Хъунасса аьлимчувнал аьпалун

Амир Амаев
Декабрь зурул 28-нний 100 шин хьуссар бюхттулсса дагъусттанлувнан, Буттал кIанттул цIанийсса Хъун дяъвилул гьурттучи, атомщик, Жабраиллул арс Амир Амаевлун

Техникалул элмурдал доктор, профессор, Лениннул премиялул лауреат зий ивкIссар элмулул кIия титаннал каялувшиврий: академик И.В. Курчатовлул ва СССР-данул Элмурдал академиялул Президент А. А. Александровлул. Ванал хъунмасса бутIа бивхьуссар Аьрасатнал паччахIлугърал мюхчаншиврул гуж-кьуват цIакь бувавриву. Амирдул ппу дунияллия лавгсса чIумал, оьрчIан кIира шин диркIун дур. Гъумук 1934-ку шинал ххюва классгу къуртал бувну, дуклан увххун ур Дагъусттаннал механикалул техникумравун. Къуртал бувайхтува, тIайла увккун ур «Дагдизель» заводрай зун, 1941-ку шинал. Броньгу дунура, цува хушрай аьрайн уцара тIий лавгун ивкIун ур ва. Гьан увну ур Ттуплислив аьралий училищалувун. ЧIавама лейтенантнал чиндалуву талай ивкIун ур дяъвилул къизгъинсса кIанттурдай, 1943-ку шинал кIусса щаву дирну, кIура авну ур махъунай. 1945-ку шинал дуклан увххун ур Москавуллал инженертал-физиктал хIадур байсса институтравун (МИФИ). Институт къуртал бувайхту, зун тIайла увккун ур щаллагу дунияллийх цIа ларгсса аьлимчув Игорь Курчатовлул каялувшиву дуллалисса, кьюлтIсса лабораториялийн. Яла, махъ, ва лабораториялия бувссар атомрал энергиялул институт, 1991-ку шинал тIурчарив – Аьрасатнал Элмийсса центр «Курчатовский институт». 1961-ку шинал зий ивкIссар Амир Амаев ва институтраву захIмат-жапасса даврий. Лайкь хьуссар бюхттулсса наградарттан ва хIурматрал лишаннан. Фронтовикнан хъинну ххуйну бувчIлай бивкIссар билаятрал мюхчаншиврун цалла дуллалисса даву цукун агьамсса ва аьркинсса дуссарив. Гьамин, вагу уртакьнур щинал лултту дуккай атомрал лодкарду жула билаятрай хьхьичIра-хьхьичI дурну диркIссагу. Вай цалчинсса атомрал лодкардал реактордал корпусру буваврихлунур ванан 1963-ку шинал Лениннул цIанийсса премия дуллуну диркIссагу. Сайки 20 шинай ва каялувшиву дуллай ивкIссар МАГАТЭ-лувусса Совет Союзрал группалий ва Ядерный мюхчаншиврул Совет билаятрал ва Американал комиссиялул сопредседательнугу ивкIссар. Москавуллал атомрал энергиялул институтраву паччахIлугърал энергетикалуву хъинну агьамсса ма­съалартту щаллу буллай ивкIссар.
1962-ку шинал ссуттил хьусса иширттая цимилвагу чивчуссар дунияллийцири прессалул «Карибский кризис». Жула билаятрал атомрал лодкарду Нью-Йорклия арх дакъа, Атлантик океандалуву къаралданий дарцIуну диркIссар. Американал президент Кеннедил аьралий совещаниялий увкуссар: «Цуминнал гуж ххиссар?». Аьралуннал хъуниминнал жаваб дуллуссар: «Жущава СССР-даний 20 шагьру ва промышленностьрал центрду бири-бат буван хьунссар». Кеннедил цIувххуссар совет аьралунналмур каши-биялалия. «Тайннал жулва Нью-Йорк бири-бат буванссар», – увкуссар аьралуннал хъуниминнал. Гьаннайсса, маслихIатрайн бувкIун, дяъви хьун къабивтссар. Вай иширттая чIявуну чивчуссар. Та ппурттуву цIакь ккаккан буван савав хьусса, цалчинсса атомрал лодка «Ленинский комсомол» цIанакул Кронштадтрайсса аьралий музейраву дуссар. Элмулуву хъуни-хъунисса давуртту дурсса аьлимчув хIисаврай, Амир Амаевлул цIа щаллагу дунияллийх машгьурну дуссар. Ва цувагу тамансса дунияллул халкьуннал дянивсса совещаниярттай ва симпозиумирттай гьуртту хьуссар. Щинал лултту дуккай лодкардал ва ледоколлал корпусру баврил даву лавайсса даражалийн гьаз дан ванал хъунмасса хIарачат бувссар.
Оьрмулул 90 шин хьуннин зий ивкIссар Курчатовлул институтраву элмийсса хъунама сотрудникну. КIийла увчIуссар Моссоветрал депутатнугу. Амир Амаев уссия 60-ку шиннардий Москавлив Дагъусттаннал диаспоралул ккуран хIасул дурминнавух ва яла «Дагъусттан» Культуралул центр хIасул бувминнавух, гьарца жяматийсса иширавух чялишну хIала уххайссия, 25 шинай ва уссия Культуралул центрданул Ветерантурал ассоциациялул хъунаману. Жагьилтал патриот зумуну тарбия бувавривугу ванал хъунмасса бутIа буссар. Мудангу анавар уккайссия жагьилтуращалсса хьунабакьавурттайн, асар хьунну, бюхханну ихтилат бувайссия. Ванан дазу дакъа ххирая Дагъус­ттан ва дагъусттанлувтал, цавагу масъалалул чIарах къауккайва. Ва ия цинявннан аькьлулул, интеллигентшиврул, гуманизмалул эбратну.

Амир АмаевлучIа хъамалу. 2015 ш.

Жу, москавуллал дагъусттанлувтурал, гьар шинах Ххувшаврил кьини Новодевичье хIатталлив жула вирттаврал – АхIмад-Хан Султаннул, Наби Аминтаевлул, Амир Амаевлул ва тиккува бувччусса цаймигу бусравсса инсантурал гьаттардий тIутIив дишару. 2017-ку шинал жу Дагъусттаннал БакIчинайн бувкссияв Амир Амаевлул цIа республикалий абад дуван аьркинссар тIий, ва иширацIун кабакьу бувара тIий. Тания махъ Республикалул инженер-колледжрал (Дагъусттаннал механикалул техникум) къатрал чIирайн лархъссия аьлимчувнал цIа чирчусса ула. Мукунма Амир Амаевлул цIа МахIачкъалаллал цания ца кучалун дизансса хIукму цIакь буваврихагу зий буссар.

 «Дагестан» Культуралул центрданул цIания:
Арсен ХIусайнов, «Дагестан» МКЦ-лул президент, техникалул элмурдал доктор, профессор,
ХIажи Аьлиев, «Дагестан» МКЦ-лул вице-президент ,1-мур ранграл капитан, профессор,
БатIи Оьмарова, «Дагестан» МКЦ-лул вице-президент,
Даниял Шабанов, «Дагестан» МКЦ-лул президиумрал член.

Таржума П. Рамазановал