къуллугъ буллалисса аьра­луннавун. Шичча дур ванал лахъисса аьрали ххуллул дайдихьугу. ХIажи буслай ур, частьравун бучIайхту, хIал ххал бан цивппа спортзалданувун бавкьунну тIий. Армиялийн гьаннина спортрахун агьну ивкIсса ХIажи (ванал гимнастикалул 2-мур разряд диркIун дур, парашютрайгу ххуйну тIанкI учай­сса бивкIун бур). Совет Союзрал Виричув, подполковник Мельниковлул итталун агьну ур. Ва ивкIун ур сержантътал хIадур байсса бригадалул школалул хъунама. Къуллугъ буллай 3-4 барз шайхту, Мельниковлул оьвкуну, ХIажинахь училищалуву дуклан гьан маслихIат бувну бур.
– ТIайлассар, ттун летчик хьунсса хиял буссия, амма цIу­ллу-сагъшиврулшиврий къабюхълай бия, мунияту артиллериялул училищалуцIагу на ххари хьура. Дуклан гьан аннин ттун сержантнал чингу дуллунни. УвкIра Калининград­райн училищалувун. Цинявппа, бухлай-буклай, экзаменну дуллай бур. Ттухь цичIав тIисса цучIав акъар. Нава кьамул къаанссара тIисса буруккин багьну ура. Яла, жу плацрай стройрай бацIан бувну, училищалувун бувхминнал сияхI дуклан бивкIуна. Сержант ХIажиев ХIажи 31-мур дуккаврил взводрал командирнал хъиривчувну итлатиссар ва училищалувун кьамул уллали­ссар куну баян бувна. Укун, экзаменнурагу къадуллуна увхссара училищалувун, – тIий буслай ур ХIажи.
Ца шинава ва партиялувун кьамул ансса кандидат хьуну, училище къуртал баннин кьамул увну ур партиялувунгу. Училище къуртал байхту ХIажи тIайла увккун ур Закавказский аьрали округрайн. Къуллугъ буллан ивкIун ур Астори тIисса Азирбижаннал шагьрулий.

[pullquote]Коман­дованиялул гьан увну, ХIажи гьуртту хьуссар Украиннай, Ивано-Франковский шагьрулий, «Война и мир» кинофильмрал Аустерлицкий талатаврил съемкардаву.[/pullquote]
Ца шинава шавайн увкIун, щаргу дурцуну, кулпатращал лавгун ур къуллугъ буллан. Кул­­пат шиккува школалий зун бивкIун бур. Ва ппурттуву, коман­дованиялул гьан увну, ХIажи лавгссар Украиннайн, Ивано-Франковский шагьрулийн, «Война и мир» кинофильм ласлай буну, Аустерлицкий талатаврил съемкардаву гьур­тту хьун.
Аьраличувнал пиша тIайла увкнийн гьан багьлагьи­сса, личIи-личIисса кIанттурдай мина дуллан багьлагьисса пиша бур. КIива зурува Украиннава Астори шагьрулийн зана хьу­сса ХIажинахь Сахалиннай къуллугъ буллан тIайла уклакишиву бувсун бур. Укун ХIажиевхъал кулпат Сахалинная арх ба­къасса Таежный тIисса поселокрайн бувкIун бур. Шикку къуллугъ буллай ХIажинал 5 шин хьуну дур. Батареялул комендантнал къуллугърай ивкIун ур. Ххюра шинава къуллугъ буллали­сса кIантту баххана бан багьлай буну, ХIажи увкIун ур Новороссийскалийн. Шикку, майорнал чингу дуллуну, личIисса реактив дивизиондалул командирнал хъиривчувну ивтун ур. Амма шикку лахъи къалавгун ур. Округрал командующий увкIун ур тIий, цинявппа хъуниминнайн ХIаписартурал къатлувун оьвкуну бур. Микку бувсун бур, СССР-нул Верховный Советрал Президиумрал хIукму бувну, 73-мур мотострелковая дивизия Комсомольск-на-Амуре шагьрулийн бизан буллалишиву. Сахалинная увкIун хъунма хIал къавхьусса ХIажинангу цIунилгу тава архсса дунияллийн ачин багьну бур. АцIра шин дурну дур ванал тийх къуллугъ буллай. Утти ва, подполковникнал чингу ларсун, артиллериялул хъунаману ивтун ур.
Ца ппурттуву, генералнал оьвкуну, ХIажи увкIун ур Хабаровскалийн. Бувсун бур Авгъаннавун советникну гьан багьлагьишиву.
– Ва дия 1979 шин. Та чIумал тийх жула аьрал бакъассия. Жу, 50 инсанная хьусса группа, бувкIссару тихун цалчин. Кабуллай 10 гьантта хьуна жу тикку­сса тагьарданущал кIул буллай. Яла, ца-цаних оьвтIий, цума ци дуллантIиссарив бувсуна. На Мазари-Шариф тIисса шагьрулийн тIайла увккунна, Авгъаннал дивизиялул командирначIан. Артиллерист хIисаврай ттун тайннал хIаписартуран ла­хьхьин буллан аьркинну бия. Класс­гу, полигонгу бувну, на ттущава шаймур буллай уссияв. Амма тайннан зат лахьхьин бан захIматну бия хъинну. Му чулухунмай гьунар бусса бакъая. Пайда къахъанай, ца кьини учав: «Ина ура полкрал командир, полковник. Ина лахьхьин буллан аьркинссара вила хIаписартуран. Мукун пайда бакъассар. Артиллериялул 7 бигарданува га яла бигьамунил дунугу зачет дулун багьантIиссар вин. ХIадур хьу». Нагу му чIумалнин ччимур бигар авгъан мазрай щаллу банна. Ккаккан дурсса чIумуву хьунабавкьуну, на ганан циняв командартту авгъан мазрай дуллан ивкIра. МахIаттал хьунни, ваксса ччяни ина ми цукун лахьхьав тIий. На цайнма тапшур бувмур ганаща щаллу бан къабювхъунни. Тай бия пушка тIайла бувну битавуххай щала иш. Артиллериялуя цичIав кIулшивуртту дакъая, –дакIнийн дутлай ур та чIун ХIажи.

