Министр – фронтовик

Жагьилсса майор

[dropcap]К[/dropcap]Iулшиву дулаврил министрну ивкIсса Сагидов АьвдурахIим дакIнийн утлай Хъун дакъасса Шахьуйннал шяравату бувксса, амма цIа хъуннасса кьадиртсса арсру ва душру чансса бакъар. Миннавасса цану хъанай ур Гьилатлул арс Сагидов АьвдурахIим, Дагъусттаннал дуккаврил министр, жяматийсса ишккакку, фронтовик.


Бадрижамал Аьлиева
[dropcap]А[/dropcap]ьвдурахIим увну ур Шахьуйннал шяраву 1917 шинал Гьилатлул ва Аминал кулпат­раву. Оьрмулул шанна шинаву АьвдурахIим буттацIа хьуну ур, ялагу ца шинавун ниттицIагу хьуну ур.
Буттал оьрмулиясса жул ихтилат хьунни ванал чIавама арс МахIаммадлущал. Ва хIакьину зий ур МахIачкъалаливсса «Порт-Петровское» тIисса пивзаводрал директорну.

— Ччяни ятинну ливчIсса ттул ппу ва буттауссу Аьли цичIанма бувцуну бия Ханича тIисса гъансса хъамитайпалул (ва МахIаммад, ХIасанхIусайн ва Сулайман Шакуевхъал нинуя). Цилвами оьрчIацIун минналссагу буллай, мунил ми ччаннай бацIан бувссар. Ханича цу­ппа бивкIуна оьрмулул 94 шинаву, дакIнийри ппу шагьрулия шяравун му буччан лавгсса, — буслай ур МахIаммад.
Оьрмулул 6 шинаву чIаххувсса Кумиял шяраву зий ивкIун ур АьвдурахIим, бакI букканмур буллай. Байбихьулул школагу бувккуну, 1933-1934-ку шиннардий увкIун МахIачкъалалив, Аьвдурагьимлул къуртал бувну бур телеграфистнал курсру.


1945 шинал ва усса дивизия Берлин ласлай талай бивкIун бур. Му чIумалнин, оьр­мулул дурагу 27 шинаву, мунан дуллуну диркIун дур майорнал цIа. Фронт­рай АьвдурахIимлул хIалал дурну дур шанна орден ва чIярусса медаллу.


[dropcap]Ш[/dropcap]агьрулул почталул телеграфрай зун ивкIун ур. 1936-ку шинал Ростоврай рабфакгу къуртал бувну, хъиривмур шинал увххун ур Ростовуллал педагогикалул институтрал тарихрал факультетрайн. Ростоврай му чIумал шахьуйннал цимивагу кулпат миналул хьуну бивкIун бур, мадарасса чиваркI къалайчиталну зий бивкIун бур, миннавух АьвдурахIимлул хъунама уссу Аьлигу.

АьвдурахIим Сагидов

АьвдурахIимлул институт къуртал бувсса чIумал байбивхьуну бур Хъун дяъви. Миччава цала хушрай АьвдурахIим дяъвилийн лавгун ур. Рядовой Сагидов талай ивкIун ур Подмос­ковьелий. Ларайсса кIулшиву дуну, махъ му тIайла увккун ур Сталинградуллал бахьттагьалтрал училищалий дуклан. Мукьва зуруй­сса дуккавугу дурну, 1942-ку шинал дайдихьулий зана хьуну ур фронтрайн чIивима лейтенантнал чиндалуву. Сталинград­ралу увххун ур партиялувунгу. АьвдурахIим талай ивкIун ур Курск, Орел, Брянск шагьрурдалу.

[dropcap]М[/dropcap]ахъ багьттагьалтрал 269-мур дивизиялуву талати­ссаксса хIаллай ларсун дур лейтенантнал, хъунама лейтенантнал, капитаннал цIарду. 1943 шинал му тIайла увккун ур политзузалал ва таржумачинал курсирдайн, ххуйну лавхьхьуну бур немец маз. Ми къуртал бувну махъ АьвдурахIим политзузала хIисаврай агьну ур фронт­райн, бивтун бур Польша ва Белоруссия.
1945 шинал ва усса дивизия Берлин ласлай талай бивкIун бур. Му чIумалнин, оьрмулул дурагу 27 шинаву, мунан дуллуну диркIун дур майорнал цIа. Фронтрай АьвдурахIимлул хIалал дурну дур шанна орден ва чIярусса медаллу.

Буттал шяраву Мариян Дандамаевал улттул чIарав дацIан дурссар Сагидовлул улагу.

Дяъви къуртал хьуну махъ АьвдурахIим Сагидов къуллугъ буллан ацIан увну ур Германнаву, 3-мур гвардиялул армиялул политотделданий. Къуллугъ буллай кIира шингу дурну, 1947-ку шинал зана хьуну ур. Ванах шава ялугьлай ивкIун ур мукуна дяъвилий талай ивкIсса, щала фронтрайхгу увккун, мушакъатну зана хьу­сса хъунама уссу Аьли­гу (1914-ку шинал увсса).


