ХьхьичIмур шиналсса кьаркьсса урттуцIух цIу лачIаврия нигьачIаву дуссар. Укунсса уртту хасъсса службардал ччучлачисса чIумал, цинярда мюхчаншиврул тIалавшиннарду дурурччуну ччуччай. Амма укунсса, кьаркьсса, урттуцIух цийнура цурда цIу лачIун дахьвасса пиягьгу гьа шайссар. ЦIугу анаварсса мутталий, ссятрай 5 километралийх, ппив хьуну дачайссар, хаснура тIивтIусса кIанттурдай.
Марч бухьурча, цIараясса нигьачIаву хъиннура хъуннассар.
Ци чаран лякъин аьркинссар укунсса иш къахьун, чIивисса пиягь сававну щаллусса вацIри къаччуччин?
ХьхьичIсса шиналсса кьаркьсса уртту ччуччирча, аьрщи оьргъа шайссар, ххуйсса бакIлахъия дучIайссар тIун бикIай. Му щалва къатIайлассар. Кьаркьсса уртту ччучлачийни, цIарал зарал байссар мурхьирдал мархран ва ми ччяни кьакьайссар. ЦIарал ччуччин байссар мукунма ущу-щулгъилул ккунукру.
Му бакъасса, уртту ччучлачисса пуркIу ппив хъанай бур лагма-ялтту хъунмасса манзилданийх, жанаварт ва инсантал загьрулул буллай. Урттуйн щусса цIу дагьну, лачIлай дур цIу вацIрацIух, торф бусса кIанттурдайх. Укунсса кIанттурдай ц1у лещан дан хъинну захIматссар.Торфрал кунцIуллу ччучлачисса чIумал, чIалачIисса цIу къадикIайссар, муниятугу хъиннура нигьачIаву дуссар сагъсса рухIирдан. ЧIяруну кьаркьсса урттуйн цIу щуну дикIай шяраваллачIан, шагьрурдачIан гъансса кIанттурдай. Марч бухьурча, цIу анаварну ппив хьуну, инсантурал къатрайн дагьан бюхъайссар. Ялагу, кьаркьсса урттуцIух ларчIсса цIу анаварну лещан дан къашайссар. Мукунсса чIумал пожарный къуллугърал зузалт бучIайссар, агана инсантал яхъанахъисса къатран нигьачIаву духьурча.
Цамур чIумал цIу зунна лещан дуллан багьантIиссар. Ччувччусса кIанттурдай так 5-6 шинаватур гара куццуй уртту ххяхлантIисса. Ца-ца чIумал щала экосистема цIу къадуккангу бюхъайссар. ЧIярумур чIумал кьаркьсса урттуцIух цийнура цурда цIу ларчIсса ишру шай дачардай ва шагьрулул кьатIувсса поселокирдай. Агана микку къуй дакъахьурча, чара бакъа бикIан аьркинссар щинал бувцIусса кьаллу. Ми щинал бувцIуну хIадурну бикIан аьркинссар. Бюхъавай уртту щюллину дунура дурцун хъинссар, кьакьаннин личIан къариртун. Агана шагьрулул кьатIувсса къатрал ялун мурхьирдал къяртри дурургун духьурча, ми ххуку дан аьркинссар, миннуйхчIин къатрайн цIу къадагьан. Бивхьуну хъинссар цIу анаварну лещан дан гьарица аьркинмур дусса пост.
Ххуйну хьунссия, гьарица участокрай мукь-мукьра кило дусса кIира огнетушитель (порошковый) духьурча.
Ччюркгу, ххулувгу участокрай маччуччари. Ми ччуччин аьркинссар вацIлучIату, къатрачIату, чапардачIату архну бивхьусса муххал кьаллаву, цуппагу марч бакъасса чIумал.
Мюрщисса оьрчIру къулагъасрала буккан мабитару. Мабитару ми спичкардаха, майлул чирахъирттаха, зажигалкардаха зун. Дачардая бачиннин, ххал бувара хIаммам, буругияра лерщун дурив мангалданувусса, каминдалувусса, пачливусса цIу. Шагьрулул кьатIувсса гьарица поселокрай, чанма чанну, цIу лачIурча ишла дансса щин дусса хIавз бикIан аьркинссар. МуничIансса ххуллугу тIивтIуну бикIан аьркинссар.
Ци чулийгу, ца къахьунмур хьуну цIу лачIурча, цинявппа инсанталгу, жанавартгу нигьачIаву дакъанийн лихъан аьркинссар. ЦIу лещан дайсса къуллугърайн оьвкуну, бусан аьркинссар адрес, цIа, фамилия.
Цайми къатран нигьачIаву духьурча, бусан аьркинссар муниятугу.
ЦIу гужну ларчIун дакъахьурча, къун, аьрщи, чятсса аццив дирчуну лещан дан хьунтIиссар. Лакьин аьркинссар цинявппа чIавахьултту, нузкьунтту ва гьава нанисса кIанттурду. Магъи ва ялттучулия чIиртту, щин рутIлай, чят буллан аьркинссар цIу ппив къахьун. ЧIаравсса участокирдайн цIу къадагьанмур бан аьркинссар. Кьаркьсса урттуцIух цIу щаврия нигьачIаву ххишалассар гъинттул чIумал. Гьава гъилисса чIумал батIлай бур хъунмурчIин инсантал дачардайн бигьалаган, шашлыкру дан. КIулну бикIан аьркинссар, хъунмасса хIаллай гъараллу къаларчIсса, гьава гъилисса чIумал вацIраву, паркирдаву ва цаймигу кьаркьсса уртту дусса кIанттурдай къувтIив бичлан къабучIишиву. КъабучIиссар ишла дуллан пиротехника, къабучIиссар къалиян тIун. КъабучIиссар ургъил къабувну кьабитан навтлиц1асса, соляркалуцIасса, бензиндалуцIасса затру, ччяни цIу ласайсса шушри, пюрунт. Хъуннасса къулагъас дикIан аьркинссар мюрщисса оьрчIах. Миннан бувчIин бан аьркинссар кьаркьсса уртту дусса кIанттурдай цIаращал тIуркIу тIурча, бала хьун бюхъайшиву. Лахьхьин бара оьрчIан тIабиаьт дуруччин.
ЦIарая мюхчан шаву мурадрайсса къадагъартту къадуруччирча, административ, гражданско-правовой ва уголов жавабрайн буцайссар.
Инсантурай 1,5-нния 5 азаруннийн дияннинсса аьчIа дишайссар, хьусса заралданух бурувгун. Къуллугъчитурай 50 азаруннийн дияннинсса, идарарттай 1 миллиондалийн дияннинсса аькIри дишайссар. Ва бакъассагу, инсан сававну вацIлул кIанттурдай хъунисса пожарду хьуну духьурча, инсантурал къатран, хъуслин зараллу бивну бухьурча, ягу инсантал, жанаварт ливтIуну бухьурча, укунасса инсан 1- 4 шинайсса дуснакь айссар. Идарарттал каялувчитал, аьчIа дишаврицIун ва дуснакь баврицIун, шанна шинай цала давриха къазунсса къадагъагу дишайссар.
Административ органнал тапшуршиндарайн бувну, кьаркьсса уртту ччуччин бучIиссар, паччахIлугърал цIу лещан дай къуллугърал зузалтращалгу икьрал дурну, мигу гьуртту хьуну.
И. А. Аьбдуллаев,
виваллил къуллугърал
капитан
ХIадур бувссар
А. Аьбдуллаевал
