БивкIу бакъасса опера

Дуниял хIайран дурсса «Маугли»

[dropcap]Ш[/dropcap]ирвани Чаллаевлул творчествалул ирсираву ца яла хьхьичIунсса кIану бугьлай бур ингилиснал чичу Редьярд Киплинглул «Книга Джунглей» луттирайну чивчусса «Маугли» опералул. Ва произведениялухлу цувгу лайкь хьуну ур К. М. фон Вебердул цIанийсса Дунияллул халкьуннал цалчинмур конкурсрай яла лараймур премиялун – «ОьрчIан цIа кусса, бюхттулсса гьунарданий сакин бувсса музыкалул ва театрданул произведениялухлу».
Опералул премьера бивхьуну бур 1982 шинал Наталия Сацлул цIанийсса Москавуллал паччахIлугърал ОьрчIал музыкалул театрданул. Байрандалул даражалий хьуну дур мунил гастроллу МахIачкъалаливгу.

Аьрасатнаву ва кьатIаллил билаятирттай хьусса хъунмасса тIайлабацIулия мукьах сайки кьуниясса шиннардий хьхьичIунсса кIанттай бивкIун бур опера театр­данул репертуардануву.
Мауглил роль дургьусса артист хъуна шаврийн бувну, опера репертуарданува букьан багьну бур. Амма 2012 шинал «Маугли» цIунилгу уттава бувкссар ва хIакьинусса кьининийн агьамсса кIану бугьлай буссар театрданул репертуардануву.
Ноябрь зуруй композитор увсса кьинилун хасну театрданул цIунилгу бивхьунни опера.
Наталия Сацлул цIанийсса Мос­кавуллал паччахIлугърал ОьрчIал музыкалул театрданул сахIналий бивкIу бакъасса опера ляхъаврия дакIнийн бутлай бур Роксана Сац, Наталия Сацлул душ, театрданул литературно-педагогический отделданул хъунмур.

Ца кьини Наталия Сац ца чIивисса иширал ялув бувкIун бур Аьрасатнал Композитортурал къатлувун. Концертрал залданува баллалисса караматсса музыкалул лавсун, хIаллих нузгу тIиртIуну, бувххун бур гивун. Зал ацIансса кIану бакъа бувцIуну бивкIун бур. Рояльданух щяивкIун, балай тIий ия тIар лухIи-пурщисса адамина. Маз къабувчIлай бунува, ганал чIунил, балайлул такьвалул, аслийсса макьаннал найбунува хIайран бувну бур. Га ивкIун ур цала ниттил мазрай балай тIутIисса Ширвани Чаллаев. Ганащал кIул хьусса лахIзалувува ттул ниттил бакIраву хIасул хьуну бия гьунар бусса композитор театрданун цIусса произведение «Маугли» чичавриха зузи ансса пикри. «Ина жул театрданун Мауглилиясса опера чичин аьркинссар. Вища му бюхъантIишиврийн ттул цукунчIавсса щак бакъар».

Та кьадарданул чирчусса хьунабакьаву багьана хьуссар театрданул репертуардануву ца яла агьаммур кIану бувгьусса спектакль чичин.
Опералунсса либретто чичин багьлай бия ттун. Жу кIиягу шавкьирай зий байбивхьуру. Ттул текстращал архIала композиторгу макьан чичлай ия. Жу хьунакъабавкьусса кьини лях къалагайва. Ахиргу, дуркIуна опера Наталия Ильиничнан ккаккан бан аьркинсса кьини. ДакIний бур, опера ккаккан бан хьхьичI нава ганин цирив бувчIин бан ччай бивкIсса, амма … «Руцара, — куну ихтилат кьукьин бувсса.

– Гьарзат музыкалул цилва бусантIиссар. Мунил лагма­сса гъалгъарду тIурча, ссанчIав бакъассар». Музыка къуртал хьунцIа цуппа ца махъ къаувкуна. Яла тIурча, ххарину увкуна: «ХIакьину зу ттун бахшиш дунни. Хъунна­сса бахшиш. Мугьлат бакъа байбихьлахьиссару опера хIадур буллай».
Режиссер-постановщикну ивтуна Наталия Сацлул кумагчи Виктор Рябов, музыкалул каялувчину ва дирижерну – Виктор Яковлев, сцена чIюлу бан учIан увна Венгриянавасса машгьурсса театрал художник Шандор Пироша. Гьарца репетициялий аьмсса каялувшиву дуллай буссия цуппа Наталия Ильинична.
ЛяваличIисса гьавас буну зий бия опералул ялув щалва труппа. БурцIурдил хасият кIул дан, лухIи пантералул пластика, маймунтрал увинру лахьхьин ца кьини щалва труппа лавгссар зоопаркравун. Тамансса хIал бувссар «жанавартрал» роллу дугьлагьиминнал цалва-цалва персонаж бавкьу­сса ххурххуппалул лагма занай, цIиникьрал, бюрунттул, шатлул хасиятру лахьхьиншиврул. Цала персонажтурах ялу-ялун эшкьи хъанай, шавкьиравун багьлай бия актертал.

