Агьлу-авладрал цIа лайкьну дуручлай бур

Вай гьантрай оьрмулул юбилей кIицI лаглай бур Ккурккуллал шяравасса биологиялул элмурдал кандидат ХIасанова Сарзинат МахIаммадлул душ.


Сарзинат ххирассар Ккур­ккуллал жяматран, Хъунмасса Буттал кIанттул цIанийсса дяъвилий Ватан душманная дуручлай жан дуллусса ххаллил­сса буттал душ хIисаврай ба­къассагу, цуппагу жяматрах ччаву дусса, аьчухсса, гьарнащал хIал бавкьусса бунутIийгу.

Цилла иминсса хасиятрайну ва ххирану ва хIурматрай бур архIал зузиминначIа ва чIахху-чIарахначIагу.
Дяъвилул, буттахъул зевххуну, ятинтал бувсса та заманнул оьрчI-душвавравасса ца Сарзинатгу бур. Дяъви байбивхьу­сса чIумал ва дахьра шин хьусса чIивитIу бивкIун бур.
Ванил ппу МахIаммад, Ма­хIачкъалалив медициналул техникумгу къуртал бувну, Пятигорскалий хасъсса курсругу бувккуну, Гъумук аптекалул заведующийну зий ивкIун ур. Ватандалийн душман ххявххукун, ванал мукьагу уссу аьрайн бувцуну бур. МахIаммад тIурча, аптека дяъвилул чIумал хъуннасса агьамшиву дусса пункт­ран ккаллину, къауцлай ивкIун ур.

Цувагу гьан увара душман ххит ан тIий, военкоматрайн занай, уссурваврал хъирив хушрай лавгун ур. Талай ивкIун ур Смоленскаллал, Брянскаллал фронтирттай. Ца талатавриву МахIаммад хIаласса чIирисса кьюкьа душманнал вив ларсун дур. МахIаммадлуща бювхъуну бур, шалклувагу увккун, партизантурал кьюкьлувун лихъан. Талай ивкIун ур 1-сса Клетняннал партизантурал кьюкьлуву взводрал командирну, 1943-ку шинал Брянскаллал областьрайсса Болотне тIисса шяраваллил чIаравсса талатавриву жан дуллуну дур. Укун чичлай ур МахIаммадлуя «Особое поручение» тIисса луттирай 1-сса Клетняннал партизантурал бригадалул командир Ф.С. Данченков:
«Ва увкIуна жул кьюкьлувун 1942-ку шинал июль зуруй, башттана илтIану, чартIи къабувсса чIирттаращал. Буслай ия Смоленскаллал чIарав душманнал шалклува личин бювхъушиву. БурхIал цIал дирну, кIира нюжмардий Будвенец шяраву кьабивтсса ца хIаммамравун агьну ивкIшиву. Шяраваллил хъами-оьрчI накI, мумур-тамур лавсун букIлай ххассал увшиву ва, ччаннай ацIайхту, вацIлувун партизантурачIан увкIшиву.

[pullquote]Ххирар Сарзинатлун буттал шяравалу ва шяраваллил жямат. Мутта бирияйхту Ккурклив бачайссар. Акъассар шяравугу ванил хIурмат къабансса ккуркличу. [/pullquote]

ЧIалачIиндарайнугу, шиччаллил лугъатраха къалав­хьхьусса ихтилатрайнугу ва ччяни итталун агьлагьисса, дакIний личIансса ия. Ва ччяни хIала увххуна жувух. Цала кьянкьашиврийну ва нигь-ццах дакъашиврийну партизантуран бусрав хьуна. Жу ва цал отделениялул, яла взводрал командирну итарду.
Цинявппагу зунттал чиваркI куна, сивсусса, уххаву-авчIаву къакIулсса ия. Маршрай най, цайми ччаннай бацIан къахъанахъисса чIумал, дирину ачайва, ваймигу хъит учин буллай. Ва ттун талатавривугу хIисав шайва. Му ппурттуву ванал ярунниву щалла лажин даххана дуллалисса цIу дикIайва».

МахIаммадлул жан дуллусса куц дакIнийн бутлай ур вава лу­ттираву МахIаммадлул каялувшиву дуллалисса взводраву ивкIсса М.А. Середа:
«Душманнал луркIан дурну дарцIусса жул кьюкьлун вацIлувунсса ххуллу кьувкьуна. Жу чансса бушиву кIул хьуну, жугу ххит бувну, партизантурал бригадалул къинттуллухун бу­ккан кьаст дия миннан.

