ЧIявусса ккавкнугу, инсаншиву ядурну дур

ХIабибат Магьдиева

Соцсетирдаву щурущиминнан чIявуну итталун багьайссар жула лаккудуш ХIабибат Магьдиевал шеърирду. ХIабибат чичлай бур лавгзаманнуя, цIанасса оьрмулия, амма яла бюхханми, асар хьунми ванил шеърирду бур ниттихасса.

Уттубишин бувну
вила оьрчIругу,
Ялагу захIмат бан ина лагайвав,
Ина шанаши чIун
жун кIул къашайва,
Дигьалаган мутта
вил къабикIайва, –

укун чичлай бур ХIабибат, цила нину дакIнийн дутлай.
Вай ххару ккалаккийни оьрчIру лащу-щаллу буллай хъунмасса захIмат бивхьусса цала-цала ниттихъул дакIнийн къадагьсса нажагьсса бухьун­ссар, хаснува хъунмур никирал инсантураву. Шеърирду чичлай ччянива байбивхьунугу, чIявуминнан кIул хьунни ХIабибатлул цIа Фейсбукраву, Инстаграмраву ванил шеърирду буклан бикIайхту:
– Вил шеъри бувккуну, ттуламур нину дакIнийн дагьну, аьтIий бивкIра, барчаллагь, — тIий чичлачиссагу бия.
БакIралгу ххуйсса, махъ-ихтилатрангу тIааьнсса, дакIгу аьчухсса ХIабибат ккавкнан тачIав щак къабагьантIиссар ва оьрмулул мадара сукку-кьютIу бувсса инсан бушиврий. ЧIявусса ккавкнугу, дакIнил къалп къавхьусса инсан бур ХIабибат.
Ва цуппагу шанна щарнил вакилнан ккалли бан бучIиссар.
Бувну бур ХIабибат ТIюхчар­дал шяраву ЧIаящатусса Худайнатлул ва Шушиясса Сали­хIатлул хъунмасса кулпат­раву. ТIюхчардал школа къуртал байхту, ва бувххун бур дуклан Дарбантуллал культпросветучилищалувун. Ва училище ххуй­сса кьиматирттай къуртал бувну тIий, шикку зун ацIан увну ивкIун ур ХIабибатлул уссу. Ванал аякьалулу бикIан ХIа­бибатгу шиккунва гьан бан маслихIат ккавккун бур кулпатраву.
Вайннал ппу, ччянива хъус лякъин Украиннайн лавгун, тийх хъунмасса заводрал цехрал хъунаману зий, иш бавчуну ивкIун ур. Амма ччяни дунияллия лавгун ур. Му чIумал ХIабибатлун 15 шин диркIун дур. Ганинма кунма, хъинну ХIабибат кка­ккан ччай, ва бувцуну бу­хьхьияра тIий уну, ХIабибат уссил щарнил бувцуну лавгун бур буттачIан Украиннавун. Амма ппугу, душгу цаннан ца ккаккан кьисмат къавхьуну бур.
Вай бувкIсса кьини Худайнат шава къалявкъуну ур. Даврия тиху-шихунай гьан увхьунссар тIий, зана хьуннин ялугьлай ца барзгу бувну, шаппай зана хьуну бур. Ва чув уссарив, ци увссарив щинчIав кIулну къабивкIун бур. Милицанайгу вайннахь, хъирив лавну, кIул бувну баян банну увкуну бур. Амма Худайнатлуя ятIа-тIар къабивкIун бур.
Махъ баянтIиссар кулпатран ва дунияллия лавгсса кьурчIисса хавар. КъюкIлил приступ хьуну кIичIиравун агьну лявкъусса Худайнат, ваначIа цичIав документгу къалявкъуну, моргравун иян увну ивкIун ур.
– Мукун чув ливчIссарив, цивхьуссарив къакIулну личIан­ссияв жу, буттал жипливу ттул шеърирду къалявкъуссания. Гикку буттал цала каних на Дарбантуллал культпросветучилищалул студентка бушиву чивчуну бивкIун бур. Укун бувккун бур жуйн. Училищалувун бувкIун бур буттал хIалкьазия бусласисса чагъар.
Буттан на ляличIинува ххирасса бикIайвав. Га иш хьуннин на, циваннив, ттуйва бияла бакъа, хъювсул буклай, аьтIаву лачIлай бикIайвав. Ва цири ша­ттирахун аьтIисса тIий дяъван дикIайва нину. Ялун нанимунин бухьунссия, – хъювсулгу буклай, дакIнийн бутлай бур ХIабибат.
Ялун дирсса къумашиврул бас дурну, ца-кIира шинава диркIуну дур нинугу. Оьр­мулул хъунмасса бакъанугу, аькьлу-кIулшилул балгусса ХIабибатлун дурчIлай диркIун дур укунмагу чIявусса ккавксса ниттил къюву.
Укун лявхъухьунссия ниттихасса ванил шеърирдугу.
– Циксса чичларчагу ниттиха, ялагу лякъай чичинмур, – учай цилагу.
ХIакьину кунма, дакIний бур ванин 6-7 классраву дуклаки­сса чIумал ца фестивальданий ЦIуссалакрал Культуралул къатлул сахIналий ниттихасса цила чивчусса шеъри бувккусса куц. СахIналийн буккайхту, ни­ттий язугъ хьуну ХIабибатлун аьтIаву ларчIун дур. Ванил дакI дан тамашачитал хъатру ришлан бивкIун бур. Паракьатгу хьуну, шеъри ккалан бикIайхту, гай асар хьуну, аьтIий бивкIун бур тамашачитал.
Школалий дуклакисса шиннардий ХIабибатлул шеърирду мудан буккайсса бивкIун бур школалул чIирал кказитрай. Цимилгу бивщуну бур вай «ЦIуссалакрал колхозник», яла «Заманалул чIу» райондалул кказитрайгу. ХIабибат дуккавривугу итххявхсса, дуллалимунивугу бажар бусса, цIу цIанпир бусса душ бивкIун бур. Ванийн школалийгу, махъ яла училищалуву дуклакисса чIумалгу жяматийсса къуллугъру тапшур бай­сса бивкIун бур.
Училище бувккуну махъ ХIабибат бувххун бур Москавуллал Всесоюзный юридический заочный институтравун. Амма 3 курс бувккусса чIумал институт кьабитан багьну бур, щар хьуну. Дуккаврихсса гъирарив къалевщун бур. Ва був­ххун бур Дагъусттаннал университетрал филологиялул факультетрайн.
Ва къуртал бувну махъ ца-кIира шинай дарсру дихьлайгу бивкIун, бувкIун бур Машиностроительный заводрайн, ши­ккусса библиотекалул хъунмурну. Шикку зий ацIнияхъайсса шинну дурну дур.
Чув бухьурчагу, аьмал-хIал бавкьусса, цаманал дакIниймур лаласун кIулсса, иш багьний чIарав бацIан хIадурсса ХIабибат ххирану ва бусравну бивкIун бур лагма-ялттунан. Оьр­мулул ххуллий цимилгу байча щунугу, инсаншиву ядурну дур ХIабибатлул. Цинявппагу ва кIулми, ца зумату кунма, буслай бур ванил яхI-къириятрая, чумартшиврия. Ва щалагу агьлу-авладрал, дустурал чул бищай кIану бушиврия.
ХIабибатлул хъиншиврун, сахаватлувшиврун, ссавурданун бахшишран кунма, Аллагьу Тааьланал буллуну бур тIайла бавцIусса, дакI ххари дансса, цайминнал цала хьурдай учинсса оьрчIру.

