Ттул ттатта ия уртту-щин кIулчув

Татарник (бюрув)

Ттул ттаттая, ХхярцIхъал Оьмая, Хъусращиял шяраву цIа дурккун дикIайва, уртту-тIутIая дарув-дарман бувну, инсантал хъин бан кIулсса халкьуннал хIакин хIисаврай. ВаначIан кумаграл хъирив бучIайва базурду гъавгъсса, кару-ччанну дурксса инсантал. Ттаттан кIула чурххал базурду ус­ттарну цил кIанийн бутан, даруврал урттуйну личIи-личIисса азарду хъин дан. Инсантал хъин буллан икIайва жура-журасса уртту-тIутIив, ххяххияртту ишла дурну. ХьхьичIазаманнай инсантал уртту-щин дарурттан кIанттай ишла дурну хъин дуллай бивкIссар азарду. Дукан-дан дакъасса Хъун дяъвилул шиннардий, ккаши лиххан буллай, бакI буклай бивкIссар уртту-щинал кумаграйну.
Жул ттаттан ххуйну кIула зунттаву, ардай ва къурдарах ххяххайсса уртту-тIутIал цIарду. ДакIних кIулну дикIайва цумур уртту ци азарданун дакьайссарив.
ДакIний бур, жу, мюрщисса оьрчIру, цащала буцайва уртту-тIутIив датIин. Лахьхьин буллан икIайва ми, хъинну мугъаятну рирттуну ва сахъла дурну, шардай диян дан. Ттаттащал мудан къурдарах, ардарах лагайссияв буттал ниттил щавшсса чIиви чантайгу хъарайх бувтун. Уртту-тIутIи дартIун бувкIун махъ, щийчIав вихшала къадурну, ца-ца дихьлай, читлия бувсса, мюрщисса кисраву кьакьан дуллан икIайва. Кьакьан дурну махъ, миннул мархри хIуен бувну, настойкарду дурну, инсантал хъин буллан икIайва.
Даруврал уртту-щин датIин хъинну бигьар, амма бигьа бакъар ми цанния ца личIи дуллан ва миннул цIарду кIул дуллан. ХьхьичIазаманнай халкьуннан даруврал уртту цумур ци дуссарив ва ми ссан дарувссарив хъинну ххуйну кIулну бивкIссар.
ЦIанасса ппурттуву, цIуххинмагу акъа, захIмат шай цаппара ххяххиярттан цIарду кIул дан. Ттула ттаттал опытрайн бувну халкьуннангу лахьхьин буллан икIара уртту-щин датIин, миннун цIарду кIул дан, халкьуннал медициналуву мюнпат буну ишла дуллан.
На ттула оьрмулувугу уртту-тIутIив, ххяххияртту дарувран ишла дара.

Шихшал арс Кьурбанзабиуллагь Оьмаев

Мать-и-мачеха (неххал чIапIив)
Оьрусрая лакку мазрайнсса цаппара ххяххиярттал цIардал таржума

Астрагал шерстистоцветковый – ччитул ххяппа
Багульник болотный – чуп
Барбарис (ягода) – ятIул сус
Белена черная – ттурлан
Бодяк – муччуч
Болиголов ядовитый – кьякьач
Болотник – нур
Борщевик – сумлу-кьак
Брусника – оьрчIикIури
Буквица – цIупI чай тIутIи
Валериана – ххатин (ччитул сан)
Василёк шероховатый – арцул тIутIи
Веснянка – къурнил нувщи, кIут
Ветриница (анемона) пучковая – хIурия тIутIи
Вика – къалмул хъюрув
Вьюнок – мумияли
Герань луговая – рангщай тIутIи
Горец долинный – кьюрш
Горец птичий – лачIасси (къу­зурил уртту)
Горечавка – ччиккул бакIва­хIу (часмалул уртту)
Горец змеиный – авданнал нувщи
Горошек мышиный – хъюрухъ
Гулявник – ттуккубахIу
Девясил – макьачи
Дикий мак (мак самосейка) – ххунххутIи
Донник – оьнуги (чал хьхьути)
Дягиль – чIяхъ, хъагьлил уртту
Ежевика – жядур
Заразиха – хъацI-уртту
Зверобой – узулликри
Земляника – вацIлул мамари
Иван-чай – ттаркьлул чар­ххала
Колокольчик – гюнгутIи-тIутIи
Конопля – ччанаппи
Каштан – шагьпялут
Лакричный корень – нацIу мархха
Ландыш – ттиркьюкьи тIутIи, мариян-макь

Лебеда (кьяжа)

Лебеда – кьяжа
Лилия белая, кавказская – чиладагъ
Лишайник – михьхьичали
Лопух – улчча
Любисток – ччаврил тюх
Лютик полевой – хъахъи­тIутIи
Мальва – папажари
Манжетка – кисаранчIапIи
Марь белая – кIяла кьяжа (парабакIул уртту)
Мать-и-мачеха – неххал чIапIи
Медуница – ххакI
Мокрица – (звездочка) – нячIиялул уртту
Молодило – къягъул гьивч
Мыльнянка – хьхьамауртту
Мятлик – закI
Мята перечная, мята полевая — сувра
Одуванчик – къуппантIутIи
Окопник – кIурукI
Осот – накIлил уртту
Пажитник – яй
Паслён (чёрный, красный) – ххяппузил тIутIи, оьрватIул ахъулсса
Пастушья сумка – хьхьути
Первоцвет (примула) – ариябукIу
Пикульник – гьисукулул ур­тту
Плевел – дувари
Повилка – оьлузи (мархха бакъу)
Подмаренник – сарси (ххарарх уртту)
Подорожник – хIухчил чIапIи
Подснежник – дараччи
Полынь горькая – ла
Полынь обыкновенная – гьукIу
Пустырник – гьисуку
Пижма обычная – кIичIру-уртту (урчIауссу, щиртралсса)
Репей – кканч (лачIай ккаччи)
Рододендрон – чуп
Роза – хъункIултIутIи
Ромашка – кIяла тIутIи
Рябина – шай
Рябчики шахматные – къя­чIитIутIи
Свербига – чIит
Сныт – къурнил нувщуй шайсса кIут
Сныть – кьяцлул хьхьимичI (уртту)
Солодка – нацIу мархха
Спорыш – кIалащикIащи
Сурепка – хъала кIучIалу
Татарник – бюрув
Тимофеевка – викъи (арнил уртту)
Типчак – къюллу
Тмин – явш
Топинамбур – манталукь
Тысячелистник – гулмадаран, кIуллул вичIив
Тюльпан – къячIитIутIи
Фиалка – банавша
Фиалка луговая – зунттал банавша
Фиалка пахучая – чяйлул тIутIи
Фиалка полевая – чюти
Хвощ полевой – чал (балчаннул) магъ
Хладоцвет – чIируннатIутIи
Хрен – кьурусси
Цикорий – ххуллул уртту (оьчIула)
Чабрец (тимьян) – ттуккул цIу
Чемерица – ссиллукь
Черемша – сан
Черника (голубика) – някIунна
Чертополох – ттуккул нажагъ
Чеснок дикий – шанийн кIухьхьу
Чистотел – читIул уртту (хъа­хъинакIлил уртту)
Шалфей – машаку
Шалфей лекарственный (пахучий) – кIяла машаку
Ширица – махмур уртту (дуссар 100-хъул жура)
Щавель – кьурчI
Щавель конский – нацIу мечI
Эдельвейс (трава высокогорная) — арцул цIуку
Ярутка – чал хьхьути
Ятрышник – хIапчай уртту