«Хирург махIаттал ан захIматсса ишри»

МахIаммад АхIмадов

[dropcap]В[/dropcap]а зурул 10-нний оьрмулул 80 шин там хъанай дур ДР-лул лайкь хьусса хIакин, лаваймур категориялул хирург АхIмадов МахIаммад СалихIлул арснан.

Медициналул аралий зий ванал хьуну дур 60 шин, миннува 50 – хирургну. Итабавкьуну бур ряхва элмийсса монография ва ххюцIалунния ливчусса элмийсса статьяртту.

Зулайхат Тахакьаева
[dropcap]У[/dropcap]вну ур МахIаммад АхIмадов 1939 шинал Вихьуллал шяраву.
ХIакиннал ххуллу язи бугьаврия буслай, кIицI лаглай ур бартлавгшиву цала чIивинияцIасса хиял. ХIакинтал цан чIалан бикIайва тIар цамур дунияллиясса инсанталну, ляличIисса гьунарданул заллухъруну. Гайннал кIяласса хялатругу, ярагъ ва дарурттугу ссихIир бусса затру кунна чIалан дикIайва тIар.

[dropcap]Ш[/dropcap]кола къуртал байхту, дук­лан увххун ур Каспийскалий­сса медучилищалийн. Дуккавриву хьхьичIунну, спортрахун агьну, художествалул иширттавух чялишну ивкIун ур.
ЯтIул дипломращал училище къуртал бувну махъ зун тIайла увккун ур Хъюйннал шяравун. Амма зий лахъи къалавгун, увцуну ур аьралуннаву къуллугъ буллан. БакIрайн агьну ур Ираннал дазуйсса дазурду дуруччултрал аьра­луннавун. Тикку ивтун ур медсанчастьрал каялувчину. ДакIнийн бутлай ур дазуйсса тагьар диркIшиву лап захIматсса, биту-ххитулухьхьун биривну, щавурду дирсса саллатI чIявусса бивкIшиву, ливтIуссагума ишру чан къашайсса бивкIшиву. МахIаммад дакIнийн бутлай ур:
— Частьрал хъунаманал духIан къашайсса лякьлул къювулий райондалул азарханалий шанма гьантта хьуну бия къулай къа­хъанай. Командирнал ттуйн амру бувуна мунах урган. На танай миокарда инфаркт душиву кка­ккан бувссия. Цаппара гьантрава хIакинтурал консилиумрай на дирхьусса диагноз тасттикь хьуна. Дарурттугу баххана бувну, цаппара гьантрава къулай хъанан ивкIуна.
Командирнал хъиривчунал 12 шинавусса ца бакъа бакъа­сса душ захIматну къашай хьуну, райондалул азарханалий кумаг къахъанай, санчастьрайн ттучIан бувцуну бувкIуна. КIивагу чулуха гьутрурду ссатиржан хьуну бия. Та чIумал антибиотикру бирикъаллай бикIайва.

[dropcap]С[/dropcap]анчастьрай буссия моляриялул мичIакирттащал талансса химикатирттал бувцIусса кьаллу. На гай химикатру антибиотикирттах баххана бувну, га душнин буллай, хъин бувссия. Махънингу ттул та кулпатращал­сса дахIаву дуссия.
Жагьилсса хIакиннал тIайла­бацIурттая ххарисса командирнал га, медкъуллугърал хьхьичIунсса зузала хIисаврай, чIун къуртал хьуннина аьрали къуллугърая мурахас увну ур, мединститутравун дуклан уххан маслихIат буллали­сса ча­гъаргу буллуну.

1961 шинал дуклан увххун ур Дагъусттаннал мединститутрал хъинбай факультетрайн, архIала Республикалул хъунмур азарханалийгу зий. Институт къуртал бувну махъ зун тIайла увккун ур Свердловскаллал областьрал Арти тIисса шагьрулул азарханалийн. УвкIсса хьхьунува багьну бур захIматсса операция бан.
— «Анаварсса кумаграл» машиналий лап захIматсса тагьарданий увцуну бувкIун бия металлургиялул заводрал зузала – тунну къащуруй, къюкI дахьра-дахьра ришлай. ЦIумулул язва оьнийн дур­ккун дия. ЧIун чIарах дурккун дур, чантI къаучин бю­хъайссар, ттула уртакьтал ма­хъаллил хъанай бунува, на операция ттула бакIрайн лавсъссия. КIира ссят ва ххишаласса ларгуна му захIматсса операция буллай. Аллагьнал кабавкьуну, къашайшала ххассал хьуна…

[dropcap]К[/dropcap]а сававсса хирургнаясса цIа ччяни ппив хьуну дур щала областьрайхгу, кьатIухгу. Ганайн Свердловск шагьрулул азарханалийн хъунама хIакинну зун оьвтIий бивкIун бур, хIукуматрал къаттагу буллай.
— Хъуннар хьусса нину кьариртун чунчIав гьан хъанай бакъая, ци къуллугъру булларчагу. Багьлай бия Дагъусттаннайн зана хьун, — тIий ур МахIаммад.
Зана хьуну махъ МахIачкъала­лив зий айивхьуну ур шагьрулул цалчинмур азарханалий хирургну. Шанна шинава ивтун ур хирургиялул отделениялул хъунаману, яла – хъунама хIакиннал хъиривчуну. АцIра шин дурну дур МахIачкъала шагьрулул хъунама хирургну.
Хирургнал оьрмулуву чансса хьуну бакъар дакIний личIансса ишру.