1954 шинал АьвдурахIим ивтун ур Дагъусттаннал просвещениялул министрнал къуллугърай. Му чIумал мунан дурагу 36 шин диркIун дур, му ивкIун ур яла жагьилма министр.


АьвдурахIимлуйн най бунува оьвкуну бур Гъумуксса педучилищалуву тарихрал дарсру дихьлан. Мура шинал АьвдурахIимлул бувну бур кулпат, бувцуну бур цала шяравадуш – Къандахъал тухумраясса Салманнул душ Амина. АьвдурахIимлул ниттин цIагу диркIун дур Амина, мура цIа дусса кулпатгу нясив бувну бур ванан. АьвдурахIимлул кулпат Амина бивкIссар Лакрал райондалий ххуйну кIулну ивкIсса, апатI хьуну, жагьилну унува оьрмулуцIа хьусса Лакрал райондалул комсомолданул хъунаманугу ивкIсса Къандаев МахIаммадлул ссу. Жува ихтилат буллалисса МахIаммадлун дирз­сса цIагу мунал цIа дур.

Хъунма хIал къалавгун, АьвдурахIим Гъумучиял педучилищалий завучну ивтун ур. Ххуйну дурккусса пишакар, фронтовик, коммунист Гъумучиял педучилищалия тIайла увккун ур Дарбантуллал педучилищалий зун. Микку зий ца­ппарасса шиннугу дурну, му зун тIайла увккун ур Избербашуллал окружкомрайн. 1954-ку шинал оьвкуну МахIачкъалалив обком партиялийн, АьвдурахIим ивтун ур Дагъусттаннал просвещениялул министрнал къуллугърай. Му чIумал мунан дурагу 36 шин диркIун дур, му ивкIун ур яла жагьилма министр.

[dropcap]З[/dropcap]ахIматсса азар сававну АьвдурахIимлул кулпат Амина аьпалул хьуну бур 1966 шинал, оьрмулул 44 шинаву. Цалва нитти-буттацIагу ччяни хьуну ивкIсса АьвдурахIим ччяни кулпатрацIагу хьуну ур.
Махъ АьвдурахIим ивтун ур Педагогикалул элмулул ва хъиривлаявурттал Тахо-Годил цIанийсса институтрал директорну. Му къуллугърай зийгу ивкIун ур сайки 30 шинал мутталий, пенсиялийн укканцIа.

Гай шиннардий, шагьрулий цалва къатта бусса нажагьсса акъа къаивкIсса чIумал, цалва иширттай лавай-ялавай нани­сса хъинну чIявусса инсантурал АьвдурахIимлул къатраву ликказан дувайсса диркIссар. Къатри цивппа къуманугу, дакIру гьартасса заллухъру мудангу хъамаллурая ххарину бивкIссар.
1989-ку шинал октябрьданий АьвдурахIим Сагидов аьпалу­хьхьун лавгун ур, оьрмулул 72 шин къархьуну.

— Бувтсса оьрмулулгу, бакI­рачIан бувкIмунилгу асар биян бувайхьунссар инсаннал хасиятрайнгу, мунал дунияллухсса ургаврийнгу. Га заманалул инсантал куна, захIмат, ккаши, дяркъу дурхIусса, ниттил ттюнгъашиву къаккарксса, оьрмулул хъихъи къалавсъсса ттул ппугу икIайва хъинну кьянкьасса, цаятува ва цайминная ларай­сса тIалавшинна ду­сса. Дяъвилиягу буслай икIайва, хIатта гай захIматсса чIунну дакI­нийн дичлан мунан бигьану къабивкIнугу. Дяъвилия буслан ххирасса фронтовиктал чIявусса къабикIайхьунссар. Махъ дур­ккуна термин «окопная правда» тIисса, муна мукунсса, дяъвилиясса хIакьмур, бивкIмур буслай икIайва жухь ппу.

Дяъвилия­сса кинордах уруглагийни, ппу чIявуну рязи акъа икIайва, пулансса кинорал аьрали консультант лап хьхьарасса ивкIшиву кIицI лаглай, «жу тачIав укун, кинораву кунма, къабикIайссияв дяъвилий» тIий. Буслай икIайва дяъвилия махъ Германнаву­сса цалва къуллугърая. Аьрайва авцIуссания, буттал, щак бакъа, гужсса аьрали карьера дуванссия. Буттаннияргу дяъви захIмат хьуну бия ясирнугу агьну ивкIсса буттауссин Аьлин, — буслай ур МахIаммад.

АьвдурахIимлул оьрчIава хъуна-хъунама Салман 1981-ку шиная шийнай ялапар хъанай ур Москавлив, цIана мунан дур 71 шин. Душ Ирина бур ххаллилсса хIакин-невролог, зий бур Центральный азарханалий. ОьрчIаву чIана-чIавама, хIакьину жущала ихтилатрай­сса, МахIаммадлун дур 59 шин. МахIаммадлул арсурвавраясса цаннал кьадрулий ларсун най ур цала ттаттал, АьвдурахIим Сагидовлул, цIа. Ва дуклай ур Москавлив, хIакиннал пиша кIунттил бугьансса ниятрай.