Спектакльданул яла хъунмур тIайлабацIу хьуссар Маугли жанавардания инсаннайн кIура аенцIасса ххуллу.
Ахиргу, дуркIуна премьералул кьини. ОьрчIан спектакль махъ бакъа ххуй бивзуна. Ва произведениялухлу К. М. фон Вебердул цIанийсса Дунияллул халкьуннал цалчинмур конкурсрай Ширвани Чаллаев лайкь хьу­ссар яла лараймур премиялун – «ОьрчIан цIа кусса, бюхттулсса гьунарданий сакин бувсса музыкалул ва театрданул произведениялухлу».
Конкурсрал шартIирдайн бувну, премьералия махъ жун багьлай бия спектакль каккан бан дунияллийцири музыкалул театрдаву ца яла цIа ларгсса Дрезденнал опералул театрдануву хъанахъи­сса хъуннасса дунияллул халкьуннал фестивальданий.

ДакIния къалагай га кьини­сса асарду – къищусса архитектура, цайми театрдаву дакъасса акустика, яла-ялагу – тамашачитал. Спектакль байбишин цукссагу хьхьичI театрданучIан букIлан бивкIуна цаннияр ца чIюлусса лимузинну. ОьрчIру залдануву бувагу бакъая. Лагмава фракру, смокингру, мехру, чIюлусса гьухъри лавхсса тамашачитал. Бирлиянтирттал пай-ххайрдал яру мурчIи буллай бия.

«Хьувивав «Мауглилуща», цуппагу оьрус мазрай бихьлахьисса, ва даражалул тамашачи хIайран уван? Ци хьувивав шикку?!» – пикрирдай бура на.
Гьаз дунни пардав, тIутIи дунни макьан, сахIналийн увккунни чIивисса оьрчI.
Шайссар ца-ца чIумал театрдануву караматсса ишру. «Маугли» опералул премьера лайкьсса даражалий хьуссар Москавлив. Амма жул нигь дия дрезденнал угьарасса фешенебельный­сса тамашачинан ххуй бизавивав мюрщи оьрчIан хас бувсса жулва опера, биян бавивав гайннайн цукунчIавссавагу асар «Мауглилул» тIисса. Опера къуртал шайхтурив, жулва тIайлабацIулийн вих хьун къабюхълай ливчIру. Къув-аьслил чIунияргу ягинъя тамашачитурал хъатру. Чаннал пар тIий дия симанну. Гукун ххаришиву дайгьин къабюхълайсса тамашачитал ххал хьуну бакъара. Мяйжаннугу, шайсса бур оьрмулуву къахьун бюхъаймургу. Хьуссар жул оьрмулувугу мукунсса иш «Маугли» опералий, Ширвани Чаллаевлул караматсса музыкалул биялалийну.

Магьирлугърал ттиркьюкьи

Жу Георгий Исаакяннущал ччянияцIавасса, ГИТИС-раву дуклай бивкIния шийнмайсса цIакьсса дусталлу. Га Наталия Сацлул цIанийсса ОьрчIал музыкалул театрданул каялувчину зун айишайхту, жун кIиннанмагу пикри хьуна уртакьну зунсса. На хIадурну уссияв театрданул художественный планнацIун авкьуну зун ва ялугьлай уссияв гайннал маслихIатирттах. Амма Исаакяннул ттучIанма оьвкуну, «Маугли» опера бишин дакIний ушиву бусайхту, на чаш увккунав. Му чIумал на дахьа Красноярскалий «Пиковая дама» бивхьуну, класси­калул репертуардануха зун­сса пикрилий уссияв. Амма Исаакяннул на дакI дацIан увунав: «ВичIи диша Ширвани Чаллаевлул музыкалух. Мунал музыка тIабиаьтрачIан гъансса, асар шайсса буссар». Мяйжаннугу, музыка, вичIи дишайхтува, ттуйн хъинну бювххуна. Ширвани Чаллаевлул музыкалуву дур тархъаншиву, гьавас, хIатта цирив ца вахIшишивугума.
Му бакъассагу, опералул тема цурдагу ттун кIулсса дур. Мауглиясса спектакль кIийлва бивхьуссар на каялувшиву дуллалисса ЧIава актернал музыкалул театрдануву, амма цамур музыкалий. Ккавкссар Наталия Сацлул театрдануву хьусса цалчинсса премьерагу. «Маугли» — опералул магьирлугърал ттиркьюкьину хьу­ссар тIий бия таний цуппа Наталия Сац. Опералуву ялун лирчуну дия ттизаманнул инсаннал ялгъузшиву. Режиссернал давриву на хьхьичIун ласлайгу ура му ялгъузшиву, инсан ккучундалийн данди ацIаву, лавмартшиврийн тIайла авцIусса чIумал геройнал язи бувгьумур ххуллу.