– БуккантIиссару жува ши­чча, гьалмахтал! – увкуну, хьхьичIунай авчуна взводрал командир, жугу мунал хъирив, автоматирттава душманнайн цIу тIиртIуну, ххуллу ласлай бавчуру. ХьхьичIа-хьхьичI МахIаммад най ия. Ца ппурттуву му агьуна. Хъазамравун ккулла щуну бия. Щаву дирсса командир гьаз ан гъан хьусса жухь ганал увкуна: «ХьхьичIунмай! ЦукунчIав аглан хьун къабучIиссар. Акъахьурча жува циняв литIунтIиссару».
Душмангу бас увну, партизантурал лавсъссар вацIлучIан ххуллу. Амма жу командирнацIа хьунну. КIилчинмур ккуллалул, га бакIрайн щуну бия, жул командир оьрмулуцIа увна».
Увччуну ур МахIаммад Брянскаллал областьрайсса Бочары тIисса шяраву уссушиврий­сса гьаттаву. Дяъви къуртал хьуну чIярусса шинну ларгун махъ, цала дуснал гъан-маччаная кIул буллалисса, таний бригадалул разведчикну ивкIсса Иван Деминнул лявкъуну бур МахIаммадлул душ Сарзинат. Вайнная цIакьсса дустал хьуну бур. Укунсса хьуну бур Сарзинатлул буттал кьадар.
Нину Аьжа цIанихсса журналист МахIаммад Буттаевлул ссу бивкIссар. Ласгу дяъвилий ивкIуну, душнищал ливчIсса Аьжа ялгъузну къабитан цанма бувцуссар МахIаммадлул уссил ХIасаннул. Ми Пермь шагьрулий ялапар хъанай бивкIссар. Ккурклив мукьва класс къуртал байхту, Сарзинатгу тихун бувцуссар ниттил.

АцIва класс ванил Пермьрай къуртал бувссар. Яла бувхссар МахIачкъалалив шяраваллил хозяйствалул институтравун. Институт къуртал байхту, зун бивкIссар Агрохимиялул лабораториялий аналитикалул отделданул хъунмурну. Ва лабораториялул хъунаманугу ивкIун ур Кумиял шяравасса Аьзизлул арс МахIаммад СалихIов.
— Ххаллилсса пишакар ва каялувчи ия, лакгу ххирая, — тIий, дакIнийн утлай бур Сарзинат.

Ца-кIира шинава Ленинградуллал аспирантуралувун був­ххун, биологиялул элмурдал кандидатнал цIа ласунсса диссертация дурурччуну дур ванил. Сарзинатлуй дакI даркьусса ванил элмийсса каялувчинал ва тиккува зун бацIан буллай бивкIун бур. Амма ванин Дагъусттаннайн зана хьун ччан бивкIун бур. БувкIун бур тава цуппа зий бивкIсса лабораториялийн. Цаппара шиннава зун бивкIун бур Аьрасатнал элмурдал академиялул Биологиялул луртаннал институтраву (Прикаспийский институт биологических ресурсов). Сайки 30 шин дурну дур Сарзинатлул шикку, хIайвантрал экологиялул лабораториялул хьхьичIунсса элмийсса зузалану. ЦIанасса чIумалгу шиккува бур.

ВахIшисса хIайвантрал дуниял ахттар дуллай, Дагъусттаннай ва къабивсса мурцIу бакъар. Сарзинатлун ххирар цилва пиша. Пишалул ва элмулул ххуллий­сса ккаккиярттахлу ва лайкь хьуну бур цикссагу хIурматрал грамотарттан, «ЗахIматрал ветеран» тIисса бусравсса цIанин.

Ххирар ванин буттал шяравалу ва шяраваллил жямат. Мутта бирияйхту Ккурклив бачайссар. Акъассар шяравугу ванил хIурмат къабансса ккуркличу.
Миннал цинявннал цIания бувсса кьинигу барча дуллай, чIа тIий буру Сарзинатлун цIакьсса цIуллушиву, чIярусса ххаришивуртту ва хъиншивуртту.