«Хъамитайпалул бакIрал ххуйшивугу Заннал буллусса гьунарди»

Космина Исрапилова

МухIуттиннул душ Космина Исрапилова

Шаэр, прозаик, публицист. Був­ссар 1961-кусса шинал Шахьуйннал шяраву. Къуртал бувссар Дагъусттаннал паччахIлугърал университетрал филологиялул факультет, Финансирттал ва ихтиярдал институтрал юридический факультет. Ванил кIунттила бувкссар 17 лу – поэзиялул, прозалул, публицистикалул. Дагъусттаннал халкьуннал шаэр, ДР-лул культуралул лайкь хьусса зузала, Шолоховлул премиялул лауреат, ДР-лул ПаччахIлугърал премиялул лауреат.

1. Цукунсса хьуна оьрчIний вийнма яла гужсса асар биян бувсса зат, иш?
– ОьрчIзаманнайсса личIи-личIисса ишру дакIний бур. Яла дакIния къабуккан­сса ишрив укунсса хьуссар. На ххюра шинал оьрмулуву бухьунссияв му ппурттуву. Кьинирдал ца кьини ттун хIисав хьунни буттал шяраву, Шахьував, зума-къирагърай, колхозрал багърачIан гъансса арив оьрчIру ца чулинмай левчуну нанисса. Навагу левчу­ссияв тай оьрчIал хъирив. ДакIнива къагьан­сса тамашасса сурат ккарккуна: жул хьхьичI хъунмасса барзу тIитIибавкьуну бия. Ттун та цуппа барзу ххива загълуншиврул, ххал барча, барзул оьрчI бивкIун бия. Жунма барзулт лахъну ссавруннай лехлай ккаккайхха, личIину хъунисса кунма, чIалан къабикIай. Жул хьхьичIрив загълунсса, хъунмасса лелуххи бия. Барзул оьрчIан цIунцIия хьуну дия, лякьлул чIарав оь нанисса щаву дия. Ттун къакIула танин цивхьуссарив, на махIаттал бувнав щаву дирсса лелуххул ябитаврил: барзул оьрчI кьянкьану ва ханну цIитI бивкIун бия жух, сайки инсаннал ябитаву хханссия. ХIалдания лаглай, бивкIлай бунува, жард къакуну буруглай бия. Яла ттун, оьрмулул къабигьасса лахIзардай, чIявуссалийла дакIнийн дагьайва та ябитаву, дакIнивун кьуртIунура лирчIуна. Та ябитаву асар хьунуя на оьрус ва лакку мазурдий «Барзул ле­ххаву» тIисса назму чирчуссагу, вара цIа дусса лу итабавкьуссагу.

2. Цими никирайн дияннинсса кIулли вин вила ппухълуннал нясав? Буси яла архманал цIа.
Цуксса хIайпнугу, ттун анжагъ буттал ттаттан цIа Хаталай диркIшиву, жулва тухумрайнгу Хаталахъул учайшиву кIулли.

Совет Союзрал Виричу Ризван Сулаймановлущал ва генерал СалихI Халиловлущал

3. Инсаннал хасиятраву винна яла ккарккун къаччимур лишан?
Жаваблувшинна дакъашиву. Ванил хъирив – лавмартшиву.

4. Вила оьрмулуву яла алши ба­къамур шин?
На шинну тIайлабацIу бусса ва бакъа­сса шиннардийх къадачIара. Ттула оьрмулуву яла кьурчIимур шин 2003-ку шин хьу­ссар учивияв. Январь зурул ахирданий ва шинал ттул ссу ПатIимат Бариевайн машина щуна, март зурул дянив му дунияллия лавгуна. Ссу бучлачисса кьини ттулгу микроинфаркт хьуна. Тара шинал лавгуна дунияллия Валерий Эфендиевгу, СалихI Гусаевгу, Надир Хачилаевгу, Расул ХIамзатовгу. Миннал бивкIурду бухIан, лялиян бан хъинну захIматну бия.

