А. Тахо-Годил цIанийсса Национал музейрал Гъумуксса филиалданул, октябрьданул 21-нний кIицI лагайсса Дагъусттаннал мазурдил ва культуралул кьинилун хасну, дунни Гъумучиял дянивмур даражалул школалул 6-ми классирттал дуклаки оьрчIансса тIиртIу дарс.
Бадрижамал Аьлиева
— Ххирасса оьрчIрув! ООН-далул 2019-ку шин баян бувну бур дунияллул халкьуннал Мазурдил шинну. Дагъусттаннал мазурдил ва культуралул кьинилуцIунгу бавхIуну, хIакьинусса жулла хьунабакьаву хас дуванну лакку мазрал аьлимтуран, ахттарчитуран. Мукунминнал сияхIрал хьхьичIххуттай кIицI лаганна ХIажи Муркъелинскийл, ХIусайн-Гъази ГьитIинаевлул, Аьли Къаяевлул, Ися Аьбдуллаевлул, Саэд Хайдакьовлул, Нурислан Жидалаевлул, ХIамзат Муркъелинскийл цIарду, — тIий, байбивхьуна цилва ихтилат Гъумуксса тарихрал ва буттал улча лахьхьаврил музейрал хъунмур Бадиулжамал Мусиевал.
Мунил гихунмай оьрчIахь бувсуна Аьли Къаяевлул захIматсса оьрмулия, Совет властьрал чIумал кIийла ссивир увшиву ва мукуна ссивир увсса кIанай къурталгу хьушиву. Энциклопедиярттал кIулшивуртту дусса аьлимчу, философ, динчи, астроном, языковед ва тарихчи, шаэр ва публицист, педагог ва жяматийсса ишккакку – вай цинявппагу махъру ванал цIаницIун бавхIуну, зумух лавсуна Бадиулжамаллул, бувсуна оьрчIахь кIай цинярдагу арардаву Аьли Къаяевлул цалва захIматрал бутIа, ахттаршиннардил аьш кьариртшиву, диндалул ва политикалул иширттаву ванал мукъул, ванал пикрилул кIушиву диркIшиву хъинну хъуннасса.
Гихунмай оьрчIал гъирарай вичIидирхьуна ХIусайн-Гъази Гьитинаевлул – хIакьину нажагьссаннан дакъа цIа къакIулсса чувнал, дагъусттаннал мазурдил грамматикалул цалчинсса луттирду итабакьлакьиминнавух, халкьуннал кIулшиврул гьану бивзминнавух ивкIманал, латиница гьанулун лавсун лакрал алфавит сакин бувманал, лакку мазрал орфографиялул гьанурду цалчин бивзманал оьрмулиясса бусаврих.
1930-ку шиннардил репрессиярттал щатIи ванайхгу къабивщуну къаливчIун бур, ссихI буккавай-къабуккавайсса хIалданийн ияннин зулмурдалугу ивтун, аьлимчу-методист итаавкьуну ур шавай, шава ивчIаншиврул, ца нюжмардувун аьпалухьхьун лавгун ур.
Лакрал аьлимтурая ихтилатру мукунма бувна лакку мазрал учительница Роза Бавасулаймановал, школалул библиотекарь Хадижат Будайчиевал.
ТIиртIу дарсирал ахир дуллалисса ихтилатраву Бадиулжамал Мусиевал чIурчIав дурна цуксса агьамшиву дуссарив уку-укунсса аьлимтурал захIмат кьабивтсса лакку маз буруччаврил, кувннащал кув ичIува ва кьатIув лакку мазрай гъалгъа тIаврил, буттал улча ва ниттил маз ххирасса, миннул кьадардал ялув буруккинттарайсса аьлимтурал чивчусса луттирду ккалаккаврил.
Ва иширан хасну хIадур дурну дия цIанихсса аьлимтурал луттирдал, словарьдал выставкагу. Му ххал дуван хъирив гьантрай занай бия Гъумучиял дянивмур даражалул школалул 7-8-ми классирттал дуклаки оьрчIругу.