[pullquote]«Авгъаннал аьралитал хIурмат бусса бия, амма дяъвилул иширттаву тай цIими ба­къассагу бия».[/pullquote]
Ялагу ХIажи буслай ур Авгъаннал аьралитал хIурмат бусса бушиврия, амма дяъвилул иширттаву тай цIими ба­къасса бия тIий ур. КIира шин ва 3 зуруй къуллугъ буллай ивкIун ур ХIажи Авгъаннаву. Мунияр махъ, хъунма хIал къавхьуну, ванал аьрали къуллугърал чIун дуклай диркIун дур. Да­гъусттаннай ванайн Радиотовардал заводрай ПДИТР (противодействие иностранной технической разведке) отделданул хъунаманал къуллугъ тапшур бувну бур. Шикку зий ивкIун ур Совет Союз тили-хъили хьуннин. Муния махъ цаппара шиннардий зий ивкIун ур военкоматрай.

Арснал арс Сяид
Санкт-Петербургуллал военно-медицинская академиялуву

ХIажинал бур кIива оьрчI. Арснал Заурдул къуртал бувну бур Дагъусттаннал университет. Буттал ххуллийх гьан ванан ччан къабивкIун бур. Душнил Заремал къуртал бувну бур Дагъусттаннал университетрал физикалул ва математикалул факультет ЯтIул дипломрай.
Утти арснал оьрчIая Сяидлуя ца-кIива махъ. Сяидгу, ттатта куна, итххявхсса оьрчI ур. МахIачкъалаллал 30-мур школагу мусил медальданий къуртал бувну, увххун ур Санкт-Петербургуллал военно-медицинская академиялувун. Вагу ЯтIул дипломрай къуртал бувну бур. 6-мур курсрай сержантнал чингу дуллуну, Сяид курсантътурал командирну ивтун ур. Ванал цимилагу хьхьичIунсса кIанттурду бувгьуну бур вузирдал дянивсса медициналул олимпиадарттай.
ХьхьичIунсса выпускник хIисаврай шиккувасса ординатуралуву дуклан ацIан увну ур.