5. Яла алши бумур шин?
Циняр тIайлабацIусса шиннардива яла тIайлабацIу бумурну 1993-ку шин кIицI дуван бучIихьунссар. Ва шинал дунияллийн бувкссия ттул кьисса «Цура ина?». «Да­гъусттаннал правда» кказитрай на тIивтIуссия «Тавлух» (« У камина») тIисса рубрика, «Илчи» кказитрайгу дачин дурну буссияв интервьюрдал рубрика «Шяравун нани ххуллий» тIисса. КьюлтIсса зат бакъар, хIакьинусса кьинигу ттуйн «каминналучIа щябивкIсса хъамитайпа» учайшиву. Ва ттул творчествалул аргъирал хъиндайдихьулул шин дия, дустурал хъярчирдаву тIийкун, «кIюрххил машгьурсса инсанну чантI увку­сса». 2020-ку шинал тIурча, на хъинну къашавай хьунав, ттул иш оьчулий багьан нани­сса тагьар дия. На паракьатну кьамул бувссия кьадарданул кьисмат, амма оьрмулул цIаний талай, яхI буллай буссияв, цинявгу махIаттал бувну, бивчIан-буккан тIисса кIанттава, на ччаннай бавцIура. Вагурхха тIайлабацIу!

6. ВичIара циксса арцу хьувкун дигьаларгун дикIанссия вил дакI?
Ттун лайкьну оьрму бутлануксса арцу гьа хьунссия. Так лащинсса даражалий­сса паччахIлугърайри дахьва аьркинмунин, чара бакъамунин арцу дузалну душиврия рязисса граждантал бикIайссагу. Инсаннахь ххуйну игьалагансса ихтиярду дикIан аьркинссар, каши дикIан аьркинссар хьхьичIунай хъанансса, кIулшивуртту куртIгу, цIакьгу дуллансса, гьаз хъанансса. Вай цимурцаннунгу арцу аьркин дагьлай дакъарив. На тачIав ххишаламунил хъирив багьсса инсангу ба­къара, дунияллий лякьа дуччинсса ччатI къабириллалисса чIявусса инсантал бусса заманнай. Къаччиссар ттун «мещанская бравада», тачIав мукунминнал тарапгу къадугьара.

7. Инсаннал тахсирдавасса цумур тахсир хьунссия вища багъишла битан?
Инсаннаща хатIалий хьумур, гъа­латI­мур.

8. Бувагу къабитан?
Данна тIий дурсса лавмартшиву.

9. Ссан диял къашай вил чIун?
Аьрххи-ххуллурдай занансса.

10. Бартлавгун ччисса вила шанма мурад?
ХьхьичIва-хьхьичI, нава щихунчIав къабагьансса цIуллушиву чIа тIий бура ттунна, кIилчиннив, ттулва оьрчIал ххуйсса кьадарду хьуну ччива. Шамилчиннив, творчествалул мурадрай бикIу, укунма бикIу аьрххирдайн буклай, дуниял ххал дуван ччива.

11. Вила оьрмулуву хъинну ххира­сса кIантту бувгьусса шама инсаннал цIа (нину-ппу къахIисавну)?
Ттулва классрал руководитель, Ма­хIачкъалаллал 5-мур школалул оьрус мазрал ва литературалул учительница Залевская Софья Соломоновна. Ва мяйжаннугу ттун кIилчинмур нину хьусса инсанни. Халкьуннал шаэр Расул ХIамзатов, ва ттул кумиргуя, ппугуя, дусгуя. Образнайну учин, оьрмулул Университетгуя. «Дараччи» фондрал президент Мариян Илиясова. Ва уттизаманнул зунттал душнил идеал бия ттун, ванил дакIнил гъилишиврул чани ттуйнгу бивссар. Вай инсантурая махIрумну ливчIун бура на, ва ми бакъашиву асар хъанай дур. МуницIухва, ми ттул дакIнил куртIниву бу­ссар.

12. Вина кьамулсса чув-адаминал сурат?
Адаминаву алвагьшиву, сахаватшиву ва жаваблувшинна дикIан аьркинссар. Адаминал пикригу бикIан аьркинссар паччахIлугърал дуциндалийсса, муницIухва адамина кулпатрал, дустурал чул бищай ттарцIнугу икIан аьркинссар, хаснува хъаннин.

13. Винма ххуй бизайсса хъамитайпалул сурат?
Хъамитайпалуву хьхьичIра-хьхьичI дикIан аьркинссар ттюнгъашиву, яну-кIукIлушиву, ужагърал гъилишиву, на­хIушиву ядувансса рувхIанийсса гуж-кьуват. На хъамитайпалул ххуйшиврухгу къулагъас дувара, ххуйшивугу Заннал буллусса гьунарди. Хъамитайпа лазилавкьусса, цила чурххах аякьа дуллалисса бикIан аьркинссар, гьарзатрал ка хъирив лаллалисса, ужагърал кушугу бувну, оьрчIан нинушиву, ласнан щарссашиву дувансса бюхъу бу­сса ва муницIухва дуллалимуниву, давриву хьхьичIунсса, цила язи бувгьусса ххуттайх сантирай, тIайлабацIулий нанисса.