ХьхьичIмур спектакльдануву Акела – бурцIурдил гьухъалданул хъунама уссия романтикалул герой. ЦIусса спектакльдануву тIурча, му трагедиялул геройри. БурцIурдил гьухъала ганайн хаин хьунни. ХьхьичIвамур спектакльдануву куна , уттигу Акеллал роль дургьуну уссар ххаллилсса актер Николай Петренко. Ганан цанмагу ччай бия цIусса журалиймур роль дугьан.
Мукуна Мауглигу ссувайну личIлай ур ттинин цала уссурвавран ккалли буллай ивкIминнал дянив – хьхьичIавасса дустал цакуну ганая арх буцлай бур. Ганал пикрирду кIибишлай бур – жанавартрал ялун бигьаврийн мютIи хьуну, гичча гьантIиссарив ягу цалва тайпалий зулму буллалиманайн данди ацIантIиссарив къакIулну. ХIакьмур жулва оьрмулувугу хъанай бур, хаснува цалва хIукмурду ялув бухIлахIисса политикалуву.
Ттизаманнул оьрчIру ччяни хъуни хъанай бур, ччянива буллай бур хъуниминнан жавабру дулун захIматсса суаллу. Хъана­хъимунил мяъна-мурадгу миннан ччяни дурчIлай дур. Мунияту оьрчIал вихшала кьукьин къадансса бия ттул хъунмур мурад. Спектакльдануву язи дургьусса тема хIакьинусса кьинигу агьам­сса дур: лагма хъанахъимунийн мютIи хьун ягу джунглирдал законну инсантуралминнуйн дуцин. Мауглия Инсан хъанай ур, цува лихъан уллалиминнахлу жан харж дан хIадурну ушиву цанма бувчIайхту.
ЦIусса спектакльдануву хьу­ссар ца цамургу дахханашинна – ахирданий бивкIлай бур цIиникь Шер-Хан. Литературалул произведениярттаву аьдатравун багьсса куццуй, хъиншиву оьбалдараяр ххув хьушиву ккаккан даншиврул дакъар режиссернал мукунсса ахир дурсса. Махъра-махъсса талатавриву Маугли цувая ивчIан багьлагьисса. Ганал чумартшиву ялун личлай дур, му талатавриву цува ивчIангу бюхъайшиву кIулну бунува, цала уссурваврахлу талан авчусса чIумал. Цува сайки ххув хьуссарахха тIисса лахIзалий ивкIлай ур Шер-Хан. ЧIивисса гъалатI сававну га хIалдания лавгсса Мауглил канихьсса чIиллуйн агьлай ур. Инсаннал аькьлу ва бияла Жанаварданул сситтуяр ххув хьунни. Так ва ххувшаврия махъ лаглай ур Маугли джунглирдая, бурцIурдин тархъаншивугу дуллуну.

Спектакльданул ялув хъунмасса захIмат бивхьуссар ххаллилса художниктурал — Германнава учIан увсса сценограф Эрнст Гейдерберхтлул ва костюмру дурурххусса Мария Даниловал. Караматсса костюмру ляхъан дурну дия Даниловал жанавартран – цукунчIавсса магъру дакъасса ххяппурттащалсса плащру. Миннуву Персонаж кIикъярттасса хъанай ия: бакI кьус дитарча – жанавар, гьаз дарча – инсан. Персонажтурал тIабиаьт мудан кIиришлай дия: гьарцаннаву инсаннал ва жанаварданул дайдихьурттал дахIаву ккаккан дуллай.
Спектакль байбивхьуну къуртал хьунцIа Мауглил бакIраву щуруй бур «Цура на?» тIисса суал. Цалла чумартсса тIулуйну тасттикь буллай ур цува инсан ушиву.
Александр Федоров,
Наталия Сацлул цIанийсса театрданул хъунама режиссер, ЧIава актернал музыкалул театрданул каялувчи, Аьрасатнал Федерациялул лайкь хьусса артист.

ХIадур бувссар
Зулайхат Тахакьаевал