Дагъусттаннал арс, Виричунал уссу

Булач ХIажиев

[dropcap]Ч[/dropcap]Iун дуссия Булач ХIажиевлул передача телевизорданувух дусса чIумал, Дагъусттаннал шагьрурдал кIичIиртту бачIва хьуну, циняв телевизордахун батIайсса. Телевизордугу тани гьар ужагърай къабикIайссияхха.

Бакъами буначIан бучIайссия. ХIакьинусса цавагу «звездалун» къакьисмат хьунтIиссар тани Булач ХIажиевлул куннасса сий, машгьуршиву. Гьарцагу Дагъусттан, ватан ххиранан, цала тарихрая тIайламургу, куртIмургу баян ччинан, кIулссия му так Булачлуя баянтIишиву. Цуппагу ца усттарну, хъирив лавну, тIааьнсса, гьарнан бюххансса мазрай.


Вай гьантрай Лакрал театрданул залдануву хьунни Ималуттиннул арс Булач ХIажиевлун хьун най диркIсса 100 шинал тарихран хас дурсса батIаву. Зал бувцIуну бия. Залдануву гъилисса, тIааьнсса байрандалул атмосфера бия. Мажлис усттарну бачин бувну, кулпатрал, гъан-маччанал тавакъюрайну, жула Салам Хавчаев ия.
МахIаттал къахьунсса иш ба­къар, ца инсаннал оьрмулуву салкьи хьусса бюхттулшивуртту, ла­хъазанну, кIулшивуртту хIисав дарча. Булач цувагу караматсса кулпатрава увксса инсан ур. ХIазран бакъар ваная Расул ХIамзатовлул «ходячий Дагестан» куну бивкIсса. Булач щалагу Аьрасатнавух машгьур хьусса, Хъун дяъвилий дагъусттанлувтурава цалчин СССР-данул Виричунал цIа ларсъсса МахIаммад ХIажиевлул уссу ур. Ва цувагу дяъвилул ветерангу ивкIун ур. Цал уссищал архIал Заполярьелий, яла ЛухIи хьхьирий ва цайми кIанттурдай юнганугу ивкIун ур. Ванал кулпатраву, Герой-подводник МахIаммад акъа, вайми гъан-маччамигу караматсса гьунардалгу, оьрмулул тарихралгу заллухъру бур: Альберт ХIажиев – контрадмирал; Сиражуттин ХIажиев – профессор, философиялул элмурдал доктор, Дагъусттаннай альпинизмалул гьану бивзма; Абакар ХIажиев – цIа машгьурсса агроном; Ххадижат ХIажиева, Булачлул ссу, Къумукь театрдануву ва Лакрал театрдануву зий бивкIсса Дагъусттаннал халкьуннал артисткар; Кьурбан ХIажиев – Дагъус­ттаннай цалчин альпинизмалул мастернал цIа ларсъсса. СияхI ттигу диялну лахъи дан бюхъанссия.

Караматшиву ва кулпатраву мугу дур – сайки цинявппагу Да­гъусттаннал миллатру шиву оьтту-ттурчIайну хIала бувххун бур. Масалдаран, жува лак мудангу пахрулий буру Виричу МахIаммад ХIажиевлул ва ванал уссурссуннал нину лакку хъамитайпа бушиврия.
Дагъусттаннай Булач ХIажиев машгьурну ия хьхьичIа-хьхьичI цIанихсса учитель хIисаврай. Ванал щала оьрму хас бувну бур оьрчIан, учитель, тарбиячи, насихIатчи, гьалмахчу хIисаврай. Га хьхьуну залдануву махъ лахълахъисса ванал учениктал буслай бусан хъанай бакъая ванал караматсса мяърипатрая, хасиятрал узданшиврия, цала каялувшиврулусса оьрчIайсса дакI цIуцIаврия.

Булач ХIажиевлул дарс дишаврил методика диркIун дур ляличIисса, щихачIав къалар­хьхьусса. Ванал оьрчIан «кIива» бивхьусса тарих бакъар. Шарда лахьлан дарс къадулайсса диркIун дур. «Ссан аьркинни, дарсирайра гьарзат «лялиян» дурну мукьах. За къалахьхьайсса ученик къаикIайссар. Ганан за лахьхьин бан гьунар ба­къасса учителли», — учайсса бивкIун бур ванал.
Тарихрал дарсирал учитель хIисаврай, ванал гьарцагу дунияллий хьусса тарихрал ишру, ци билаятрайсса, ци заманнайсса бивкIхьурчагу, бахIайсса бивкIун бур Дагъусттаннал тарихрацIун. Масалдаран, Франциянал революциялул дарс духьурча – «Гьурала, оьрчIрув, жуламур билаятрай му чIумал ци ишру бивкIссар?» — куну цIуххайсса бивкIун бур.

