Дагъусттаннал БакIчинал ЦIуссалаккуйнсса аьрххи

ТIюхчарав

Гьарица шинах, сентябрь зурул гьантрай, ЦIуссалакрал райондалий шай 1999-ку шинал район террористурал кьюкьраща мурахас дурсса иширацIун дархIусса мероприятияртту. Гь­ашину тай ишру хьуну 22 шин бартлаглай дур. Гьар мудан ку­нна, гьашинугу лахъа-хъунну кIицI ларгунни ва кьини райондалий.
Мунивух гьурттушинна дан увкIун ия Дагъусттаннал БакIчинан кIанайсса Сергей Меликов. КIюрххил, ссят 9.00 хьу­сса чIумал, ТIюхчардал шяравун буххайсса кIанттайн бусравсса хъамал хьунабакьин бувккун бия ЦIуссалакрал райондалул каялувчи МахIаммадхIажи Айдиев бакIчисса делегация. Вайннавух бия ДР-лул Халкьуннал Мажлисрал депутат А. Амирханов, ЦIуссалакрал райондалул ОМВД-лул хъунама А. Щайхов, ТIюхчардал шяраваллил бакIчи Б. Алхулаев.
Хъамаллуращал архIал вай­ннал дирхьунни тIутIив ТIюхчаравсса «Витязь» ОМОН-далул зузалтрансса гьай­кал­дануцI. ТIюхчардал шяраву боевиктурал оьсса зулму бувссар Калач-на-Дону шагьрулиясса 22-мур бригадалул аьралитурай.ТIайланма учин, хIайвант кунма ливтIуссар ряха аьраличу: взводрал командир хъунама лейтенант Василий Ташкин, стрелок рядовой Владимир Кауфман, стрелок рядовой Алексей Липатов, стрелок рядовой Борис Эрднеев, механик-водитель Алексей Полагаев, стрелок Константин Анисимов.
«ТIюхчардал Голгофа» тIий ливчIссар ва иш Да­гъусттаннал ва Аьрасатнал тарихраву.
Аьралитал дакIнийн бичин мукунма ЦIуссалакрал райондалийн бувкIун бия вайннал гъан-маччами, тай иширттаву гьур­тту хьуми.

ЦIуссачIурттахь

ТIюхчарату хъамал лавгуна ЦIусссачIурттащиял шя­равун, Аьрасатнал Виричу А.В.Козиннул цIанийсса школалийн. Школалул хIаятраву дацIан дурсса Виричунал гьайкалдануцI дирхьуна тIутIив.
ЦIуссалакрал шяраваллия арх бакъа Алексей Козин цала танкистуращал данди авцIуссар боевиктурайн. Боевиктурал гранатометрава бивтун, танкран зарал байхту, Козиннул амру бувссар экипажрайн къинттуллухун лихъан, цуварив тIурча, тай кIучI хьуннин такну талай ивкIссар, къучагъшиврий жан дуллуссар.

ДакIнийн бивчунни лахъазан дуручлай бивкIми

ЦIуссачIурттащиял шярава хъамаллурал аьрххи бия «Телевышка» лахъазанттуйн, лахъазан дуручлай жанну дуллусса Армавирдал «Вятич» спецназрал аьралитал ва райондалул виваллил иширттал отделданул зузалт дакIнийн бичин. Дирхьунни вирттаврал аьпа абад бан дацIан дурсса гьайкалдануцI тIутIив. Сергей Меликовлул ва ванащал бувкIминнал ххал бунни ла­хъазанттуйсса, талатавур­тту най диркIсса кIанттурдай бувсса музейгу.
ДакIнийн бутан, 1999-ку шинал сентябрь зурул 10-нний 715,3 лахъазанттуй къизгъинсса талатаву хьуссар. Армавирдал «Вятич» спецназрал 90 аьраличу ва чIирисса ЦIуссалакрал райондалул полициялул кьюкьа данди бавцIуссар 500 боевикнайн. Лахъазан дуручлай жанну дуллуссар ЦIуссалакрал РОВД-лул мукьа зузалал. КIиннан дуллу­ссар Аьрасатнал Виричунал цIа (аьпалул хьуну махъ). «Вятич» спецназрал 15-мур кьюкьлува 34 ивкIусса, 78 ивщусса хьуссар. Шамуннан дуллуссар Аьрасатнал Виричунал цIа (аьпалул хьуну махъ). ЛивтIуминнал аьпалун лахъазанттуй гьайкал дацIан дансса ва миннан хас бувсса музей бан­сса пикри хьуссар 2019-ку шинал, тай дяъвилул ишру хьуну 20 шин бартлагаврицIун бавхIуну.
Музейравун лархъун дур ла­хъазан дуручлай жанну дуллу­сса полициялул цинявппагу зузалтрал ва аьралитурал суратру, вайннал затру.

ЦIуссалакрал шяраву

Лахъазанттуя яла цинявппа бувкIуна ЦIуссалакрал шяравун. Дирхьуна тIутIив дяъвилул иширттаву жанну дуллуминнан райондалул центрданий дацIан дурсса гьайкалдануцI.
Мунияр махъ хъамалгу, райондалул делегациягу цачIун хьуна администрациялул къатравун. Ми­кку Сергей Меликовлул райондалул школардай 9-11-ми классир­ттал дуклаки оьрчIал дянив баян бувну бивкIсса 1999-ку шинал­сса дяъвилул иширттаясса сочинениялул конкурсрай хьхьичIунсса кIанттурду бувгьуминнан дуллунни бахшишру.

ЦIуссалаккуйн бувкIун бия жанну дуллуминнал гъанчу ва дяъвилул иширттал гьур­ттучитал.

