Маэстро Къажлаев

Ттул хъуннасса ххаришиву дикIай Мурад Къажлаевлул музыкалия. Ванал ппу ия хирург, му халкьуннал къювурду, щавурду хъин дуллай ия. Мурадрив ур халкьуннал дакIру хъин дуллай.

Расул ХIамзатов

Бюхттулсса зунттурдал бакIру цIурттачIан гъансса Къапкъазуллал билаятрай чIун-чIумуй ссаврунная музыка баллай бикIайссар тIар. Му музыкалул, му абадшиврул эхолул видурцIусса дур цIанихсса композитор Мурад Къажлаевлул творчество.

[dropcap]З[/dropcap]унттал халкь – ми музыкалул халкьри, къавтIаврийн ва балайлийн ми вардишссар, варсуйн ва къуттакьяпуйн кунма. ХьхьичIзаманнай дагъусттанлувтурал ниц машан ласайсса бивкIун бур Ватандалухасса, тархъаншиврухасса, ччаврихасса балайрдах булуншиврул. Макьаннаву ва мукъурттиву зат бувчIайсса зунттал халкьуннал музыкалул чулухуннайсса цIакьсса тIалавшингу оьтту-ттурчIавура дуссар. Къапкъазнаву, хаснува Дагъусттаннай, Мурад Къажлаевлул цIа бавни, халкьуннал дакIру музыкалул байрандалуцIунсса ххаришиврул дуцIайссар.
Мурад Къажлаевлул гьавасрал бакIщаращигу ливчуну нанисса бур Дагъусттаннал авадансса ляличIисса маданиятрал аьршлува.
Композиторнал творчество видурцIуну дур зунттал багьу-бизулул образирттал, сипатирттал: хIухчил бивщусса зюннавлул чIу хIала бухлай бур лелуххантрал балайрдал чIурдавух, зунттал щаращал рурцусса кIюла макьанну тIурча, дарссуну лаглай дур хьхьирил щатIал чIурдай.

Расул ХIамзатов шаэрлугърал символданун ккаллисса куна, Мурад Къажлаевгу ккаллину ур музыкалул символданун. ХIамзатовлул поэзия бувцIуну бур караматсса музыкалул, Къажлаевлул музыка тIурча, вибувцIуну бур поэзиялул. Вай циняв асардугу цачIун хьуну бур шаэрнал композиторнан хас бувсса вай ххуттардиву:

Строка без музыки – бескрыла,
Ты удружи мне, удружи,
И все, что в слове сердцу мило,
На музыку переложи.

Сложи напев, что лих и буен,
Чья власть сердечная нежна.
Пусть горы бьют в луну,
как в бубен,
И бубен блещет, как луна…

Мурад Къажлаевлул ппу ивкIссар цIа дурксса хIакин, инсантурал вичIилун чIу баяврил ва къабаяврил азар хъин дуллалисса. Мунайн барчаллагьрайсса къашайшалтну бивкIссар опералул ва театрданул машгьурсса солистал. Мунал арснал, композитор хьуну, халкьуннан пишкаш бувссар, вичIидирхьунан щакъалихлахисса магьирсса музыка.
Мурад Къажлаевлул усттаршиврул бюхттулшивручIансса ххуллу хьуссар захIматшиврущал архIал анаварссагу. Бакуйннал консерваториялул студентсса чIумала кьамул увну ур ва СССР-данул Композитортурал союзравун. Буттахъал аьрщарайн, Дагъусттаннайн, зана хьуну, ххаллилсса композитортуращал Г. ХIасановлущал, С. Агъабабовлущал ва Н. Дагировлущал сакин дурну дур Дагъусттаннал Композитортурал союзгу. Мунал цаллагу чIярусса шинну дурссар му Союзрал председательну, мунищала архIал РСФСР-данул Композитортурал правлениялул секретарьнугу.
Симфониялул, эстрадалул ва джазрал произведениярттащал архIал Къажлаевлул жулва ва чил билаятирттал 40-нния лирчусса киносуратирттацIунсса музыка чивчуссар, мукунма балетрал миниатюрардацIунсса, театрал постановкардацIунсса ва циркрацIунссагу.
Мурад Къажлаевлул жулва билаят цимилгу ккаккиялун бивхьуссар дунияллул халкьуннал дянивсса «Золотой Орфей», «Сопот», «Братиславская лира», «Красная гвоздика» тIисса конкурсирттай .
Маэстро хIакьинусса кьинигу ур, хьхьичIва куна, цалва гьунарданул гужрайну ва ххуйшиврийну, музыкалул жанрардал личIи-личIисса журардайну жува махIаттал, ххари буллай.

Киях Мурадлул ппу МахIаммад. 1906 ш.

Шяпи Казиев
Мурад Къажлаевлул мархри
Ккавкказнаву чIярур хъин-хъинсса аьдатру. Миннува­сса цагу – буттал буттахъал кьадру-кьимат, лавгмунихасса хIурмат. Тухумрал тарих – му цила мархрайну ттуршукурдал куртIнивун лаглагисса гужсса кьуватсса мурхьри. Жагьилсса кIурхругу чаннайн, бургъийн личинтIисса, щюллишиврувун дахьлагантIисса буттал аьрщарал, мунивусса мюнпатмунил дурччуну махъри. Тухумрал, агьлу-авладрал тарих марцIсса чIапIуй чичлай айишавугу бигьасса даву дакъассар.
Къажлаевхъал мархри най бур Гъази-Гъумучиял щайх Жамалуттиннуя – гьарцагу чулуха итххявхсса, цIа ларгсса аьлимчуная.
Мурад Къажлаевлул ниттил ниттил нину Шуаьнат щайхнал душри. Шуаьнатлул душ Рукьижат щар хьуну бур Давуд Къажлаевлун, цувгу хьусса Къажлаевхъал тухумрал гьану бивзману.
Давудлул ва Рукьижатлул дянив чIявусса оьрчIру хьуну бур, миннавасса цагу – МахIаммад Къажлаев, Мурад Къажлаевлул ппу. Давудлул цIа Дагъусттаннайх ва мунил кьатIух диркIун дур ххаллилсса варсив ва кьяпри бувайсса усттар хIисаврай. Мигу мунал цалва баххайсса бивкIун бур, чув-бунугу бакъача, 19-мур ттуршукулий Къапкъазуллал административ центрданун ккаллину бивкIсса Ттуплислив. Давудлун му шагьру муксса ххуй бивзун бурхха, мунал пикри бувну бур миккусса гимназиялий дуклан цала арсурвавравасса ца – МахIаммад кьаитан. МахIаммад ялапар хъанайгу ивкIун ур арманинал цIа дурксса Авлабар базаллуву цува заллусса дуссукъаттагу бусса гъанчуначIа. Мукун увккун ур кIулшиву ласаврил хъун ххуллийн ялуннинсса медициналул профессор – МахIаммад Къажлаев, Мурад Къажлаевлул ппу.
«Мурад Къажлаев. Оьрму ва музыка» тIисса луттирая.

Ниттил нину Рукьижат —
щайх Жамалуттиннул душнил душ цила оьрчIащал. 1900 ш.