Булач ХIажиевлул дарсру чара бакъа цIакьну дахIайсса диркIун дур республикалийхсса тарихрал экскурсиярдацIунгу. Ххюттуршуннияр ххишаласса походру дурну дур мунал дуклаки оьрчIащал щалагу республикалийх. ОьрчIащал архIал, ванал Дагъусттаннай лявкъуну бур 18 аьвзал заманнаясса «чивчу чартту» бусса кIанттурду.
ОьрчIахь дарсирай ва походирттай бусаву къагьану, Булач ХIажиевлул жула наслулун ядигарну кьабивтун бур 40-ннияр ххисса луттирду: «Дагестан в истории и легендах», «Ворота в горы Дагестана», «По следам М. Ю. Лермонтова в Дагестане», «У каждого была своя война», «Я учитель», «Пленники дагестанских гор» ва чIявусса цаймигу.
Му бакъассагу, Булач ХIажиев 40 шинай ва ххишалагу ия Дагъус­ттаннал телевидениялий, «В стране легенд и преданий» тIисса передача дачин дурну.

Салам Хавчаев, Булачлущал кIул хьусса куц буслай, дакIнийн бутлай ия, телевидениялул хъунама Феликс Астратьянцлул цала кабинетравун оьвкуну, увкуна тIар: «На вин хъуннасса бахшиш дан ччай ура – Булач ХIажиевлущалсса передача вин пишкаш дуллай ура», — куну. Цув ццаххандарал хьура тIар. Булач ХIажиев — бусалардавун агьсса аьлимчу, цув тIурча, дахьа зун лахьлахьисса редактор. Хьунабакьайхтурив, ххишалдаран, Булач цащала лакку мазрай гъалгъа тIий айивхьукун, цув рахIат увкра тIар, хъинну гъан-маччасса инсаннащал хьунаавкьусса куна.
Булач ХIажиевлуя буслай ия ванал уссил арс Сиражуттин ХIажиев, Буйнакскалий аьрщи сукку хьуну, гьарзат гьалакIусу хьусса чIумал, ДГУ-лул ректор Абилов оьвтIий ивкIун ур МахIачкъалалийн, къа­ттагу булунну, жу ххариссару ина кунасса педагогная, тIий. «Юх, — увкуна тIар Булачлул, – на педагог акъара, на учитель ура. Къахьунссар ттуща, ттула шагьругу,ученикталгу балаллуву кьабивтун, ттуласса бувну, михун учIан», — куну.

Цинявппагу махъ лахълахъими (махъ лахъан гъирарайссагу чIявусса бия), ца зумату кунма, Булач ХIажиевлул дарсругу, походругу сававну цала оьрму, цайминнаха къалавхьхьуну, рувхIанийнугу, мисаллайнугу авадансса хьушиврия буслай бия.

Булач ХIажиевлул, цIана Норвегиянаву яхъанахъисса, душнил Натальял буттаясса дакIнийн бичавурттава.

— Жу шания бизан байвав кIюрххил ссят ряххуннийва. Гьай-гьайкьай, жу цаягу муния я рязину, я ххарину къабикIайссияв. Физзарядка гъира бакъанма дуллан бикIайссияв. Амма ппу мудан кьянкьану ялув ацIайва, хьхьара дан къабитайвав.
«ТIайламур бусан, оьрчIру бу­ттаяр ххюра минутIрал хьхьичI­ри бизаван аьркинсса», — учайва ганал. Жу хIура буклан бивкIукун:«ОьрчIрув, зу капиталистнаха зузисса кунма щуруй бурухха», — учайва. Цайми оьрчIру кунма, жугу лях-карах вяйлияйхьунссияв. Му чIумал бу­ттал жуя «кьисас ласун» – зун къабитайвав. Ди, ди. ЗахIмат – тир­ххандаран. Дигьалагру – кьисасран. «Зу щябикIияра, нара лакьинна, нара данна», — куну, цIуши кIунттил бугьантIиссия. Ниттил ганаща га хъап куну ласунтIиссия. Кухнилува ниттил «На миннан хIакьину дукра къадулунна» тIисса сситтуйсса чIу баянтIиссия. «Юх! – учинтIиссия буттал. – Дуснакьравугума дукра дикIайссар!» — куну. Жун мунияр захIматсса чIун къадикIайва. Начлил ччувччуну най бикIайссияв.
«Будни Буйнакска»
кказитрая

Р.S. Буйнакск шагьрулул мэрнал баян бувна цала шагьрулул яла хъунмур паркран Булач ХIажиевлул цIа дизан хIукму хьушиву ва кIа шайссаксса чIюлугу, авадангу бан дакIнийну бушиву. Булач ХIажиевлул 100 шинал юбилейран ххуйсса ядигар хьун най дур. Амма яла хъунмур тирхханну хъанай дур жунна цаяра, аьлимчу, педагог, тарихчи, чичу, краевед Булач ХIажиевлуя, лирчIсса телепередачартту ва луттирду. «Му захIмат вила бакIрайн лавсъсса, вин бигьа бакъархха, ци сававри? – куну цIувххукун, Булач ХIажиевлул бюхттулсса къуллугърайн лав­хъсса цала ученикнахь куну бивкIун бур: «Хъамакъабитан. Жула тарих хъамакъабитан. Жува жувашиврия къагьан», — куну.
Вай оьлуркъу чIуннугу ларгун, жула бикIу, жула оьрчIал бикIу оьр­му сантирайн багьсса чIумал, Булач ХIажиевлулмигу, ва кунмаминналмигу оьрмулул дарсру жунна хъинну дучIи лякъинтIиссар. Иншааллагь.
Булач ХIажиевлул юбилейрал вечердания бувкIсса
Качар ХIусайнаева