14. Агарда бюхъайсса бивкIссания, инава ци кIанттай, ци чIумал бувну ва ци билаятрай яхъанай ччива вин?
Бувнугу, яхъанайгу ччива гьамин нава бувсса Шахьувавгу, МахIачкъалаливгу. Ттун ттулва Дагъусттан щалва планеталуяр хьхьичIунссар. Так на лавгзаманнул аьсрурдал цаппара штрихру ххи дувавияв. Ттун ххирар жула миллатрал лаххияртту, лачакру. Ялагу ттун ххирар шляпарду, катIри, ялун дугьай ххютру.

15. Ссаяту бикIай вил яла хъунмур пахру?
Пахрулий бура ттулва наслулун чаннасса ва яргсса ц1а кьаритан тIий бушиврияту.

16. Цукунсса дур вил виятурасса къарязишиву?
Ич1аллил къайгъурдаха творчестволунсса ч1ун диял къахъанай душиврия къарязийну бик1ара.

17. Яла ххирамур дукра?
Нисирайсса нагьлиинил къяс, витущал. Мунияр нахIусса дукра къадуркуссар оьрмулий. Гьай-гьай, лакку гьавккури-ххункIгу.

 

18. Яла къаххирамур дукра?
Къаххирар моднайсса ва хайрссар тIутIисса экзотикалул морепродукты.

19. Ссаятусса бикIай яла хъунмамур хIучI?
Хасну ттуятува бухьурча ихтилат, циняв внуктал къаккаккавриятусса нигь дур. Дунияллул лагрулий тIурчарив, дунияллул шамилчинмур дяъви байбишавриясса нигь дур.

20. Хьуссарив вил оьрмулуву винна инара ттинин багъишла ритан къахъанахъисса къел?
ЛичIину нава адаврал кьуцIу буллан­сса иш къавхьуссар.Ци бухьурчагу, ца кьини на, ттунна нара цимурца хIалалгу риртун, аьркин дакъасса гьивулуцIа хьуссара, дакIгу, тархъан хьуну, марцI дуркссар.

21. Лавгсса заманардавасса цIа­нихсса инсантуравасса цуманащал хьунабакьин ччива вин?
МухIаммад Идавсищал (с.аь.с), Ися Идавсищал, философ Ошо Раджнишещал, аьлимчу Николай Теслащал, цалчин­сса шаэр-хъамитайпа Сапфощал. Жагьил заманнай на Пушкиннущалсса ца хьунабакьаврил цIаний оьрмува баххана буван хIадурну бу­ссияв. Яла махъату оьрмулух­сса ттул ябитаву даххана хьуна.

22. Цукунсса бур, вила пикрилий, лакрал миллатрал яла хъунмур буруккин?
Лакрал халкьуннал мазгу, миллатгу бухлаган тIий бушиврул буруккин бур. Дунияллул тарихраву ниттил маз, якъахьурчагу, миллат, этнос хIисаврай яхьусса мисаллу бухьурчагума, чIявусса миллатру бусса Да­гъусттаннай му хьун къабюхъайсса ишри. Маз бакъахьурча, жула культуралул ххазинартту чIаххуврал «приватизировать» буванссар.

23. Ци дахчилай дур хIакьину Дагъусттаннахун, цил аьнтIикIасса кIанттун ва надирсса миллатирттан лавхьхьуну, ххуйнугу, ххаллилнугу ялапар хъананшиврул?
Дагъусттан – аграр республикар. Так шяраваллил хозяйство цIу дуккан дуваврийнур ва экономикалул цIусса отраслирду хIасул дуваврийнур республикалий лайкьсса оьр­му дузал буван хьунтIиссагу. Сантирай ва лябу­ккулий Дагъусттаннай ххуйсса оьрму дузал буваншиврул, ва аьрщарай яхъанахъими, Дагъусттаннал хъунаманая тIайла хьуну, укунасса хIухчийн бияннин, жулва билаятрах ччаву дуну къуццу тIутIавур, Да­гъусттан жулва оьрчIал, наслулул билаят бушиврул ялувсса дакI цIуцIавугу чара бакъа аьркинссар.