Шяраваллил тарих язисса арсурвавралли чичайсса

Планетарийлувун бувкIсса дуклаки оьрчIащал

[dropcap]Н[/dropcap]оябрьданул 2-нний 70 шин хъанай дур 1-мур ЦIувкIратусса физикалул-математикалул элмурдал доктор, профессор, академик, Дагъусттаннал лайкь хьусса учитель, Дагъусттаннал элмурдал лайкь хьусса ишккакку,

Аьрасатнал лаваймур школалул лайкь хьусса зузалал цIанингу, цикссагу цаймигу бусравсса цIардангу лайкь хьусса ххаллилсса зунтталчу, бюхъу ххисса аьлимчу, гьунар бусса преподаватель ХIусайханов МахIаммадбаглун.

ПатIимат Рамазанова
Увссар Кьагьирхъал Ма­хIам­мадбаг пагьламантурал ЦIувкIрав, жяматран бусравсса кулпатраву. ЧIяв 9 класс къуртал бувссар, школа тIурча – медальданущал Хъусрахь. Физиктурал сий хъуннасса чIун духьувкун, дуклан уххангу язи бувгьуну бур Дагъусттаннал университетрал физикалул факультет. Школалий кунма, университетравугу ванал цува дуккаврил бюхъу бусса, итххявхсса жагьил ушиву ккаккан бувну бур. Гьунар бу­сса студент хIисаврай С. Орджоникидзел, Лениннул цIанийсса стипендияртту ласлай ивкIун ур. Факультетрал комсомол организациялул сек­ретарьну ивкIун ур.

[dropcap]А[/dropcap]ьлимчу ва преподаватель хIисаврай МахIаммад­баглул сийгу, хIурматгу универ­ситет­равугу, республикалийгу аьл­тта чIалачIисса бур. Ва мудангу чялишну хIала уххай лакрал оьр­мулул иширттавух. ЧIярусса шиннур ванал ЦIувкIуллал жяматийсса Советрал хъунаманал хъаргу цайнна ларсун. Шагьрурдай­сса цIувкIул цачIун бавтIун, тамансса ххуй- ххуйсса давур­ттив дурссар МахIаммадбаг бакIчину.

Дагъусттаннал БакIчи В. Васильевлущал

Университетгу ЯтIул дипломращал къуртал бувну, аспирантуралувун Москавлив чаннаннил ва муххал институтравун (институт стали и сплавов) тIайла ув­ккун ур. Аспирантуралуву ванал цIа дурккун дур итххявхсса аьлим­чу хIисаврай, ванал элмийсса хъиривлаявурттал хIасиллу Москавливсса «Старт» заводрайгу, Светловодскалий­сса марцIсса металлал заводрайгу, вара журалул цайми предприятияр­ттайгу ишла дуллан бивкIун бур. Аспирантурагу ххуйну къуртал бувну, элмурдал кандидат хьун­сса диссертациягу дурур­ччуну, 1976 шинал зана хьуну ур Да­гъусттаннайн, цала къуртал бувсса университетравун. Ти­кку физикалул кафедралий элмийсса сотрудникну зий айивхьуну ур, шиннардива кафедралул хъунаманал къуллугърайн гьаз хьуну ур. 1999 шинал дурурччуну дур элмурдал доктор хьунсса диссертация. 2008 шинал увчIуну ур Информатизациялул дунияллул халкьуннал дянивсса академиялул академикну.

[dropcap]В[/dropcap]а ур 450 элмийсса давур­ттал автор, миннувугу 16 монография, 66 учебник ва студентътурансса пособияртту бур. Ванал вузирдал студентътурансса учебникру ва пособияртту чичлай бувсса захIматран лайкьсса кьимат бивщуну, Аьрасатнал КIулшиву дулаврил министерствалул Барчаллагьрал чагъар буллуну бур 2001 шинал, мукуна кIийла, 2000 ва 2007 шиннардий, ва лайкь хьуну ур кIулшиву дулаврил аралуву Аьрасатнал ХIукуматрал премиярттангу.