Хирург – му къашайшалал ва Заннал дянивсса инсанни. ХIакьсса хирургнал дикIан аьркин­ссар марцIну кIяласса хялат ва марцIсса пик­рирду. На ттула оьр­му бувтссар пишалийн дакI тIайлану, яхI марцIну.


— 1966 шинал гъинттул, зузи кьинигу къуртал хьуну, циняв­ппа шаппа-шаппай бачлачи­сса чIумал, «Анаварсса кумаграл» машиналий увцуну бувкIунни кIулши дакъасса чIаважагьил, туннугу дахьва бишлай, давление дагьну. Анализру ларсун махъ, операция булларча, хха­ссал къахьунсса нигьачIаву дур тIий, цинявппа махъаллил хъанай бия.

[dropcap]О[/dropcap]ьтту-ттиликI жагьилсса дурхха, Заннал дуллусса чIирисса духьурчагу сант ишла дуванна куну, на тава­ккул бувтссия.
Къашайшала лявкъуна хьхьи­чIунсса ккаккиярттахлу Москавлий игьалаган тIайла ув­к­­сса Азирбижаннавасса 10-мур классрал дуклаки оьрчI. Лякьлул къювулий ганал хьуну бия ацIва гьантта. Ма­хъунай нани ххуллий поездраву къюву духIан къахъанай, кIулшилия лавгун ия.

МахIачкъалаллал вокзалдания га увцуну бувкIуна жул азарханалийн. Хирург махIаттал ан жапа­сса ишри. Амма та базилух цинявппа бия бан-бит бухлавгун ливчIун. Ганал лякьлува литрарду лалул дуккан дур­ссия.
Га жагьил цала ччаннай цува палаталува увксса кьини хьуссар ттул оьрмулуву ца яла талихI бумунин ккаллисса кьинину.

Мирза ия ххюва ссил дянив увагу усса ца уссу. Арс бивкIулуща ххассал хьусса ххаришиврул ганал ппу ХIамид увкIуна ттун «Волга» машина пишкаш бан. Шай­ссияв ттуща гаксса хъуннасса бахшиш кьамул дуван…

Муни ХIамид-угълинал ттул савлугъран ресторандалуву авадансса мажлис тIивтIуна, Бакуя цIанихсса музыкантъталгу бучIан бувну. Азирбижаннал агьлу да­гъусттаннал хирургтурал савлугърая кьуртти гьаз буллай бия. ХIамид-угълинал, на цала хъамаличушиврий ивхьушиву тасттикь бан, цIа чирчусса кIисса пишкаш бувна…
Цанма эбратрансса хIакин­тал­ну МахIаммад ккалли буллай ур П. Аскерханов, С. Атаев, Костюков.


[dropcap]М[/dropcap]ирза ия ххюва ссил дянив увагу усса ца уссу. Арс бивкIулуща ххассал хьусса ххаришиврул ганал бутта ХIамид увкIуна ттун «Волга» машина пишкаш бан. Шайссияв ттуща гаксса хъунна­сса бахшиш кьамул дуван…


— Профессор ХIамидовлущал жу тIивтIуссар Дагъусттаннай лапораскопиялул отделение ва цалчин буллай байбивхьуссару фиброгастроскопическийсса операцияртту. 1995 шинал Рес­публикалул медициналул центр­данул каялувчи И. Ибрагьимовлул ттуйн оьвкуна цачIава зун. Гикку зий хьунни кьуния мукьра-ххюра шин. ЦIуллу-сагъшиву сававну гьан багьунни гичча. Ца шин хьунни на гичча лавгун. Пахрулий ура ттула хха­ллилсса учениктурая, гьунар бусса хирургтал ттула шаттирдайх най бушиврия.
Агарда, зуна талихI бусса инсан ккаккан ччарча – му нара. Шанттуршунниха ливчусса оьр­мурду ххассал бан бюхъаву – му бакъарив талихI?! Заннайн барчаллагьрай ура бивкIулул ххяппуща инсантал хха­ссал бансса кьудрат тту­хьхьунна дулаврия, вихшала да­къасса иширттавугума ттуцIунма кабакьаврия.


Агарда, зуна талихI бусса инсан ккаккан ччарча – му нара. Шанттуршунниха ливчусса оьр­мурду хха­ссал бан бюхъаву – му бакъарив талихI?! Заннайн барчаллагьрай ура бивкIулул ххяппуща инсантал ххассал бансса кьудрат ттухьхьунна дулаврия, вихшала дакъасса ишир­ттавугума ттуцIунма кабакьаврия.


Жагьилсса хирургтуран ци маслихIат банссия увкукун, МахIаммад тIий ур: «Хирург – му къашайшалал ва Заннал дянив­сса инсанни. ХIакьсса хирургнал дикIан аьркинссар марцIну кIяласса хялат ва марцIсса пик­рирду. На ттула оьрму бувтссар пишалийн дакI тIайлану, яхI марцIну. Мура нижатрай зий буссар ттул кулпат Ариужангу, хIакин-анестезиолог, душ ру ПатIима – оьрчIал хирург ва Рукьият – оьрчIал анестезиолог.
Цаламур цIуллу-сагъшиву сававну къазий шин хьурчагу, хIакьинусса кьинигу чан ба­къар МахIаммад АхIмадовлул маслихIатрах ва кумаг­рах мюхтажми.