Душ Рита ва арс Роман

Душнил Ритал марцIну ххювардай къуртал бувну бур МахIачкъалаллал 17-мур школа, ЯтIул дипломрай къуртал бувну бур Дагъусттаннал университетрал юридий факультет. Дунияллул халкьуннал дянивсса А. Герценнул цIанийсса университетраву лайкьну дурурччуну дур юридий элмурдал кандидат хьунсса диссертация. Ритал диссертация дуручлачисса чIумал, комиссиялул председатель буслай ивкIун ур: «ИлтIа-кIюласса, оьрмулулгу чIивину чIалачIисса душ папкалущал бувкIсса чIумал, ттун ва ниттил ягу буттал цала диссертация лавсун гьан бувсса душ ххива. Даву ххал дуллан ивкIукун махIаттал хьура куртIну, хъирив лавну чирчусса диссертациялий. 1930-ку шинная шихунмай ва темалий щилчIав чивчуну бакъая. Ва ляличIисса гьунар бусса душ бушиву чIалай бия». Тара кьини ванал оьвкуну бур Дагъусттаннал университет­равун, зучIан ххаллилсса преподаватель учIантIиссар зун куну.
Дагъусттаннал университетрал юридий факультетрай дарс дихьлахьисса Ритал цIа кIулшивуртту дусса ва лулттурасса къаласайсса преподаватель хIисаврай машгьур хьуну дур. АрхIала ва зий бивкIун бур Ихтиярдал академиялувугу. Студентътуран ва ххирасса бивкIун бур.
АцIра шин дурну дур Ритал адвокатну зийгу. Вайксса шиннардил лажиндарай къархьуну дур царагу дело Ритаща цила тIимур бацIан бан къавхьу­сса. Судьятал махIаттал шайсса бивкIун бур, цалчинну укунсса иширащал хьунабакьлакьисса тIий. Буссия Рита юридий элмурдал доктор хьунсса диссертациягу чичлай. ХIайп, укун ххаллил­сса пишакарнал юридий ххуллу къабитаву. Ва кIункIу хьунни ттизаманнуй сийлийсса, хъамитайпа авур буллалисса ххуллийн. Ва давугу ванил хьхьичIмур пишалияр яларайну дуллай бакъар. ХIабибатлул арс Романгу укуна итххявхсса оьрчI ур. Ванал къуртал бувну бур цал Каспийскаллал медициналул училище, яла Дагъусттаннал университетрал юридий факультет. Зий ивкIун ур ЦIуссалакрал райондалул участковыйну. Яла Санкт-Петербургливн ивзун, бизнесрахун агьну ур. МахIачкъалалив цIанагу зий буссар Романнул тIивтIусса Щалагу Ухссавнил Ккавкказуллал юридий центр.
ХIабибат цуппарив цила шеърирдахун багьну бур. Оьтту-ттурчIавусса цила хасиятрайн хаин хьун къахъанай, иш багьний, мачча-гъаннал ва дустурал чIаравгу буссар.
ТачIав чан къашайссар ванил къушлий хъамалгу.