Ольга Озиновна, Борис Эрднеевлул нину:
– На гьар мудангу ттула ласнащал Къалмукьнава бучIара ЦIуссалакрал райондалийн вай мероприятиярттай гьуртту хьун, ттула арс дакIнийн утан. Гьашину Ханты-Мансийскалия жул душгу бувкIунни. Жул арс Борис дакI хъинсса, кьянкьа-кьурчIисса жагьил уссия. Къалиян къаучайва, спортрахун агьсса икIайва. Къуллугъ буллай хъунма хIал хьуннин аьралуннавугу цува ккаккан увна, командирнал ганан ссят бахшиш дурну дия. Жу яхьусса Черноземельский райондалий­сса Буровой поселокрайгу Борислул цIа дирзсса кIичIиравалу буссар. Хъунмасса барчаллагь Дагъусттаннал халкьуннан, хаснува ЦIуссалакрал райондалул бакIчинан, жул оьрчIру мудан дакIнийсса, вайннал аьпа абад буллалисса, барчаллагь гьайкалданул лагма-ялттусса кIанттурду мудан, лазилакьи бувну, марцIну ябуллалисса. 35 шин дурссар на муххал ххуллул станциялий зий, ттула арс усса эшелон нарар тIайлагу дурксса, навар арс «хьунагу авкьусса». Даврийн нанийни гьар мудан га дакIнийну, нацIу-кьацIурду канил дугьайссия, тай аьралуннавун нанисса жагьилтуран дулун. ЦIана на зий бакъара, эшелоннурив найнна дур, ттул дакIгу станциялийра дур. Гьашину на бувкIссияв таний жула оьрчIру ххассал бан, лабитан хIарачатрай бивкIсса АьтIикIат Табиеван ссайгъатран лачакгу ларсун, та дунияллия лавг­сса кIул хьуну къащи хьунни. Ца хъамитайпалул ларсунни, танил кIалазуруй дахIинна тIий. Цал ттигу, хъунмасса барчаллагь ЦIуссалакрал агьулданун, райондалул бакIчинан, жул оьрчIру хъама къвбитлатисса .

Алексей Непошлов, ANNA News информациялул ва аналитикалул агентствалул аьрали корреспондент, полковник:
– На гьуртту хьуссара 1999-ку шинал ЦIуссалакрал райондалий хьусса дяъвилул иширттаву. Мунияр махъгу шикку, Чачаннал ва ЦIуссалакрал дазуй, къуллугъ буллай ивкIссара 2002-ку шинайн ияннин. ЦIана ттул 4-5 гъанттар шийх. Жу бувкIун буру ЦIуссалакрал райондалул аьрщарай най бивкIсса дяъвилул ишир­ттая документал фильм ласун­сса пикрилий. Навагу таний ла­хъазан дуручлай диркIсса 15-мур кьюкьлувасса хIаписар ухьувкун, кIиккуми иширттах ххишаласса къулагъас дансса пикри бур. Ккаккан дан ччай бур кIантттул инсантурал, милицанал кьюкьлул, виваллил аьралуннал аьралитурал къучагъшиву. ХIисав дуллай, хIакьину Аьрасатнал дянивсса регионнай тай иширттая чIявучин дакIнийвагу бакъар, мунияту ччан бивкIунни ва фильм ласунгу. Вай 4-5 гьантлий на ихтилат бав кIанттул инсантуращал, туристуращал. ХIисав хьунни ва махIаттал увра Дагъусттаннай чIявусса туристал бушиврул, цанчирча Дагъусттаннайсса тагьар оьккисса душиврия бикIайва мудан ихтилатру ва къакIулми шихун бучIан нигьа буслай бикIайва. ЦIана цIуху-бусу буллалийни туристал, ца зумату кунма, шийх нигьачIаву дакъашиву буслай бур, рязину бур. Чара бакъа кIицI лаган ччива ЦIуссалакрал райондалул агьалинал хъамал ххирашиву, дакIнийхтунусса барчаллагь учин ччива райондалул бакIчи МахIаммадхIажи Айдиевлух, тай дяъвилул иширттаву жанну дуллуминнал аьпа абад баву мурадрай дуллалисса хъуннасса даврихлу. Тай ишру дакIнийн бичлачисса мероприятияртту лахъа- хъунну дай райондалий гьарица шинах ванал хIарачатрайну. Дагъусттаннайн цалчин увкIния шинмай ттул хъунмасса хIурмат буссар вай халкьуннал. Фильмрал ведущий хIисаврайсса ттула комментариялувугу на кIицI лаглай ура Дагъусттаннал Ухссавнил Ккавкказуллал республикардаву ца агьамсса кIану бугьлагьишиву, Дагъусттан Ккавкказуллал къюкIну хъанахъишиву.

Роман Криволапов, 1999-ку шиналсса иширттал гьурттучи:
– На Курск шагьрулиясса ура, 15-мур спецназрал кьюкьлуву на гьуртту хьуссара ЦIуссалакрал райондалул аьрщарай най бивкI­сса дяъвилул иширттаву. Тания шихунай на цалчинна гьа­шину райондалийн увкIсса. Шийх укун лахъа-хъунну тай кьинирду дакIнийн дичлай бушиву къакIулссия, тIайламур бусан. Кьунияхъайсса шинну ларгнугу, хIакьину кунна дакIний дур тай захIматсса кьинирду. Жагьилсса, 19-20 шин хьусса, оьрчIру данди бавцIуну бивкIссар талатаврил опыт бусса, ярагъуннил балгу­сса боевиктурайн. ТачIав дакIния буклай бакъар шийх жанну дулун кьисмат хьусса жула кьюкьлул аьралитал.

Сергей Сковородиннущал

Андриана Аьбдуллаева
Имара Саидова