Кулпатращал

Сайки мукьцIалунниха лирчу­сса шиннардий МахIаммадбаг каялувшиву дуллай ур Да­гъусттаннай ца бакъа-ба­къасса планетарийлийгу. Мукьра шинал мутталий республикалул КIулшивурттал къатлул каялувчинугу ур. 2017 шинал кIулшиву дулаврил аралуву ларсун дур Дагъусттаннал БакIчи В. Васильевлул грант. Укунна­сса грант ларсун дур 2009 шиналгу, МухIу Аьлиев республикалул президентну усса ппурттуву. Лайкь хьуну ур Дагъусттаннал ХIукуматрал цIаниятусса ХIурматрал грамоталунгу.

Аьлимчу ва преподаватель хIисаврай МахIаммад­баглул сийгу, хIурматгу универ­ситет­равугу, республикалийгу аьл­тта чIалачIисса бур. Ва мудангу чялишну хIала ­уххай лак­рал оьр­мулул ишир­ттавух­гу. ЧIярусса шиннур ванал ЦIувкIуллал жяматийсса Совет­рал хъунаманал хъаргу цайнна ларсун. Шагьрурдай­сса цIувкIул цачIун бавтIун, тамансса ххуй- ххуйсса давурттив дурссар МахIаммадбаг бакIчину. Шяраваллил ца язима арсгур, хIакьсса патриотгур. «МахIаммадбаг хIала акъасса цурда ца ккалли дансса даву я ЦIувкIрав кIий, ягу шагьрурдайсса цIувкIуллачIа къархьу­ссар. Ванал цIакьсса организаторнал гьунар жяматран хъинну бучIи лявкъу­ссар.

ЦIувкIуллал культуралуву, оьрмулуву ххуйчулиннай­сса дахханашивуртту шавриву ванал бутIагу, биялагу хъунма­ссар. Гьарцагу шяраваллил тарих МахIаммадбаг кунма­сса хьхьичIунсса арсурвавралли чичайсса, цIувкIуллал цIа гьаз дуван МахIаммадбаглул яргсса тарих чивчуссар, жямат ванал аькьил­шиврул ва яхIлил хьхьичI икрамрай ва пахрулий буссар», — тIий ур ванал шяравучу Муртаев Мурта. Буниялттунгу, хасият кьянкьанугу, ихтилат кIукIлусса, хIалимсса МахIаммадбаглул цIувкIуллал жагьилтал куртIсса кIулшивуртту ласун аьркиншиврий, цала цивппа бувгьуну къу­ццу тIун аьркиншиврий, низам цIакьну бикIан аьркиншиврий цимилгу мукIру бувссар. Ванал авторитет жагьилтуравугу, оьр­мулул бугьараминнавугу лахъну дуссар.

ЦIувкIуллал тарихрая­сса ххуйсса лугу итабавкьуссар. Вагу жяматраву цIа личIансса, ЦIувкIуллал варистуран шяраваллил тарих лахьхьин буллалисса давур.
МахIаммадбаглул кулпат Зинаидащал, узданну оьрмугу бувтун, чивун буккан бунни кIия арс ва душ. Ванал юбилейрайн ххуйра-ххуйсса бахшиш хьунни: арснан арс увну, МахIаммадбаглул цIа дирзун. Вагу хъунасса аьлимчунал ва ххаллилсса инсаннал цIагу, кьинигу адаврай ядуваншиврийн хьул бишин буллалисса хIуччар.
Барча вил юбилей, Ма­хIам­мадбаг! ЧIивима МахIам­мадбаглул хъатIий къавтIун изансса цIуллушиву дулуннав вихьхьун. Шяраваллил тарихгу, буттахъал кьануннугу, яхI-намусрал гьанурдугу, аькьилшивугу, ссавургу, дакI хъиншивугу, гьаннайсса, вай виву дуцири ххуйшивуртту жун уттигу аьркинссар. Кумаг бангу, маслихIат бангу ина анавар уккантIишиву кIулну, жу уттигу вичIанну лечавантIисса. Вил къириятрал нурданучIанну кIункIу тIунтIисса. Къайгъурду вин чан бакъассар. Ина дуванмур щилчIав къадувантIиссар.