БуттауссичIан – чяй хIачIан

Хъун дяъви къуртал хьуну махъсса шиннардий, чанну духьурчагу, зунттаву яхъанахъисса инсантурал оьрмулувугу дахханашивуртту хъанай дайдирхьуна.

Ганиннин ницах гъайтIий бивкIсса колхозрал хъуру трактордах гъайтIун бивкIуна, колхозрал хIаятраву, каних царай хъунисса нигьру гьанагьи дурну, къама марцI бувайсса машина хьуна. кIюла муххая бувсса пачру къатраву хьуна. 1965-ку шинал Ильичлул чани бувкIуна.


ХIажимурад ХIусайнов
Вана вай дахханашивур­тту хъанахъисса шин­нар­дий ттун дакIний лив­чIунни, буттауссихъачIан, Чарин­мям­махъачIан, лавгсса чIумал, стаканнава, лув бушкъапгу дирхьуну, чяй хIачIлачIисса суратгу. БуттауссихъачIан дуссухун бувкIсса инсантал щябитайва ларзнил ца мурцIнийсса, чIивисса тавханттуха лав­хьхьусса, къатлул лагма. Арамтал хьуннав, хъами-душру хьуннав, на кунмасса оьрчIру хьуннав, циняв кьюкьрай щябитайва. Яла ца хъунмасса дувссилул чяйникIрава рутIлай стаканнавун чяй, дулайва цинявннан.

Иширах бургарча, гай чяй хъанакIуя ягу къягъул тIаннуя дурсса диркIсса ххай ура на. Чяйлухунгу, ца чIирисса къутилуву бивхьуну, гъавгъсса качар дянив бишайва. Гичча лавсун цанма-цанма касакру, хавардугу буслай, чяй хIачIлан бикIайва.
Ттун яла щичIачIав гай шиннардий къаккавкссар стаканнава чяй хIачIлай. Яла махъ кIул хьуна, буттауссу Чарин Азирбижаннаву къалайчину зий ивкIсса чIумал, тийх лавхьхьуну бивкIшиву мукун чяй хIачIлан.

[dropcap]Ч[/dropcap]арин тихава увцуну ивкIун ур Хъун дяъвилийнгу. Ва цувагу 1914-ку шинал увсса ия. Ттул буттауссил сайки циняв Европанал хIукуматру душманнаща ххассал дурссар. Дяъви къуртал хьуну махъ къалайчину зун икIайва. ТтучIан Дарбантлив увкIсса чIумал, жу лагайссияв Азирбижаннал Ялама тIисса муххал ххуллул чIаравсса шяравун буттауссин кIалаш ласун, тиккусса лесхозрайн. Амма кIалашрал тонналул багьа га чIумал 80 къурушран диркIун дунугу, лулттурассаннун ялун азарда къурушгурив дулун багьайва хъунаманан. Мукунсса замана бия.
Ттул буттауссу, аьркин­сса чIумал, ка итадакьин ма­хъал акъа­сса чумартсса адамина икIай­ва. Ванан чан-кьансса азирбижан мазгу кIулну бикIайва. Ва иширалгу жул ишру ххуй чулинмай бачин байва.
Ца укунсса затгу кIицI бан ччива. Аьрасатнал 1-мур каналданий жунна ххал шай «Поле чудес» тIисса передача.

Гикку бикIай реклама дуллай Азирбижаннал чяйлул. Амма ттун я Азирбижаннаву, я Дарбантлив яхъанахъисса чIумал гиккусса чяйханарттаву тачIав къаккавкссар, Якьубович куна, ккуружкалува чяй хIачIлай. Чяй хIачIан ишттахIссар «армутрава» – пюрундалул стаканналува. «Армут» азирбижан мазрай «хъюрт» тIиссар. Стакангу хъюртуха лавхьхьуссар бусса.

Шиккува ца укунсса ишгу дакIнийн багьунни. 1958-ку шинал жул Вихьуллал шяраву тIитIлай бия цIуну бувсса клуб. Га шадлугърайн бувкIун бия Дагъусттаннал миллатир­ттал чIявусса артисталгу. Ттун дакIнири гайннавух бивкIшиву азирбижан миллатрал Дарбантлиясса балайчигу. Га балайчинал балай увкуна лакку мазрайгума. На га иширал хъинну махIаттал увнав. «Азирбижаннал миллат­рал инсаннан ча кIулссар лакку маз?» — тIисса затгу дакIнийн багьуна. Яла махъ, аькьлу-кIулши хьусса чIумал, бувчIуна га балай дакIних лавхьхьуну, увкуну бивкIшиву.
Лажин хIадур дурссар ХIажимурад ХIусайновлул